به گزارش خبرگزاری شبستان، دین داری و معنویت خواهی، یکی از مؤلفه های اساسی در زندگی بشری ست که امروزه یکی از ابعاد مهم انسانی در تأمین بهداشت و سلامت روانی شمرده می‌شود. اهمیت این مسئله تا حدی ست که سازمان بهداشت جهانی را بر آن داشته است تا در بیانیه های خود رسما اعلام کند که بدون توجه به این بعد انسانی، بهداشت روانی، به شکل صحیح و کامل تأمین نخواهد شد و سلامتی، بدون در نظر گرفتن سلامت معنوی، ناقص خواهد بود. حال، پرسش های اساسی چنین است: دین داری و معنویت خواهی چگونه سلامت روانی ما را تأمین می‌کند؟ سازو کار و نحوه اثر آن چگونه است؟ آیا اثر مذهب صرفا به نیروهای متافیزیکی آن وابسته است؟ و آیا تنها با ذکر گویی و به یاد خدا بودن (الا بذکر الله) آرامش روانی (تطمئن القلوب) پدیدار می‌شود؛ یا علاوه بر آن، فرایندهای پیچیده روانشناختی اتفاق می افتد تا سلامت روانی تحقق یابد؟
به نظر می رسد که پشت این اثربخشی، یک سری سازوکارهای بنیادی و عمیق تری باشد؛ بنابراین، باید به دنبال سازه ها و عوامل اختصاصی تری از دین داری، برای بررسی کارکردهای روان شناختی آن بود.
گاه می بینیم که برای دین داری و باورها و مناسک مذهبی و به‌ویژه برای جهت گیری های مذهبی درونی، مطالعات روانشناختی و شخصیتی انجام می‌شود، اما سازوکارها و فرایندهای اثربخشی آن به خوبی تبیین نمی شود هرچند در این باره تلاش های ارزشمندی انجام شده، برخی از مفاهیم و سازه های روان شناختی و دینی نیز مطرح شده است؛ اما به نظر می آید در این میان حلقه های مفقود دیگری هم وجود دارند که برای کشف آنها به تحقیق و پردازش بیشتر در حوزه روان شناسی دینی، به‌ویژه با توجه به آموزه ها و منابع اسلامی، نیازمندیم.
از این رو، با بررسی متون اسلامی (قرآن و حدیث) و آموزه های آن، به سازه های مهم به نام "خدا آگاهی" می رسیم که با سازماندهی و سازوکار خاص خود، در شخصیت و در نتیجه روان آدمی تأثیری عمیق بر جای می گذارد. در این کتاب، با عبور از مفاهیم و سازه هایی چون خداپنداشت (مفهوم خدا)، خدا انگاره (تصور از خدا)" و دلبستگی به خدا که در پیشینه پژوهش های روان شناختی انجام شده، در این حوزه یافت می‌شود، «سازه خدا آگاهی» را در حوزه روان شناسی اسلامی مطرح می‌کنیم. پس در ابتدا به واکاوی مفهومی خدا آگاهی پرداخته و جایگاه آن در مقام یک سازه روانشناختی، در سازمان روانی و ساختار وجودی انسان شناسایی و سپس رشد،تحول یافتگی و تعالی شخصیت انسان در پرتو خدا آگاهی را بررسی کرده، به تبیین نقش خدا آگاهی در سلامت روانی می پردازیم.
این کتاب شامل پنج فصل است.
فصل اول این کتاب با موضوع «واکاوی مفهومی خدا آگاهی» ریز موضوعاتی نظیر تحلیل مفهومی خدا آگاهی، ارتباط ازلی با خدا، بازگشت پذیری به اصل خویش، درد جدایی و اشتیاق به بازگشت، اصل بازگشت پذیری، از مبدأ تا معاد، شدت نزدیکی و پیوند صمیمی با خدا، حضور قیومی خدا و پیوستگی دائمی به او، ذکرِ توجه آفرین و هشیار ساز، از خداشناسی تا خدا آگاهی و... مطرح شده است. در این فصل می خوانیم که خدا آگاهی، مفهومی است نو در گستره روانشناسی دینی که ابعاد و گستره سازه ای آن با واکاوی مفهوم شناختی واژگان سازنده خداگاهی و تحلیل مفهومی سازه های تشکیل دهنده آن و توصیف هم گرایی و تمیز واگرایانه آن با مفاهیم پیرامونی، روشن می‌شود. از نظر ما خدا آگاهی یعنی شناخت، توجه و احساس حضور خدا، پیوستگی و تعلق به او ئ تداوم بخشی به ارتباط وجودی و ناگسستنی با خدا.
در فصل دوم این اثر با عنوان «جایگاه خدا آگاهی در سازمان روانی انسان» به موضوعاتی از جمله بعد معنوی وجود انسان، دلایل ارتباط وجودی و درون مایة خدایی در روان ناهشیار، فطرت الهی و سرشت توحیدی انسان، علل دین گریزی برخی از افراد، بیداری وجدان و امید به ناجی، اصالت حس دینی و مذهبی، منشأ دین داری و حس مذهبی، فقر ذاتی انسان، نیاز به محبت و دل بستگی به خدا و... پرداخته شده است.
«تحول یافتگی و تعالی شخصیت در پرتو خدا آگاهی» عنوان فصل سوم این کتاب است که در آن شخصیت متفاوت و سالم تر افراد مذهبی، رشد و تحول شخصیت، شکل گیری، سازمان یابی و ساختار خود، فرایند توحید یافتگی و تحقق خویشتن، شخصیت رشدیافته در پرتو خدا آگاهی، ساحت ها و انواع خودآگاهی و... مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
عنوان فصل چهارم «نقش خدا آگاهی در سلامت روانی» است که سلامت روانی زیرِ چتر خدا آگاهی، تعادل و سازش یافتگی روانی، احساس ایمنی و اطمینان، زیربنای آرامش روانی، سلامت معنوی، نیروی فزایندة زندگی و بازیابی معنای زندگی از جمله ریزموضوعات آن به شمار می رود.
تحلیل مسیر روان شناختی خدا آگاهی تا سلامت روانی عنوان آخرین فصل این کتاب است که گزاره های پژوهشی و جامعة آماری و روش نمونه گیری در خصوص موضوع اثر در آن تشریح شده است.
این کتاب در ۲۴۸ صفحه به قلم حجت‌الاسلام مسعود نور علیزاده میانجی نگاشته و توسط انتشارات پژوهشکده باقرالعلوم به زیور تبع آراسته شده است.
نظر شما