به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ابیات ایران ، نخستین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر 28 اردیبهشت با همکاری دانشگاه علم و فرهنگ و انتشارات جهاد دانشگاهی به صورت آنلاین برگزار شد و پژوهشگرانی از 11 کشور دنیا در این کنفرانس مشارکت کردند. از این میان 21 اثر برای سخنرانی در قالب پنل‌های مختلف و 41 اثر برای سخنرانی فردی در این کنفرانس پذیرفته شدند. در این برنامه پنج پنل علمی برگزار شد که سه پنل به زبان فارسی و دو پنل به زبان انگلیسی بود.
نخستین سخنران پنل کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نشر، ایوب دهقانکار، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران بود. او با اعلام اینکه هدف از انجام هر پژوهش تصمیم‌گیری است، داده‌های نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را بررسی کرد و در مقدمه گفت: در سال 1399 در شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران بنا شد، در 26 فروردین شاهد سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران باشیم. این نمایشگاه همیشه در اردیبهشت برگزار می‌شد و برای ماه مبارک این تاریخ جابجا شد. در بهمن ماه سال 98 شیوع بیماری کووید19 را در ایران داشتیم، که به سرعت به پاندمی تبدیل شد و بسیاری از برنامه‌ها را از جمله برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را تحت تاثیر قرارداد.
به گفته او اعضای شورای سیاست‌گذاری بر اساس نظر ستاد مبارزه با کرونا در زمان برگزاری تامل داشتند و برخی به این تامل نقدهایی اعلام کردند، دهقانکار ادامه داد: روزها و ماه‌ها گذشت. در 28 تیرماه شورای سیاست‌گذاری با ابراز تاسف اعلام کرد که برای دومین بار در طول تاریخ ایران قادر به برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب نیست. در سال 67 هم یک بار این اتفاق افتاده‌بود، اما باقی سال‌ها حتی در دوران دفاع مقدس نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد که نشانه فرهنگ والای کشور ایران است.
نمایشگاه کتاب مانور فرهنگی است
دهقانکار با اشاره به بیانیه شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران برای جبران خسارت‌ها، بیان کرد: نمایشگاه کتاب تهران علاوه بر جنبه فرهنگی، با حضور بالای بازدیدکنندگان مواجه است. آن جمعیت میلیونی را نمی‌توان نادیده‌گرفت، زیرا این رویداد مانور فرهنگی است. همچنین بخش فروشگاهی نمایشگاه کتاب سال‌ها به عنوان ضعف تلقی و بحث‌های زیادی روی آن انجام می‌شد. همواره تاکید داشتم، اینکه بُعد نمایشگاهی را تقویت کنیم، منافاتی با بعد نمایشگاهی ندارد، زیرا هدف از نمایش، فروش است.
او افزود: همه حوزه‌های تولید نمایشگاه برگزار می‌کنند، تا کالایشان به فروش برسد. در نتیجه هیچ وقت بعد نمایشگاهی این رویداد را ضعف نمی‌دانستم. درست است که گفته‌می‌شود نمایشگاه کتاب فرانکفورت فروش ندارد، اما باید دقت داشت که فروش موردی ندارد؛ بلکه فروش انبوه دارد، در این نمایشگاه کپی‌رایت تبادل می‌شود. هرچند در دو روز آخر نمایشگاه فرانکفورت شاهد فروش هستیم.
به گفته دهقانکار بعد از اینکه سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب برگزار نشد، افراد به اهمیت فروش در این نمایشگاه پی بردند. او بیان کرد: 50 درصد گردش مالی صنعت نشر ایران در نمایشگاه کتاب تهران اتفاق می‌افتد، در نتیجه نمی‌توان آن را نادیده گرفت. در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جلسات متعددی با حضور دکتر جوادی داشتیم تا بسته حمایتی برای فعالان این حوزه تنظیم کنیم. در نتیجه در سال 99 چهار طرح فصلی برگزار کردیم و رقم بیعانه کتاب‌فروشی‌ها افزایش پیدا کرد. دیگر اقدام حمایتی برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران بود. در 25 شهریور 99 دکتر جوادی بنده را مامور برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران کردند. چهار ماه بعد از اولین ابلاغیه این نمایشگاه را برگزار کردیم.
هزینه‌های نمایشگاهی با برگزاری آن به صورت مجازی کاهش یافت
دهقانکار در ادامه سخنانش درباره امکاناتی که در نمایشگاه مجازی کتاب تهران ارائه شد، توضیح داد: با برگزاری نمایشگاه مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توانست اطلاعات رسمی از کاربران فضای مجازی داشته‌باشد. این فرصت در نمایشگاه مجازی کتاب تهران فراهم شد که فضای مجازی رنگ و بوی کتاب بگیرد. همچنین به ناشران این فرصت را داد تا در این نمایگشاه حضور داشته باشند. پیش از این در مصلی و شهر آفتاب محدودیت تعداد عناوین داشتیم اما فضای مجازی این محدودیت را برداشت. امکان محدودیت زمان استفاده از نمایشگاه در نمایشگاه مجازی کتاب تهران از بین رفت. امکان حضور ناشران سایر کشورها در این نمایشگاه مهیا شد، ناشرانی در این نمایشگاه شرکت کردند که پیش از این امکان حضور نداشتند؛ از پنج کشور دنیا مهمان داشتیم و همچنین کاهش قابل توجه هزینه‌ها مساله مهم دیگر بود.
به گفته دهقانکار در سی‌ودومین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، موفق به کاهش تعداد عوامل اجرایی از 1500 عامل به 900 نفر بودند. او افزود: نمایشگاه مجازی کتاب تهران را با 80 نفر انجام دادیم. در نمایشگاه مجازی اجاره مکان که ارقام بالایی را دربر می‌گرفت، از بین رفت و تا حدود 90 درصد کاهش هزینه داشتیم.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران ادامه داد: باید نمایشگاه را طوری برگزار می‌کردیم که در گام اول برای مردم جذاب باشد. با تخفیف 20 درصدی قیمت پشت جلد و ارسال رایگان به تمامی مناطق ایران این مهم مهیا شد. بیشترین مسافتی که طی شد از شهر تبریز تا مرز میرجاوه بود. این امکان مهیا شد که کتاب در کل کشور بچرخد. همچنین برای ناشران جذابیت ایجاد کردیم. بدنه‌ای در نشر سنتی وجود داشت که در برابر نوآوری مقاومت می‌کردند و نسبت به مسائل جدید ترس داشتند، برای ناشران پیشنهادهایی مانند ارسال رایگان در نظر گرفتیم و غرفه رایگان در اختیار آنها قرار گرفت.
او درباره فعالیت‌های بین‌المللی در نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: بخش رایت سنتر در این نمایشگاه برقرار بود و 17 قرارداد تبادل رایت بین ناشران ایرانی و خارجی انجام شد و 200 نشست به صورت آنلاین و آفلاین داشتیم.
دهقانکار در بیان آمار فروش، اعلام کرد 757هزار و 127 مرسوله در طول زمان نمایشگاه ارسال شد. نمودار فروش، تصویر خوبی از وضعیت قیمت‌ها به ما داد. پرفروشترین ناشران، اطلاعات خریداران و وضعیت کتاب‌های موجود و گروه‌های موضوعی پرطرفدار، گزارش تفصیلی مخاطبان اطلاعاتی بود که به یمن این نمایشگاه مجازی به دست آمد.
نمایشگاه مصداقی عدالت فرهنگی شد
به گفته دهقانکار نمایشگاه مجازی کتاب تهران برای نخستین بار شرایطی را برای عدالت فرهنگی فراهم کرد، او افزود: برای خیلی‌ها سفر به تهران مشکلاتی داشت که در دوران همه‌گیری بر آن افزوده شده‌بود.می‌شود گفت نمایشگاه مصداقی برای عدالت فرهنگی و عدالت بشری شد. زیرا دانستن حق همه انسان‌ها است و یکی از مطمئن‌ترین رسانه‌ها کتاب است. همچنین ایجاد بستر برای دیپلماسی فرهنگی مهیا شد.
او افزود: با صرف هزنیه 10 درصدی برای نمایشگاه مجازی نسبت به نمایشگاه فیزیکی، به گردش مالی 64میلیارد تومانی رسیدیم. وقتی کتاب به سهولت در دسترس مردم باشد، می‌توان منتظر افزایش سرانه مطالعه بود. پیش از این 32 دوره نمایشگاه کتاب برگزار شد، اما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هیچ تصویر شفافی از یارانه‌ها و نحوه استفاده آنها نداشت که در نمایشگاه مجازی کتاب تهران به آن رسید. بسیاری از آسیب‌های نمایشگاه فیزیکی را نداشتیم و اطلاعات دقیقی از وضعیت کتاب کشور به دست آمد.
انتشار بدون اجازه آثار از نظر اخلاقی درست نیست
سخنران بعدی حجت الاسلام و المسلمین محمد ذبیحی، رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و استاد دانشگاه قم بود. او در بحث بر اساس مالکیت فکری و معنوی از منظر اخلاقی بیان کرد: در گذشته مباحث مالکیت معنوی به صورت امروز نبود و اگر فردی این مساله را رعایت می‌کرد، برای فرد سود آوری نداشت. این اقدامات محدود به محیط بود و بعد جهانی نداشت، اما امروز در دنیا شرایط فرق کرده‌است.
ذبیحی در بررسی اخلاقی مالکیت فکری به ترجمه آثار کشورهای دیگر بدون رعایت حق کپی‌رایت اشاره کرد: چطور است که در ایران آثار دیگران به راحتی ترجمه و منتشر می‌شود و نامش را کار فرهنگی می‌گذارند؟ این برای کشوری که بر پیشانی آن انقلاب فرهنگی نوشته‌شده‌است، مناسب نیست که کتابی از کشور دیگری بیاید و از آن بدون اجازه ناشر و مولف استفاده کنیم. باید با صدای بلندتری این مساله را بگوییم. نترسیم البته برخی از این مساله ضرر می‌کنند، اما کار فرهنگی هزینه بر است و نمی‌توان مدعی کار فرهنگی باشیم و در این کار به اصول اخلاقی توجه نکنیم.
او با اشاره به افرادی که مدعی اجازه گرفتن برای ترجمه و نشر آثار هستند بیان کرد: قواعد بسیاری در اسلام به مساله مالکیت افراد بیان شده‌است. جالب است که مخالفان هم به همین موارد اشاره دارند. قواعد فقهی و عمومات در دست دو گروه موافق و مخالف است اما فقهایی که مخالف اجازه گرفتن هستند، بسیارند. افرادی که کتاب می‌خرند مالک محتوا و همچنین مالک کاغذ و مقوا شدند، در نتیجه تصرف در مالکیت انجام شده‌است. مالکیت امری نسبی است.
به گفته او مالکیت چهار قسم است و انواع آن با هم متفاوت است. ذبیحی ادامه داد: عرف می‌گوید که باید مالکیت محتوا رعایت شود. نادیده گرفتن حق مولف زیبنده کشور اسلامی نیست، در سازمان سمت از این مساله رنج می‌برم اما باید تابع قوانین باشم. فقها و علما و حقوقدان‌ها را قبول داریم، ابن‌سینا مبدا مسائل اخلاقی را در سایه موجهات می‌داند.
ذبیحی تاکید کرد انتشار بدون اجازه آثار از نظر اخلاقی درست نیست، او افزود: اگر به مسائل از نظر اخلاقی نگاه کنیم، شیخ انصاری در باب مالکیت سخنان ارزشمندی دارد، عدل اجماع کتاب و سنت و دلیل پنجم دارد ولی باید انصاف رعایت شود و انصاف حکم می کند که تابع قوانین بین‌المللی باشیم و در کشور نباید ناهنجاری اخلاقی داشته‌باشیم. ناهنجاری اخلاقی در حوزه فرهنگ بدتر است.
ناشران عامل اصلی بازدارنده توسعه نشر الکترونیک هستند
رسول جعفریان، رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تامین منابع علمی و استاد دانشگاه، سخنران بعدی این پنل بود. او ویدئویی برای این منظور فرستاده‌بود و در آن گفت: یکی از مسائل مورد تاکید در حوزه نشر و علم این است که باید از کاغذ و کتاب کاغذی عبور کنیم. البته نقدهایی بر این مساله وجود دارد. باید مفهوم نشر را تغییر بدهیم و تصوری که مردم از نشر دارند، نشر کاغذی، انتشارات، کتابخانه است، اما حقیقت این است که مساله مهم انتقال محتوا و دانش است و کاغذ یکی از ابزار آن به شمار می‌رود.
جعفریان با تاکید بر اینکه نشر کاغذی نوعی از روش‌های انتقال محتوا است و باید مفاهیم تغییر کند، توضیح داد: باید روی اشکال دیگر نشر تمرکز کنیم. نشر ابتدا به صورت نوشته‌هایی روی سنگ بود که در بسیاری از نقاط دنیا انجام می‌شد. در مقطعی از تمدن مصر پاپیروس را داریم و به‌تدریج کاغذ شکل گرفت. از زمانی که کاغذ پدید آمد و چاپ روی کاغذ انجام شد، شکل‌های مختلفی ایجاد شد و الان از کاغذ به نشر الکترونیک می‌رویم که نوع دیگر انجام این مهم است.
رئیس کتابخانه مرکزی با اشاره به اینکه تغییرات بر دو شکل است، تغییراتی که زمانه به افراد تحمیل می‌کند و تغییراتی که افراد اعمال می‌کنند، او ادامه داد: باید برنامه‌ریزی کنیم تا علم الکترونیک را وارد زندگی کنیم. ممکن است زمانی نتوانیم کاغذ وارد کنیم و باید وارد این نشر الکترونیک شویم.
به گفته جعفریان یک مانع مهم برای تغییر نشر کاغذی ناشران و منافع آنها ااست. او گفت: دولت که درآمدی از این راه ندارد کتاب کاغذی زیادی چاپ نمی کند و بسیاری از اشخاص که نمی‌توانند کتاب را چاپ کنند فایلش را منتشر می‌کنند و همچنین دانش‌های زیادی وجود دارد که نمی‌تواند صورت کتابی قرار بگیرد که پیش از این بسیاری نابود شدند؛ اما امروز می‌توانیم دانش را مدیریت و تجمیع کنیم.
او با اشاره به اینکه در دوران جدید این امکان وجود دارد که بسیاری از پژوهش‌های تاریخ شفاهی‌ها که فقط به صورت صوتی ذخیره شود، ادامه داد: این امکان وجود ندارد که همه اطلاعات را به صورت کاغذی منتشر کرد.
به گفته جعفریان دانش کتابی نسبت به دانش الکترونیک یک به هزار است. او افزود: این مساله کاملا بدیهی است و هنوز انواع کتاب‌فروشی‌ها و کتابخانه با اینکه ارزشمند هستند، باید توسعه پیدا کنند. باید روی این مساله کار و پردازش اطلاعات شود. تخصص بالایی در این حوزه است که متاسفانه نادیده گرفته‌شده‌است.
ترجمه می‌تواند سفره مردم را کوچک و بزرگ کند
سخنران بعدی سیدمجتبی امامی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق (ع) بود. او درباره خط مشی ترجمه و پیشرفت و توسعه کشور بیان کرد: در حوزه اجتماعی و انسانی اگر از کتب انتشارات اسلامی بگذریم، کلیه کتاب‌ها حتی تالیفات، تحت تاثیر علوم اجتماعی ترجمه است. بخش اعظم هرچه در تمامی ابعاد پیشرفت و اداره کشور داریم، ترجمه است. ترجمه می‌تواند سفره مردم را کوچک و بزرگ کند.
امامی با اشاره به آسیب‌های عرصه ترجمه توضیح داد: یکی از آسیب‌های بزرگ در عرصه کشور، ترجمه ارادی غیرهدایت شده است. در حوزه علوم اجتماعی بسیاری از موارد اساسی در کشور موجود نیست. این در سیاست ایرانی تاثیر زیادی گذاشته است و بسیاری از طرفداران سرمایه‌داری در ایران سخت‌گیرتر از طرفداران غرب هستند. زیرا این تفکر تعدیل نمی‌شود.
او افزود: در ترجمه آثار با چند ضعف مواجه هستیم، سراغ برخی کتاب‌ها و موضوع‌ها نمی‌رویم، همچنین عدم توازن کلی در مساله ترجمه وجود دارد. میان ترجمه‌های رشته‌های مختلف انسجام وجود ندارد. با نافهمی مواجه هستیم زیرا بسیاری از تفکرها به نادرست منتقل می‌شود. در آخر باید گفت شدیدا با تحریف در ترجمه مواجه هستیم. در نتیجه نیاز به نقد اساسی در حوزه ترجمه هستیم.
باید والدین کتاب‌خوان باشند تا کودکان کتاب‌خوان پرورش دهند
سخنران پایانی پنل نخست، منصوره اتحادیه، مدیر نشر تاریخ ایران بود. او بیان کرد: نشر تاریخ ایران، یک انتشارات خصوصی با 40 سال سابقه کار است که تقریبا همزمان با انتشارات روشنگران با مدیریت شهلا لاهیجی شروع به کار کرد. یکی از مزایای ناشران ایرانی نداشتن لزوم رعایت حق کپی‌رایت است. اما مشکل اینجا است که از یک کتاب چندین ترجمه همزمان منتشر می‌شود.
او با تاکید بر اینکه کتاب گران و تهیه آن دشوار است، ادامه داد: سال گذشته گاهی تیراژ کتاب به 200 نسخه رسید. البته کتاب‌های نشر تاریخ تخصصی است و مخاطب زیادی ندارد، اما 200 نسخه برای جامعه ایران مایه آبروریزی است. مساله دیگر ممیزی است. مسلما همکاران در زمینه‌های متفاوت مسائل دیگر را بیان می‌کنند.
او به عنوان استاد تاریخ و نه ناشر که علاقه به فروش کتاب دارد، توضیح داد: کتاب خواندن برای گسترش اطلاعات عمومی و عمق دادن به دانسته‌ها است. کتاب خواندن اضطراب را چاره می‌کند و بیش از همه چیز لذت دارد. خواندن باید از کودکی شروع و تبدیل به عادت شود. در دوران قرنطینه کرونا در برخی از کشورها فروش کتاب به اوج رسد اما در ایران این اتفاق نیفتاد. تا زمانی که پدر و مادرها کتاب‌خوان نباشند کودکان کتاب‌خوان نخواهندشد.
نظر شما