خبر گزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدِ باقر(ع) پنجمین امام شیعیان است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنی‌امیه ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک همزمان بود. امام در ۵۷ سالگی در هفتم ذی‌الحجه سال ۱۱۴ق به شهادت رسید. به مناسبت شهادت این امام همام خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه گفتگویی داشته که در ادامه می خوانید:
چرا به امام محمد باقر (ع)شکافنده علوم، ناطق به حق و شکافنده علم پیامبر می گویند؟
یکی از القاب امام محمد باقر (ع) شکافنده علوم است (باقرالعلوم )و این لقب را پیامبر (ص) به حضرت قبل از تولد داده بود چون علوم آل محمد وعلوم الهی را ابداع کرد و تشریح نمود ؛ شيخ صدوق در علل الشرايع آورده است: از جابر جعفى پرسيدم چرا به امام پنجم، باقر مىگفتند؟ گفت: «چون علم را مىشكافت و اسرار آن را آشكار مىكرد». در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفتهاند براى هيچ يك از فرزندان حسن و حسين (ع) اين اندازه از علوم، از قبيل تفسير و كلام و فتوا و احكام و حلال و حرام فراهم نشد كه براى امام باقر (ع)فراهم شد .
محمد بن مسلم نقل كرده است كه از آن حضرت سى هزار حديث پرسش كردم. بنابراین می توان گفت آنچه در تمدن اسلامی به آن نیاز بود امام مطرح فرمود ؛ تمدن اسلامی به تمام معنا از علوم امام باقر جوانه های اولیه را گرفت و علوم مختلف تاسیس شدند و مکتب اهل بیت (ع) نمایان تر و برجسته تر مطرح شد. بنابراین علوم پیامبر(ص) که علوم وحیانی بود توسط امام تشریح و شکافته شد.
برای دیگر ائمه شرایط اینگونه آماده نبود ؛ برای امام باقر (ع) شرایط فراهم گردید و امام علوم اسلامی را بنیان گذاشت ؛ لذا تمدن اسلامی اصلی ترین عنصر خود که علم بود را مرهون تلاش امام باقر علیه السلام است .دهها علم از رویات نقل شده از امام قابل استنباط است.
امام باقر علیه السلام پیش از شهادت، به فرزندش امام صادق علیه السلام فرمود: «از دارایی من برای گریه کنندگان به مدت ده سال در منا مبلغی را وقف کن تا در موسم حج بر من ندبه کنند و رسم ماتم را هر ساله تجدید سازند و بر مظلومیت من زاری کنند». دلیل این وصیت امام باقر چه بوده است؟
وصيّت امام باقر (ع) به امام صادق (ع) مشعر به همين فكر عالى است آنجا كه ميفرمايد: از مال من (فلان مقدار) وقف كن براى نوحه سرايان كه تا ده سال در منى هنگامی كه حاجيان جمع هستند بر من نوحه سرائى كنند، اين تعيين محل و وقت- خود دليل روشنى است بر اينكه غرض امام اين است، كه نام و خصوصيات و جهات مربوط به امام در گذشته به وسيله همين نوحه سرايان به گوش مسلماناني كه در آن اجتماع شركت جستهاند، برسد. تا نفوس را متوجه اين آستان نمايند و در نتيجه شور و علاقهاى نسبت به مذهب اهل بيت(ع) در آنها ايجاد شود و مردم از راه اهل بیت (ع)و شخصیتشان شناخت داشته باشند.
ضمن اینکه امام با این روش بر عزاداری های شیعیان مهر تایید زده و یکی از روشهای معرفی اهل بیت را برپایی مجالس ذکر فضایل و مصائب اهل بیت می داند و امام با این روش مکتب و راه حفظ مکتب را به شیعه می آموزد؛ لذا امام تاکید فرمود همه ساله اين مراسم تجديد شود تا مسلمانان ديگرى كه سالهاى بعد مىآيند به حقائق مكتب اهل بيت آشنا گردند و نسبت به امامت أئمه (ع) متمايل گردند، و به پيروى از مكتب امامان بر حق رهنمون شوند شوند و تعاليم نجات بخششان را بكار بندند و به همين جهت سرّ عزادارى حضرت سيد شهداء نيز روشن ميشود.
با این سفارش فوائد، مدیحه سرائی برای اهل بیت(ع) نیز روشن می شود ؛ به همین جهت بود که شعراى اهل بيت(ع) پيوسته مورد خشم و غضب مخالفين بودند، زيرا مجلس آرائى و مديحه سرائى آنها بر دشمنان گران مي آمد و بدين جهت مديحه سرايان ائمه هدى از كيد و دسيسههاى دشمنان هميشه در هراس بودند و گاهى هم به مقتضاى موقعيت خود براى حفظ جانشان از خانه و زندگى آواره مىشدند و در گوشهاى با رنج و مشقّت بسر ميبردند و اگر بعضى از آنها، دستگير مي شدند مشمول هر گونه شكنجه بودند: زبانشان بريده مي شد، تبعيد مىشدند زندان مي رفتند، كتك مىخوردند و در آخر امر هم شربت مرگ نصيبشان مىگشت.
بارزترین ویژگی اخلاقی و رفتاری امام باقر (ع) چه بوده است؟
جهالت بزرگترین دشمن انسان هست و هرکس بتواند این دشمن را از زندگی بشر دفع کند بزرگترین خدمت را به بشریت نموده است ؛ امام باقر (ع) در عصر خود این خدمت بزرگ را به بشریت نمود و تابش نور و شعاع علم حضرت همه ممالک اسلامی را گرفت همه دانشمندان عصر پیرامون وجودش گرد آمدند .
مالك جهنى در ستايش امام چنین مي سرايد. «هر گاه مردم بخواهند كاملا از حقايق قرآنى واقف شوند بايد حلقه در خانه بزرگى را بدست بگيرند كه قريش با آنكه اهل قرآن و مردمى باكمالند ريزهخوار خوان كمالات اويند و هر گاه در صدد استفاده از چنين بزرگى برآمدى و گفتى پسر دختر پيغمبر خدا كجاست به اصول و فروع كمالات قرآنى پى برده او مانند ستارهى تابناكى است كه چراغ تاريكى شبهاى تار مسافرانند و مانند كوههاى عظيمى است كه مملو از علم و كمال است».
علمای اهل سنت نيز در باره فضائل و مناقب آن جناب بيانات بسيارى ايراد كردهاند كه هر گاه ما بخواهيم همه آنها را ياد كنيم مناسب با وضع اختصار كتاب حاضر نبوده و همان قدرى كه نقل كرديم كافى به مقصود ما مىباشد.
عبد اللَّه مكى گفته همواره علما و دانشمندان را در برابر ابو جعفر محمد، حقير و كوچك ميديدم چنانچه حق نفس كشيدن بخود نميدادند با آنكه آنها را در برابر ديگران اين گونه بيچاره و ناتوان مشاهده نمىكردم و ميديدم حكم بن عتيبه با آن جلالت مقامى كه در نزد خود داشت در برابر آن حضرت مانند كودك خردسالى در مقابل معلم بود. عادت جابر جعفى آن بود هر گاه سخنى از آن حضرت نقل مىكرد مىگفت حدثنى وصى الاوصياء و وارث علوم الأنبياء محمد بن على.
ابو نعيم در حلية الاولياء نوشته است: مردى از ابن عمر درباره مسئلهاى پرسش كرد. ابن عمر نتوانست او را پاسخ گويد. پس به سوى امام باقر (ع) اشاره كرد و به پرسشكننده گفت: نزد اين كودك برو و اين مسأله را از او بپرس و جواب او را هم به من بازگوى. آن مرد به سوى امام باقر (ع) رفت و مشكل خود را مطرح كرد. امام نيز پاسخ او را گفت. مرد به نزد ابن عمر بازگشت و وى را از جواب امام باقر (ع) آگاه كرد. آنگاه ابن عمر گفت: اينان اهل بيتى هستند كه از همه علوم آگاهى دارند.
ابن جوزى در تذكرة الخواص، مىنويسد: عطاء مىگفت هيچ يك از دانشمندان را نديدم كه دامنه دانايىاش نسبت به دانشمندى ديگر كمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر. من حكم را ديدم كه در نزد آن حضرت چونان پرندهاى ناتوان بود. ابن جوزى مىگويد: «منظور وى از حكم همان حكم بن عتيبه بود كه در روزگار خود دانشمندى بزرگ به شمار مىآمد».
امام باقر (ع) شاگردان زیادی را تربیت کرده اند، شاگردان ایشان که در گسترش تشیع نقش داشتند چه کسانی بودند؟
امام شاگردان فراوانی تربیت کرد که نام 467 نفر از اصحاب امام باقر عليه السّلام در رجال طوسى نوشته شده است. رابطه اينان با امام، نسبت به ديگران قوىتر بوده در حالى كه در كتب اهل سنت فراوانند كسانى كه از امام باقر عليه السّلام حديث نقل كردهاند.
از ميان اصحاب امام، چند نفر بيش از ديگران شهرت داشتند و بيش از نيمى از احاديث امام باقر عليه السّلام در جوامع حديث شيعه از طريق آنها نقل شده است. زرارة بن اعين، معروف بن خربوز، بريد بن معاوية عجلى، ابو بصير اسدى، فضيل بن يسار و محمد بن مسلم از كسانى بودند كه مصاحبت امام باقر و امام صادق عليهما السّلام را درك كرده و مورد تأييد و توثيق كامل علماى شيعه بودهاند.
امام صادق عليه السّلام درباره زاره فرمود: خدا زراره را بيامرزد، اگر او نبود آثار نبوّت و احاديث پدرم از بين مىرفت.یعنی زراره نقش اساسی در حفظ آثار اهل بیت وترویج مکتب اهل بیت داشته است؛ افرادى نظير محمد بن مسلم، معرفت عميقى به امام پيدا كرده و علم خود را تنها از طريق امام باقر و پس از وى از طريق امام صادق عليه السّلام برگرفتند، او خود در اين باره مىگفت: درباره هر چيزى كه دچار ترديد شدم آن را از ابو جعفر عليه السّلام پرسيدم.
از آن حضرت سى هزار حديث و از ابو عبد الله عليه السّلام شانزده هزار حديث پرسيدم. برخى از شيعيان، محمد بن مسلم را فقيهترين فرد شيعى دانستهاند. جابر بن يزيد جعفى يكى ديگر از شيعيان معروف بود كه وقتى از امام باقر عليه السّلام حديث نقل مىكرد مىگفت: وصى اوصيا و وارث علم پيامبران محمد بن على بن حسين عليه السّلام براى من چنين حديث فرمود.
اين همان معرفی است كه مالك اشتر نخعى، آنگاه كه به امير مؤمنان عليه السّلام اشاره مىكرد، مردم را مورد خطاب قرار داده و گفت: ايّها الناس هذا وصىّ الأوصياء و وارث علم الأنبياء. ابو حنيفه جابر را فردى بىنظير دانسته، گفت: ليس عندي فى الكوفة فى بابه أكبر منه؛ از نظر من در كوفه، در نوع خودش، بزرگتر از او شخصيتى وجود نداشت.این سنخ معرفی یعنی معرفی مکتب اهل بیت و بنیانهای استوار آن که از سوی خداوند مشخص شده است.
حمران بن اعين و عبد الله بن شريك نيز از شخصيتهاى كم مانند در ميان ياران امام بودند. امام صادق عليه السّلام در مورد ياران پدر بزرگوارش كه حاملان احاديث او هستند، مىفرمودK احاديث پدرم را كسى جز زراره و ابو بصير مرادى و محمد بن مسلم و بريد بن معاويه از خطر محو و اندراس حفظ نكرد، اگر اينها نبودند كسى هدايت نمىيافت. اينها حافظان دين و مورد اعتماد پدرم بر حلال و حرام الهى هستند. اينها در دنيا و آخرت به سوى ما سبقت گرفتهاند".
اینهارا امام تربیت کرد و شیعه را انسجام و هویت کامل و تعریف شده داد و زمینه را برای تاسیس دانشگاه بزرگ امام صادق (ع) و مرحله مهم دیگر از تاریخ امامت و تجلی تمدن اسلامی بر محور مکتب اهل بیت فراهم نمود. و خطر آمیختگی عقاید شیعه را با عقاید انحرافی دفع نمود .
در وصیت امام باقر به کناز گذشتن مبلغی برای مراسم عزاداری خود اشاره شده است و آن را سنت حسنه دانسته اند، در حال حاضر بدون در نظر گرفتن شرایط کرونا عده ای هزینه ای که باید صرف عزاداری شود، به خیریه ها می دهند و یا صرف کارهای خیر می شود آیا با این وصیت امام منافات دارد؟
امام با توجه به شرایط زمانه اینگونه وصیت کرد که نیاز به معرفی شیعه و مکتب اهل بیت و امامت بود ؛ اگر امروز با توجه به شرایط شیوع بیماری کرونا مردم به خیریه ها وصیت می کنند ، اکثر خیریه ها در راستای آرمانهای اهل بیت و امام باقر علیه السلام هستند ؛ مانند حمایت از ایتام و مراکز علمی و آموزشی و اسکان و مسکن فقرا و تهیه جهیزیه برای نو عروسان و آزادی زندانیان و.. همه اینها در زدودن آسیب از مجامع اسلامی تاثیر دارند و این آرزوی امام باقر علیه السلام بود و خود شبانه در مدینه به فقرا کمک می کرد و دست مستمندان را می گرفت و هر گرفتاری از انسانها به امام مراجعه می نمود. مشکلش را حل می نمود .
بنابراین منافاتی نیست بلکه این وصیت ها در راستای وصیت امام است که همان زنده داشتن سیره اهل بیت با ذکر نام آنها و فضایل آنها و سیره عملی آنهاست ؛ البته نیاز به فرهنگ سازی دارد و باید به مردم تبیین شود تا مردم چگونه رفتار کنند و چگونه عمل کنند تا وصیت آنها به نحوی عمل شود که جاودانه بماند لذا باید جاوادنه ماندن اعمالشان را به مردم با توجه به سیره اهل بیت(ع) آموخت .
نظر شما