به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، ماه ذی القعده شب مبارکى است، خدا بر بندگان مؤمن خود نظر رحمت می فرماید، چنانکه در روایت نبوى آمده، کسى که در این شب به طاعت حق مشغول باشد، براى او اجر صد نفر روزه دارى است که ملازم مسجد بوده اند، آن هم روزه دارى که خدا را به اندازه چشم برهم زدنى معصیت نکرده باشد، پس این شب را غنیمت بشمار، و خود را به طاعت و عبادت و نماز و درخواست حاجات از خدا مشغول کن، روایت شده هرکه در این شب حاجتى از خدا بخواهد حتما به او عطا خواهد شد. لذا در این خصوص با حجت الاسلام دکتر «ایمان ضرابی»، پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت و گویی انجام دادیم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می شود.
درباره فضیلت و ویژگی های ماه ذی القعده توضیح دهید؟
ذی‌القعدة یا ذوالقَعدة الحرام یازدهمین ماه از ماه‌های قمری است. این ماه جزو ماه‌های حرام و ماه‌های حج است. ذوالقعده از قعود و نشستن گرفته شده و از آنجا که اعراب در این ماه از جنگ فرو می‌نشستند، به این نام نامیده‌اند.ماه‌های حرام (محرم، رجب، ذی القعدة و ذی الحجة) است که جنگ در آن حرام است. ذی‌القعده جزو ماه‌های حج (شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه) و اولین ماه حرام نیز به شمار می‌رود. ماه‌هاى حج، ماه‌های بجا آوردن اعمال حج هستند.سید بن طاووس در فضیلت این ماه می‌گوید: «ماه ذی القعده ماهی است که به هنگام شدّت و گرفتاری، زمان خوبی برای دعاست، و برای رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است». به گفته وی این ماه «ماه اجابت دعا» نامیده شده است. ازاین‌رو، باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت.
برای نشان دادن فضیلت و عظمت این ماه به خوانندگان محترم به نظرم لازم است اشاره کنم به مطلبی از مرحوم آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (رحمه الله)در کتاب مراقبات در فضیلت این ماه ایشان در این کتاب گران سنگ می فرمایند:«این ماه اولین ماه از ماه‌های حرام است که جنگ با کفار در آن ماه‌ها حرام میباشد و انسان از این مطلب حکم جنگیدن و مخالفت با خدا را می‌فهمد.
بنابراین، ای نفس! بکوش در این ماه‌ها دل و بدنت را بیشتر از سایر ماه‌ها حفظ نموده، کاری بر خلاف احکام الهی انجام نداده و حتی از بلایا و مصیبت‌هایی که ناشی از قضای اوست راضی باشی.چون این، ماه حرامی است که احترام آن، بخاطر اینکه خدای متعال جنگیدن با کفار را در آن ممنوع نموده، بیش از سایر ماه‌هاست. بنابراین باید با طاعت از خدا و بالا بردن رضایت خود از او احترام این ماه را حفظ نمایی، زیرا خداوند بسیار شکرگزار بوده و با رضایت خود از تو، از رضایت تو از او، تشکر می‌نماید و اگر از شرافت رضایت او اطلاع داشتی، در راه به دست آوردن آن از بذل جان هم دریغ نمی‌کردی.
منظور از زیارتی امام رضا (ع) درماه ذی القعده چیست؟
در پاسخ به این سوال باید عرض کنم که امام رضا(ع) زاده۱۱ ذی‌القعدهٔ ۱۴۸ هستند و این ماه، ماه تولد آن حضرت می باشد لذا این امر خود تناسب نامیدن این ماه به حضرت را بخوبی نشان می دهد .علاوه بر این بیست و سوم ذی القعده بنا بر آنچه که سید بن طاووس در کتاب الإقبال آورده، روز زیارت مخصوص امام رضا (ع) است وی در کتاب خود اینگونه می نویسد: در بعضی از کتاب‌های دانشمندان غیر عرب دیده ام که زیارت امام رضا (ع) در روز ۲۳ ذی القعده، از نزدیک یا دور، به وسیله یکی از زیارات معروف یا آنچه که شبیه زیارت است، مستحب است روز 23 ذی‌القعده بنابر آنچه سید بیان میکند روز زیارتی ویژه امام هشتم میباشد .البته روزهای دیگری هم در تقویم معنوی شیعه روز زیارت مخصوص برای امام رضا (ع)در نظر گرفته اند شاید در ذهن خوانندگان محترم این سوال مطرح شود که چرا چندین روز در سال به روز زیارتی امام رضا(ع) اختصاص دارد و دلیل این حد توجه به آن امام همام چیست؟در اینجا باید عرض کنم پس از شهادت امام موسی کاظم(ع) در سال 183 هـ .ق ، عواملی دست به دست هم داد تا عده ای، ایشان را آخرین امام و قائم و مهدی بدانند و بر این اساس، بر ایشان توقف نمایند و امامت امام رضا(ع) و سایر امامان معصوم پس از ایشان را نپذیرند.
توقف کنندگان برموسی بن جعفر(ع)، خود به گروه هایی تقسیم شدند که در مواردی چون چگونگی رحلت، غیبت، ظهور و قیام آن امام با هم اختلاف داشتند و به انها واقفیه می گویند .نکته مهم آنکه متاسفانه مسألۀ توقف بر امام کاظم(ع)، توسط عده ای از اصحاب برجسته و وکلای آن حضرت ترویج می شد و با توجه به اینکه مبلغان این فرقه از جایگاه علمی و اجتماعی بالایی در میان شیعیان برخوردار بودند مشکلات فراوانی را برای جامعۀ شیعه به وجود آوردند لذا اهل بیت(ع) از این منظر خواسته‌اند که شیعه به امام رضا(ع) توجه زیادی کند تا پاسخی به انحراف‌هایی باشد که در اندیشه شیعه هفت امامی رخ داد، زیرا آنها معتقد به این بودند که امام کاظم(ع) آخرین امام بوده است و از دیدگان غائب شده و یک روز ظهور می‌کنند؛ بنابراین امامت امام رضا(ع) را انکار کردند لذا علت این توجه در امر زیارت جنبه عقیدتی دارد و جالب توجه اینکه با تلاش امام رضا(ع) و پیروان صدیقشان تفکیک شیعه به چند امامی از میان برداشته شد .با همین پیشینه و نگاه برخی از علما زیارت امام رضا (ع) را حتی از زیارت امام حسین(ع) بالاتر دانسته اند، چرا که بسیاری از مسلمانان به زیارت امام حسین(ع) می‌روند. ولی فقط شیعیان اثنی‌عشری به زیارت حضرت امام رضا (ع) می‌آیند.
انجام چه اعمالی در ماه ذی القعده توصیه شده است؟
علمایی که تخصص آنها ادعیه می باشد مانند سیّد بن طاووس(رحمه الله) روایتى نقل کرده که ذو القعده به هنگام سختى شدید گاه استجابت دعاست، و براى روزهای یکشنبه این ماه نمازى با فضیلت بسیار از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده که، هرکس آن را بجا آورد، توبهاش پذیرفته حق و گناهش آمرزیده می شود، و طلبکاران او در قیامت از وى راضى گردند، و با ایمان از دنیا برود، و ایمانش از او گرفته نشود و قبرش وسیع و نورانى گردد و پدر و مادرش از او راضى شوند، و آمرزش حق نصیب پدر و مادر و فرزندان و نژاد او گردد، و روزى او توسعه یابد و فرشته مرگ در وقت مردن با او مدارا کند، و جانش را به آسانى بستاند، و کیفیت آن نماز چنین است: روز یکشنبه غسل بجا آورد و وضو بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سوره «حمد» را یک مرتبه و سوره «توحید» را سه مرتبه و سوره «فلق» را یک مرتبه و سوره «ناس» را یک مرتبه بخواند و پس از نماز هفتاد مرتبه اسغفار کند، و استغفار را با لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ(جنبش و نیرویى جز به خداى والاى بزرگ نیست) ختم نماید، سپس بگوید:«یَا عَزِیزُ یَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلّا أَنْتَ»(اى توانا، اى آمرزنده، گناهان من و همه مردان و زنان مؤمن را بیامرز، که گناهان را جز تو کسى نمی آمرزد).
روایت شده هر کس در یکى از ماه هاى حرام سه روز پى در پى که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بگیرد، ثواب نهصد سال عبادت براى او نوشته شود. شیخ بزرگوار «على بن ابراهیم قمى» فرموده: در ماه هاى حرام گناه‌ها و حسنات دو چندان می شود. شب پانزدهم این ماه نیز شب مبارکى است، خدا بر بندگان مؤمن خود نظر رحمت می فرماید، چنانکه در روایت نبوى آمده، کسى که در این شب به طاعت حق مشغول باشد، براى او اجر صد نفر روزه دارى است که ملازم مسجد بوده اند، آن هم روزه دارى که خدا را به اندازه چشم برهم زدنى معصیت نکرده باشد، پس این شب را غنیمت بشمار، و خود را به طاعت و عبادت و نماز و درخواست حاجات از خدا مشغول کن، روایت شده هرکه در این شب حاجتى از خدا بخواهد حتما به او عطا خواهد شد.
دحو الارض چه روزی است و چه فضیلتی دارد؟
شب بیست و پنجم ذی القعده شب «دحوالأرض» است. دحو الارض یعنى پهن شدن زمین از زیر خانه ی کعبه بر روى آب و ازشب های بسیار شریف است که رحمت خدا در آن نازل مى شود و عبادت در آن اجر بسیار دارد،از «حسن بن على وشا» روایت است که گفت: من کودک بودم که با پدرم در خدمت امام رضا علیه السّلام در شب بیست و پنجم ماه ذى القعده شام خوردیم . پس فرمود : که امشب حضرت ابراهیم علیه السّلام و حضرت عیسى علیه السّلام متولّد شده اند و زمین از زیر کعبه پهن شده است پس هر که روزش را روزه بدارد چنان است که شصت ماه را روزه داشته باشد و به روایت دیگر است که فرمود : در این روز حضرت قائم علیه السّلام قیام خواهد نمود .
روز بیست و پنجم روز دحوالأرض است و یکى از آن چهار روز است که در تمام سال به فضیلت روزه، ممتاز است . روزى است که رحمت خدا در آن منتشر گردیده و از براى عبادت و اجتماع به ذکر خدا در این روز اجر بسیارى است .اعمال این شب و روز عبارتند از روزه، در روایتى روزه اش مثل روزه ی هفتاد سال است و در روایت دیگر کفّاره ی هفتاد سال است و هر که این روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت به سر آورد از براى او عبادت صد سال نوشته شود و از براى روزه دار این روز هر چه در میان آسمان و زمین است استغفار کند .
نمازش دو رکعت است در وقت چاشت (ظهر) در هر رکعت بعد از حمد، پنج مرتبه سوره والشّمس بخواند و بعد از سلام نماز بخواند: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» ، پس دعا کند و بخواند: «یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ» همچنین مستحب است خواندن این دعا «اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَهِ ..».
عالم بزرگ میر داماد رحمه الله در رساله ی اربعه ی ایّام خود در بیان اعمال روز دحو الارض فرموده اند که زیارت حضرت امام رضا علیه السّلام در این روز افضل اعمال مستحبّه و از آداب و سنّت های مؤکد است و همچنین زیارت آن حضرت در روز اوّل ماه رجب نیز در نهایت تأکید است.
نظر شما