مرکز حافظ شناسی، نشست حافظانه را به صورت مجازی برگزار کرد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از شیراز، مرکز حافظ شناسی - کرسی پژوهشی حافظ، سیصد و سی و هفتمین نشست حافظانه خود را با عنوان «بررسی مولفه های فرهنگ ایرانی در ترجمه های حافظ به زبان عربی» در عصر امروز (دوشنبه 27 اردیبهشت) به صورت مجازی، برگزار کرد.

«محمدرضا عزیزی»، گفت: عرب ها در صدسال گذشته و پس از ترجمه آثار ادبی فارسی از جمله رباعیات خیام به انگلیسی متوجه ترجمه آثار ادبی فارسی به عربی شدند، البته پیش از این هم ترجمه هایی انجام شده بود ولی در صدسال گذشته این مسئله پررنگ تر بوده است.

عضو هیئت علمی بخش زبان و ادبیات عرب دانشگاه بیرجند افزود: ترجمه هایی که از دیوان حافظ به عربی انجام شده است، از نظر کیفی و کمی بسیار متفاوت است، اما یکی از مسائل مهم در بررسی این ترجمه ها حضور مولفه های فرهنگی در دیوان حافظ است.

این استاد زبان عرب تأکید کرد: تعریف کردن فرهنگ و ارائه کردن تعریفی جامع از آن دشوار است؛ اما در مقام تشبیه، فرهنگ را چشمه ای دانسته اند که از کوه سرازیر می شود و آب آن از دهانه کاریزی بیرون می آید.

استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه بیرجند اظهار داشت: با وجودی که ما در بسیاری از متغیرهای موثر بر فرهنگ مانند دین، جغرافیا، ویژگی های اجتماعی به عرب ها شبیه هستیم، اما هنوز تفاوت های مهمی با آن ها داریم که خود را در ترجمه ی آثار ادبی فارسی به زبان عربی نشان می دهد و به چالش ترجمه بدل می شود، این مطلب به خصوص درباره ی ترجمه ی حافظ خود را به خوبی نشان می دهد؛ زیرا شعر حافظ فرهنگ ایرانی را نمایندگی می کند.

عزیزی در ادامه با بیان نمونه هایی، به تشریح این موضوع پرداخت و گفت:  برخی واژه ها هستند که در اصل عربی اند و به فارسی راه یافته اند. در زبان و فرهنگ ایرانی دگرگون شده و از معنای اولیه ی خود فاصله گرفته اند، مانند صحرا؛ صحرا در عربی با توجه به جغرافیایی که اعراب در آن زندگی می کنند، به بیابان خشک و برهوت اطلاق می شود؛ اما در فارسی به معنای کشتزار است و به صحرارفتن معنای تفریح می دهد. یا مثلا شن در عربی نماد بی ارزشی است، اما در فارسی خاک، بی ارزشی را نمایندگی می کند.

وی ادامه داد: از دیگر واژه هایی که در اتتقال از عربی به فارسی معنای متفاوتی یافته است، واژه ی صوفی است، این واژه در زبان و فرهنگ عربی محترم و منزه است اما در فارسی و به خصوص در شعر حافظ با توجه به مسائل تاریخی و اجتماعی، معنایی متضاد با معنایی که عرب ها از آن مراد می کنند دارد. واژ ه دیگری که می توان مثال زد، «رند» است، این مفهوم در زبان حافظ بسیار پیچیده است، «رند» ظاهری ملامتی و باطنی سلامت دارد، کام خودش را از زمان می گیرد و درنهایت رستگار می شود، برخی از مترجمان چون نتوانسته اند این واژه را ترجمه کنند، آن را حذف کرده اند، برخی دیگر آن را به سکیر به معنای مست یا آزاده یا الغی به معنای گمراه ترجمه کرده اند، شاید بتوان واژه هایی چون بهلول و صعلوک را در ترجمه ی رند به کاربرد.

به گفته عزیزی، از دیگر مفاهیمی که زیرساخت فرهنگی دارد، نور است، نور، یکی از نمادهای پرتکرار در فرهنگ و ادبیات فارسی است، «گویوشف»، نور را مفهومی رمزآمیز می داند که ریشه آن از آیین های باستانی ایران از جمله اوستا و مهرپرستی شروع می شود، اما نور در زبان و ادبیات عربی بیشتر جنبه کلامی و شرعی دارد، حتی مضمون هایی که زیرساخت آن نور است نیز به گونه ای است که نمی توان آن را به راحتی به عربی ترجمه کرد، مثلا مضمون شمع و پروانه مضمونی پرتکرار و محبوب در زبان فارسی است، پروانه نماد عاشق است و خود را به شمع وجود معشوق می زند، اما همین پروانه در ادبیات عرب به دلیل نزدیک شدنش به شمع که منجر به مرگ او می شود، نماد حماقت است؛ بنابراین ترجمه چنین مضمونی به عربی بسیار دشوار است.

در پایان این استاد دانشگاه، مولفه های فرهنگی دیوان حافظ را بیش از مواردی که در سخنرانی خود برشمرده دانست و آن را یکی از چالش های مهم ترجمه حافظ خواند.