ساخت مدارس با نقش و نگار اقلیمی

خبرگزاری شبستان، گروه اجتماعی، معصومه بدخشان:   بیشتر مدارس در مناطق روستایی و عشایری با توجه به اقلیمی که دارند، از کپر، چادر، کانکس و خشت و گِل است. مدارسی که کیفیت و ایمنی خوبی ندارند و دانش آموزان مجبورند در فصل سرما و گرما هوای سرد و گرم کلاس درس را با آوردن پتو یا پاک کردن عرق پیشانی تحمل کنند.

 سال هاست مسئولین وزارت آموزش و پرورش در تلاش هستند تا مدارس استاندارد را جایگزین این کلاس ها به اصطلاح درس کنند و طبق وعده هایی که داده بودند، مدارس خشت و گِلی برچیده شد و مدارس پیش ساخته جایگزین آن شدند اما این دلیلی بر نبود مدارس غیرایمن وغیر استاندارد در شهر و روستا نیست.  

اگر از مشکلات مدارس شهری بگذریم و وارد مشکلات مدارس در مناطق عشایری و روستایی شویم با کانکس، کپر و چادر مواجهه خواهیم شد.

 در مناطق عشایری و روستایی با بافت زیبایی که دارند یکی از مطلوب ترین شیوه های که به نظر می رسد باید در این مکان ها ساخت شود، مدرسه با توجه به اقلیم منطقه است. مدارس ایمن و استانداردی که هویت این مناطق باشند اما بسیاری از مدارس بومی به دلیل بد سلیقه ای وبی توجهی در ساخت این خاصیت را ندارند.

 از این رو، مسئولان وزارت آموزش و پرورش هم به بدسلیقگی و غیراستاندارد بودن این مدارس پی برده اند و از دانشگاهیان کمک خواستند وبه همین منظور هم «همایش مدرسه ایرانی و معماری ایرانی» برگزار شد و دانشگاهیان طرح های معماری خود را ارایه دادند.

یکی از این طرح های جالب توجه برای بخش مدارس روستایی و عشایری بود. طرحی که با توجه به اقلیم  گرم و خشک و اقلیم گرم و مرطوب ارایه شده است.

اقلیم  گرم و مرطوب

در طرح اقلیم بخش گرم و مرطوب، خاک منطقه نقش عمده ای در ساخت مدرسه دارد، قرار است مصالح و رنگ ها هماهنگ با اقلیم و بافت روستا باشد و از تکنیک های بومی استفاده شود و در این سازه استفاده از تکنولوژی «ابرخشت» در نظر گرفته شود.

در طرح مدرسه یک کلاسه پرکوه بندرجاسک، کشیدگی مناسب شرقی غربی،بهره گیری از نور مناسب با استفاده از تابش بند، مشبک های پنجره ها برای کنترل نور، طراحی فضاهای باز مرکزی، نیمه باز و سایه انداز در ف  ای حیاط برای حداکثر استفاده از سایه نیز به کمک زیبایی  و استاندارد  بودن این مدارس آمده است.

تا جایی که نورگیر سقفی هم کلاس را به دو فضا تقسیم می کند تا یک معلم هم زمان به 2 پایه از دانش آموزان در یک کلاس آموزش دهد.

در طرح ساخت مدرسه ابتدایی 3 کلاسه پای تاوه بستک در اقلیم گرم و مرطوب هم سادگی و سهولت در ساخت و ساز با روش های بومی منطقه در این طرح کاملا مشهود است. هر کلاس در یک راستا و فضای اداری، خدماتی و پشتیبانی هم در یک راستا قرار می گیرند. حیاط مرکزی نیز یاد آور معماری گذشته و نقش فضای صف جمع و انجام مراسم ها را خواهد داشت. مکان یابی ساختمان در سایت به گونه ای که امکان گسترش وجود داشته باشد.

قرار گیری کاربری های مختلف مدرسه با هدف تعامل با بخش های دیگر، در عین استقلال هر بخش انجام شده است و به رعایت سلسله مراتب فضایی با توجه به اقلیمی منطقه نیز توجه شده است.

استفاده از پوسته دوم با مصالح بومی برای ایجاد سایه روی ساختمان ها، جریان هوا وکنترل انرژی نیز مد نظر قرار گرفته است.

ایجاد حداکثر سایه انداز سایه بان، کنترل ورود نورطبیعی به فضاهای بسته، ایجاد فضاهای خوانا و ساده در عین توجه به اصول زیبایی شناختی، برقراری جریان هوای مطلوب از جنوب و تهویه ساختمان نیز از دیگر ویژگی های این طرح محسوب می شود. آب انبار وفضای ورزشی طوری طراحی شده اند که می توان هم زمان از خارج از مدرسه هم از این فضاها استفاده کرد.

اقلیم گرم و خشک

یکی از طرح ها مربوط به منطقه عشایری منطقه احمدی حاجی آباد است، این منطقه اغلب سکونتگاه های کپری دارند، کوچ عشایر معمولا با شرکت همه افراد خانوار انجام می گیرد. با توجه به ماهیت زندگی عشایری و کوچ نشینی مصالح و اجزای تشکیل دهنده ساختمان مدرسه طوری طراحی شده است که قابلیت مونتاژ، برچیده شدن و حمل آسان همراه با سایر وسایل هنگام کوچ را فراهم می کند و بر همین اساس از اسکلت چوبی متشکل از انواع چوب های چهار تراش، چوب چندل، دیوارهای حصیری، پوشال، بلوک های سیمانی، کف سازی بتنی و اتصالات فلزی با پیچ و مهره های استاندارد استفاده شد.

سازگاری با محیط زیست این مدارس با توجه به استفاده از مصالح سنتی و استفاده کمتر از مصالح فراوری شده مانند فولاد مد نظر قرار گرفت. تهویه طبیعی با جانمایی مناسب مدرسه در مسیر باد، استفاده از دیواره هایی با جنس پوشال و مرطوب، ساختن این دیواره ها تهویه طبیعی را در پی خواهد داشت. استفاده از پوسته دوم با مصالح بومی نیز با هدف استفاده از نور طبیعی ایجاد سایر ساختمان ها، برقراری جریان هوا و کنترل انرژی در نظر گرفته شده است.

این طرح ها توسط سه معمار «امین میری»، «مهسا بختیاری» و «مهدی باوقارزعیمی» ارایه شده است.

از نکات خوبی که می توانیم به آن اشاره کنیم، مورد تایید و اجرا قرار گرفتن این طرح ها توسط سازمان نوسازی و تجهیز و توسعه مدارس است.

عملیاتی کردن ایده ها ی معماری دانشگاهیان

از این رو «مهراله رخشانی مهر» معاون عمرانی وزیر آموزش و پرورش به خبرنگار شبستان می گوید: با برگزاری«همایش مدرسه ایرانی و معماری ایرانی»  اساتید دانشگاه پای کار آمدند و طرح های معماری با توجه به اقلیم مناطق ارایه شد پس از بررسی و داوری برخی از طرح ها برگزیده شدند.

او بیان کرد:در طرحی که ارایه شد مربوط به مناطق گرم و خشک و گرم و مرطوب در استان هرمزگان بود.  در این مناطق که اصولا مدرسه کپری  و به شیوه سنتی است اما آنچه که در این طرح برگزیده پیشنهاد شده است استفاده از مصالح کپر به صورت علمی است. مدرسه با مصالح بومی به گونه ای ساخته می شود که گرما و سرما را هم کنترل می شود. چون اکثر این مناطق برق و گاز ندارند.این طرح برای مناطق بندر جاسک داده شده است که ساخت آن  را نیز آغاز کرده ایم.

به هر روی، یاری گرفتن از دانشگاهیان در بحث معماری امید بخش مسیری است تا مدرسه استاندارد باتوجه به اقلیم مناطق روستاییی و عشایری گسترش پیدا کنند و این امر موجب افزایش کیفیت آموزشی در این مناطق خواهد شد.