ایشان پنجمین امام از ائمه شیعه محسوب می شوند، پدر بزرگوارشان علی بن الحسین (ع) بودند که در میان شیعه به «زین العابدین» و یا «سجاد» معروف هستند، مادر بزرگوار امام پنجم شیعیان جهان هم فاطمه دختر امام حسن (ع) بودند، از این رو ایشان را «هاشمی»، «هاشمیین»، «فاطمیین» و «علویین» هم لقب داده اند، نام مبارک ایشان «محمد (ع)» بود و کنیه شان «ابوجعفر» در منابع تاریخی ایشان را به عنوان «ابوجعفر اول» و امام جواد (ع) را «ابوجعفر ثانی» عنوان کرده اند؛ مهمترین لقب ایشان «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه احادیث از سوی پیامبر (ص) به این لقب مزین شده اند، ایشان «باقر العلم» به معنای شکافنده علوم نامیده اند، یعقوبی می نویسد: «بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت.».
امام محمدباقر (ع) همچنین از زاهد ترین افراد دوران خویش به حساب می آمدند، ولادت آن امام همام (ع) در اول رجب سال 57 هجری قمری عنوان کرده اند، البته برخی روایات تاریخی ولادت ایشان را روز سوم صفر سال 57 خوانده اند.
امام باقر (ع) یکی از سه امامی بودند که در واقعه خونین کربلا حضور داشتند، امام حسین (ع) نخستین امامی محسوب می شوند که در آن واقعه بودند و در آن روز هم به شهادت رسیدند، پس از ایشان امام سجاد (ع) بودند که در بستر بیماری بسر می بردند، بنا به نقلی از امام محمدباقر (ع) که در تاریخ آمده است، ایشان فرمودند: «من چهارساله بودم که جدم حسین بن علی (ع) کشته شد، من شهادت وی و آنچه در آن وقت بر ما گذشت را به یاد دارم.» (یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۸۹.)
ایشان از سال 95 هجری قمری تا سال 114 قمری به مدت 19 سال زعامت شیعه را بر عهده داشتند، شهادت ایشان را هفتم ذیحجه سال 144 قمری عنوان کرده اند، ایشان در زمان «هشام بن عبدالملک (لعنت الله علیه)» به شهادت رسیدند، برخی منابع قاتل ایشان را «هشام» عنوان کرده اند و برخی منابع هم «ابراهیم بن ولید (لعنت الله علیه)» را فردی عنوان کرده اند که ایشان را به زهر مسموم کرده است.
ایشان در جوار امام حسن مجتبی (ع) و امام سجاد (ع) در قبرستان بقیع دفن شدند، گفته می شود امام محمدباقر (ع) با همان پیراهنی که نماز می خوانده اند، دفن شدند، پس از ایشان فرزندشان امام جعفر صادق (ع) در قبرستان بقیع دفن شدند که به این چهار امام عزیز، ائمه بقیع همه گفته می شود.
منابع تاریخی نوشته اند ایشان سه همسر داشتند و از این سه همسر، هفت فرزند به جا مانده است.
در عصر ایشان شکوفایی علمی روی داد و روایات و احادیث زیادی نقل شدند که در زمینه های مختلف سنن نبی (ص)، قرآن، اخلاق و... بودند، رشد علمی زمان امام محمدباقر (ع) در زمان امام جعفرصادق (ع) هم ادامه یافت و به اوج رسید، یکی از علل این رشد علمی را سست شدن پایه های حکومت اموی و تغییر در حکومت عنوان کرده اند.
راویانی چون «محمد بن مسلم» تعداد ۳۰ هزار حدیث و «جابر جعفی» تعداد ۷۰ هزار حدیث از امام باقر (ع) نقل کردند، گفته می شود، مردم خراسان هم به حضور ایشان مشرف می شدند و سئوالات خود را از ایشان می پرسیدند.
امام باقر (ع) بر همت گماشتن در فهم حدیث و آشنایی پیدا کردن با معانی آن به اصحاب خویش تاکید داشتند و در این رابطه فرمودند: «مراتب شیعیان ما را با میزان روایت‌کردن آنان از احادیث اهل بیت (ع) و معرفتشان به آن احادیث بشناسید و معرفت، همان شناخت روایت و درایه الحدیث است و با درایت و فهم روایت است که مومن به بالاترین درجات ایمان می رسد.»
گفته شده، «شیخ طوسی» تعداد شاگردان امام باقر (ع) را که از ایشان نقل حدیث کرده اند، 462 مرد و 2 زن عنوان کرده است، «باقر شریف قرشی» تعداد شاگردان ایشان را در کتاب «حیاة الامام محمد الباقر» 477 نفر و «عزیزالله عطاردی» در کتاب «مسند الامام الباقر» تعداد شاگردان ایشان را 654 نفر ذکر کرده اند، البته 6 نفر از اصحاب امام باقر (ع) را جز اصحاب اجماع عنوان کرده اند که علمای شیعه این افراد را فقیه ترین فقیهان صدر اسلام از اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) خوانده اند.
بزرگان اهل سنت، شخصیت علمی و معنوی امام باقر (ع) را ستوده و مورد احترام دانسته اند، «عبدالله بن عطاء مکی»، از محدثان اهل سنت و از یاران امام باقر (ع)، گفته است: «من علما را در نزد هیچ کس به لحاظ علمی پایین‌تر و کوچک‌تر ندیدم؛ چنانکه در نزد محمد بن علی دیدم، «حَکَم بن عُتَیبه» (از فقهای بزرگ کوفه) را نزد او، بسان شاگردی در مقابل استادش دیدم.»، همچنین «شمس الدین ذهبی»، محدث و مورخ اهل سنت در قرن هفتم و هشتم قمری، امام باقر (ع) را ستوده و ایشان را از کسانی دانسته که بین علم و عمل، سیادت و شرافت، وثاقت و متانت جمع کرده بود، وی، امام باقر (ع) را امام و فقیه و شایسته خلافت می دانست.
«ابن حجر هیتمی»، از فقهای شافعی مذهب قرن دهم قمری نیز می‌نویسد: «ابوجعفر محمد باقر»، به اندازه ای گنج های پنهان علوم، حقایق احکام و حکمت‌ها و لطایف را آشکار کرده که جز بر عناصر بی بصیرت یا بد نیت، پوشیده نیست و از همین روست که وی را «باقر العلم» [شکافنده علم] و جامع آن و برپاکننده پرچم دانش خوانده‌اند، او عمرش را در طاعت خدا گذراند و در مقامات عارفین بدان حد رسیده بود که زبان گویندگان از وصف آن ناتوان است، او سخنان بسیاری در سلوک و معارف دارد.»
دُر کلام امام محمدباقر (ع)
مَا اَحسَنَ الحَسَنَاتِ بَعدَ السَّیِّئاتِ وَ مَا اَقبَحَ السَّیِّئاتِ بَعدَ الحَسَنَاتِ
چه نیکوست نیکی ها بعد از بدیها و چه زشت است بدیها پس از نیکی ها (جهاد با نفس، ح ۸۸۰)
اَلحِلمُ لِباسُ العالِمِ فَلا تَعرَینَّ مِنهُ
بردبارى لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار. (کافى، ج ۸، ص ۵۵)
الکِبرُ مَطَایَا النَّارِ
کبر و بزرگی نمودن (به منزله) مرکبی است که سوار خود را به سوی آتش می برد. (جهاد با نفس، ح ۵۷۸)
تَزَین للَّهِِ بِالصِّدقِ فِی الاعمالِ
با راست کردارى، خود را براى خدا بیاراى (تحف العقول، ص ۲۸۵)
إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحَییَّ الحَلیمَ.
همانا خداوند انسان با حیا و بردبار را دوست دارد. (جهاد با نفس، ح ۲۵۹)
اِستَشِر فی أمرِک الَّذینَ یخشَونَ اللَّهَ
در کار خود، [فقط] با کسانى مشورت کن که از خدا می ترسند. (تحف العقول، ص ۲۹۳)
الصَّبرُ صَبرانِ: صَبرٌ عَلی البَلاءِ حَسَنٌ جَمیلٌ وَ أفضَلُ الصَّبرَین الوَرَعُ عَن المَحارم.
صبر بر 2 گونه است: صبر بر بلا که نیکو و زیباست و برترین این 2 قسم پرهیز کردن از حرام های الهی است. (جهاد با نفس، ح ۱۶۳)
مَا مِن عِبَادَة أفضَلَ عِندَ اللهِ مِن عِفَّةِ بَطن وَ فَرج.
هیچ عبادتی در نزد خدا برتر از ترک شهوات شکم و فرج نیست.
اِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُزْوى عَنْهُ الرِّزْقُ
بنده گناه مى کند و به سبب آن، روزى از او گرفته مى شود. (کافى، ج ۲، ص ۲۷۰، ح ۸)
اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِى الجَماعَةِ بِلارَفَثٍ
خداوند عزوجل، کسى را که در میان جمع شوخى کند، دوست دارد به شرط آنکه ناسزا نگوید (کافى، ج ۲، ص ۳۴۵، ح ۵)
مَثَلُ الْحَریصِ عَلَى الدُّنْیا مَثَلُ دودَةِ القَزِّ: کُلَّمَا ازْدادَتْ مِنَ القَزِّ عَلى نَفْسِها لَـفّـا کانَ أَبْعَدَ لَها مِنَ الْخُروجِ حَتّى تَموتَ غَمّا
حریص به دنیا، همانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر دور خود مىتند، خارج شدن از پیله بر او سختتر مىشود، تا آنکه از غصه مىمیرد. (کافى، ج ۲، ص ۳۱۶)
فَانزِل نَفسَکَ مِنَ الدُّنیا کَمَثَلِ مَنزِلٍ نَزَلتَهُ ساعَةً ثُمَّ ارتَحَلتَ عَنهُ
خود را در دنیا چنان منزل ده که گویى ساعتى در آن منزل دارى وسپس از آن کوچ می کنی (بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۱۶۵)
مَن تَوَکَّلَ عَلَى اللّهِ لایُغلَبُ وَمَنِ اعتَصَمَ بِاللّهِ لایُهزَمُ
هر کس به خدا توکل کند، مغلوب نشود و هر کس به خدا توسل جوید، شکست نخورد. (جامع الاخبار، ص ۳۲۲)
الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ ، وَقَد اُبرِمَ إبراما ـ وَضَمَّ أصابِعَهُ ـ
دعا ، قضا را ـ گر چه حتمى و قطعى شده باشد ـ بر مىگرداند حضرت [براى تشبیه و بیان قضاى محتوم] انگشتانش را به هم چسبانند (الکافی، ج ۲، ص ۴۷۰ ح ۶)
بنی الاِسلام علی الخَمس الصَلوة و الزَکوة و الصَوم و الحَج و الوِلایَةو لَم یناد بشىء ما نُودى بِالوِلایة یوم الغَدیر
اسلام بر پنج پایه استوار شده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت و به هیچ چیز به اندازه آنچه در روز غدیر به ولایت تاکید شده، ندا نشده است. (کافى ۲، ۲۱، ح ۸)
تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فی وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ حَسَنَةٌ
لبخند آدمى به روى برادر دینی اش حسنه است. (مشکاة الانوار ، ص ۳۱۶)
تَعَلَّمُوا العِلمَ فَإنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَةٌ، وَطَلَبَهُ عِبَادَةٌ.
دانش بیاموزید که آموختن آن پاداش دارد و جستوجوی آن عبادت است.) بحار الhنوار، ج ۷۸، ص ۱۸۹(
حجت الاسلام «حسین امیدی»، در رابطه با تعداد کانون های فرهنگی هنری مساجد مزین به نام و یا القاب امام محمدباقر (ع) هم گفت: 13 باب کانون فرهنگی هنری مساجد در استان فارس به نام و یا القاب حضرت امام باقرالعلوم (ع) مزین هستند و از این تعداد 2 کانون فرهنگی هنری مساجد در شیراز قرار دارند.
مدیر ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد فارس با اشاره به تعداد مساجدی که به نام و یا القاب مبارک امام باقر (ع) مزین هستند و میزبانی کانون های مساجد را بر عهده دارند چرا که نام برخی کانون ها با نام مسجد یکی نیست، اضافه کرد: 9 باب مسجد در استان فارس به نام و یا القاب ایشان مزین هستند که 2 باب آن در شیراز قرار دارد، که این مساجد میزبان کانون های فرهنگی هنری مساجد هستند.
گزارش: محسن تورع
نظر شما