عروس سر به زیر «داماش» به گل نشست/ ذخیره‌گاه ژنتیکی «سوسن چلچراغ» پشت حصارهای حفاظت

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ دره زیبای داماش، همچون نگین سبزی در کوه‌های خشک و کم درخت بخش عمارلو افتاده است. از شهر لوشان در جنوبی‌ترین قسمت گیلان که به سمت شهر جیرنده بروید، روستاهای ییلاقی بخش عمارلو خود را نشان می‌دهد. ییلاق بره‌سر بخاطر گوسفندانش معروف شده و داماش یادآور تیم فوتبال معروفی در گیلان.

چشمه داماش فقط نام یک آب معدنی و کارخانه معروف آن نیست. این روزها اگر به داماش بروید، سوسن‌های چلچراغ، طبق‌های گل خود را باز کرده است. اگر از جاده رشت- توتکابن به سمت داماش، می‌روید، مراقب پیچ‌های تند و گردنه های مسیر «پشتکلا» و جاده‌ای که فقط نامی از آسفالت را یدک می‌کشد، باشید. از کوه‌های بره سر که عبور کردید، پیچ و خم جاده، تو را به دره‌ای می‌رساند که سرسبزی‌اش همه را محسور می‌کند و از اینهمه سبزی در کوه‌های خشک منطقه عمارلو شگفت زده می‌شوید.

کاش این دهکده زیبا نیز مانند بسیاری از ییلاق‌های گیلان در تسخیر ویلاسازان قرار نمی‌گرفت و سوسن چلچراغ آزادانه‌تر رشد می‌کرد و تکثیر می‌شد.

بی تردید خرداد گرم سال ۱۳۵۴ که «لدر بوری» گیاه‌شناس فرانسوی، به داماش رفته بود، تک و توک خانوارهای روستایی در داماش زندگی می‌کردند. مردم داماش بی‌آنکه بدانند گل سوسن منطقه‌شان یک گونه کمیاب در دنیاست، این گیاه زیبا را در باغچه خانه‌شان داشتند تا اینکه بوری با معرفی آن، گل منحصربه‌فردشان را به نام خودش«لی لیوم بوری» در جهان ثبت کرد. بعد از ثبت لی لیوم بوری در موزه لور پاریس، این گونه کمیاب در سرتاسر جهان معرفی شد و کم کم پای گیاهشناسان و سپس طبیعت‌گردان و مسافران برای دیدن نوعی از سوسن که در دوره کوتاهی در دره داماش گل می‌دهد، باز شد.

تا پیش از شیوع ویروس کرونا، محیط زیست شهرستان رودبار جشنواره‌ای برای سوسن چلچراغ در محل رویش این گونه کمیاب برگزار می‌کرد. اما معرفی همانا و استقبال بیش از حد علاقمندان موجب شد محیط زیست با فنس کشی یک هکتار از رستنگاه این گل، بازدیدها را محدود و ذخیرگاه ژنی این گیاه را بیشتر حفاظت کند.

یکی از اهالی منطقه درباره این گل می‌گوید: سوسن چلچراغ از گذشته‌های دور در داماش رشد می‌کرد و اهالی داماش در خانه‌های خود پرورش می‌دادند. قدیمی‌ها می‌گفتند این گل نور می‌دهد. شاید به‌خاطر آنکه گل‌هایش شبیه چراغ لاله‌‌های قدیمی است. دوره گل دهی این نوع سوسن، بسیار محدود است و معمولا بین خرداد و تیر ماه گل‌دهی سوسن چلچراغ آغاز می شود. البته بستگی به شرایط آب و هوایی آن سال هم دارد. اگر دوره سرمای هوا طولانی‌تر باشد، سوسن اواخر خرداد باز می‌شود. اگر مثل امسال گرم باشد، زودتر باز می‌شود.

علی خورگامی می‌افزاید: زمان گلدهی سوسن، حفاظت‌های اداره محیط زیست هم بیشتر می‌شود. محیط زیست بخش زیادی از محل رویش سوسن چلچراغ را فنس کشی کرده است. قبلا نگهبان اجازه می‌داد بازدیدکنندگان به صورت محدود و از یک راه ویژه از سوسن‌ها دیدن کرده و عکس بگیرند ولی باز شاهد لگد مال شدن و گاها چیدن سوسن‌ها بودیم.

از پشت فنس‌های اداره محیط زیست می‌توان گل‌های سفید لی لیوم بوری را دید. ساقه این گل، قامت بلندی دارد و گل‌های آن به صورت واژگون شکفته شده است. شکوفه های این گل با رنگ سفید و لکه‌های متعدد بنفش تیره و معطر، به صورت واژگون باز شده و انتهای گلبرگ‌های آن پوشیده از دانه‌های برجسته و پرچم‌های بسیار بلند است.

به گفته محیط بان سوسن چلچراغ، در بالاترین حالت، ۱۵غنچه بر روی یک پایه رشد می‌کند و به تدریج طبقه طبقه باز می‌شود و از ابتدای گل‌دهی تا خشک شدن گلها، تقریبا ۱۵ روز طول می‌کشد. به دلیل شکل قرارگیری گل‌ها و واژگون بودن آن اهالی داماش این گل را سوسن چلچراغ نامگذاری کرده اند.

عزیز رهبر می‌افزاید: سوسون چلچراغ، یکی از آثار طبیعی استان گیلان و به‌عنوان یک اثر طبیعی در سال ۱۳۵۵ثبت شده است و به همین دلیل تحت حفاظ بیشتر محیط زیست قرار دارد.

سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان رودبار، هفتم خرداد خبر داد که اثر طبیعی ملی سوسن چلچراغ در داماش شروع به گلدهی کرده است. علی فروهی در گفتگو با خبرنگار شبستان درباره دوره گلدهی این گونه کمیاب سوسن اظهار کرد: دوره گلدهی سوسن چلچراغ ۲۰روز از آغاز گلدهی است و بسته به شرایط آب و هوایی تا ۳۰خرداد ادامه دارد.

وی با بیان اینکه تاکنون هفت جشنواره سوسن چلچراغ برگزار شده است، افزود: آخرین جشنواره سال ۹۸ برگزار شد و امسال نیز بخاطر شرایط کرونا، امکان برگزاری جشنواره نیست ولی بازدید کنندگان می‌توانند از پشت فنس گل‌های سوسن را ببینند ولی ورود به محوطه باغ ممنوع است.

فرهی همچنین گفت: سوسن چلچراغ پس از معرفی توسط لدربوری، در سال ۱۳۵۵ به عنوان یک اثر طبیعی ملی با پراکنش طبیعی ملی ایران به ثبت رسید. ذخیره‌گاه ژنتیکی این گونه کمیاب توسط اداره محیط زیست محصور شده و پاسگاه محیط بانی توسط محیط زیست شهرستان رودبار به صورت شبانه‌روزی محافظت می‌شود.

وی با بیان اینکه تکثیر این گونه به صورت مصنوعی تاکنون امکان پذیر نشده است، تصریح کرد: در اقلیم های مشابه داماش، نظیر برخی نقاط مرتفع گیلان، غرب مازندران و اردبیل گزارش شده است.