مناسبت‌های ذی‌الحجه برای اثبات ولایت و امامت امیرالمومنین(ع) واقع شده‌اند

به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستانبه مناسبت فرا رسیدن ایام مباهله حضرت رسول (ص) که برگ زرین دیگری در اثبات حقانیت اهل بیت علیهم السلام است با حجت الاسلام والسملیمن «امیر علی حسنلو»، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه گفتگویی داشته ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

آیه 61 سوره مبارکه آل عمران که به آیه مباهله مشهور است چه حقایقی را بازگو می کند؟

عبد الرحمن بن حسن حافظ به من روايت كرد و اجازه روايت داد با اسناد از جابر كه گفت: عاقب و سيد در رأس هيأت نجرانى نزد پيغمبر (ص) آمدند و پيغمبر (ص) آن دو را به اسلام دعوت كرد. گفتند: ما پيش از تو تسليم خدا بوده‏ايم. فرمود: دروغ مى‏گوييد، مى‏خواهيد بگويم چه چيز شما را مانع از مسلمان شدن است؟ گفتند: بگو، فرمود: صليب دوستى و شرابخوارى و گوشت خوك خوردن و آن دو را دعوت به مباهله كرد و قرار شد فردا صبح بيايند. صبح پيغمبر (ص) دست على و فاطمه و حسن و حسين علیهم السلام را گرفت و به دنبال عاقب و سيد فرستاد دعوت (به مباهله) را اجابت نكردند، و پذيرفتند كه خراج بدهند. پيغمبر (ص) فرمود: قسم به آنكه مرا به حق مبعوث كرد اگر به مباهله حاضر مى‏شدند صحرا آتشباران مى‏شد. در این ماجرا آیه «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ» (61آل عمران) نازل شد و دایره اهل بیت پیامبر (ص) و او که مصداق جان و نفس ایشان است را مشخص کرد.

چه ارتباطی بین غدیر و مباهله وجود دارد؟

مباهله امتداد غدیر است؛ امامت و تعیین امام مهمترین پیام پیامبر خاتم(ص) است چنانکه در اولین مراحل دعوت که دعوت عشیره بود آن حضرت (ص) جانشین برای خود انتخاب می کند و می فرماید کدام یک از شما حاضر است وزارت مرا بپذیرد ؛ علی (ع) دست خود بالا می برد ؛ لذا در همان مجلس علی (ع) را به عنوان خلیفه معرفی می نماید ؛ این ماموریت در هر فرصتی اعلام می شود وقتی عازم تبوک است در مدینه اورا جانشین خود قرار داد و او را منزلتی چونان منزلت هارون به موسی (ع) می دهد و بارها این وظیفه به انواع صور اعلام شده و برتری علی (ع) و جانشینی ایشان و امامت و خلافت و ولایت او به امت اعلام می گردد.

ماه ذی الحجه ماه بسیار مهم است که در این ماه در صدر اسلام وقایع مهمی روی داد که در اواخر زندگی  پیامبر(ص) بود؛ حجه الوداع وآخرین حج ؛ دو عید مهم اسلام عید غدیر خم و عید قربان، نزول آیه اکمال دین و نزول آیات ولایت در شان امیرمومنان (ع) از جمله آیه زکات که حضرت (ع) در حال نماز انگشتر خود را در حال نماز به فقیر داد و آیه مباهله هم در همین ماه نازل شده است؛ انتخاب حضرت علی به امیری مومنان و جانشینی رسول خدا (ص) نیز دراین ماه است؛ این وقایع هرگز اتفاقی و تصادفی نیست؛ بلکه واقع شدن این رویدادها در این ماه پیام دارد؛ مهمترین پیامش اثبات امامت و ولایت علی بن ابی طالب (ع) و برتری اهل بیت (ع) بر دیگران و لزوم اطاعت از آنها است.

پیشینه مباهله در ادیان و امت های گذشته چگونه بوده است؟

از روايات معلوم می شود كه مباهله قبل از اسلام  بوده است. در سفينة البحار آمده: از روايات معلوم مي شود كه مباهله در امت هاى گذشته نيز بوده است از جمله در روايات مباهله آمده است كه اسقف ‏نصارى پس از ديدن رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله گفت: به خدا قسم محمّد (ص) بر زانو نشست چنان كه‏ انبيا براى مباهله به زانو مى‏نشستند، و از امام صادق عليه السّلام نقل شده است كه به شيعه فرمود:‏ با آنها كه مذهب شما را قبول نمي كنند مخاصمه كنيد. عقيده خود را بر آنها بيان داريد، گمراهى آنها را روشن كنيد و درباره على عليه ‏السّلام با آنها مباهله نمائيد.

نجاشى در احوال محمّد بن احمد بن عبد اللَّه قضاعه نقل مي كند كه اوثقه و فقيه فاضل بود، او با قاضى عبد الجبّار قاضى موصل در ‏امامت مناظره كردند تا به جايى رسيد كه محمّد بن احمد به او گفت: آيا حاضر به مباهله هستى، گفت: فردا مباهله مي كنيم، فردا حاضر شده، ‏دست در دست هم گذاشته مباهله كردند، سپس از مجلس برخاستند، قاضى كه هر روز در مجلس امير ابن حمدان حاضر ميشد ولى آن ‏روز و فرداى آن حاضر نشد، امير گفت: از حال قاضى بپرسيد، خبر آوردند كه از وقتى كه از مجلس مباهله برخاسته تب كرده است، ‏دست قاضى كه با آن مباهله كرده بود ورم كرد و سياه شد، فرداى آن روز قاضى از دنيا رفت.‏

منزلت امیرالمومنین امام علی علیه السلام در مباهله چگونه تبیین شده است؟

در آیات مختلفی درباره شأن و فضلیت امام علی (ع) سخن به میان آمده است که برای اعتلای اسلام ‏و حفظ جان نبی مکرم اسلام از جان خود گذشته است، طبق فرموده قرآن کریم «وَمِنَ النَّاسِ مَن ‏یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَوُوفٌ بِالْعِبَادِ» در مورد علی (ع) نازل شده که شب هجرت، خود ‏را فدایی رسول خدا (ص) کرد و برای فریب دشمنان در رختخواب آن حضرت (ع) خوابید‎.‎

همچنین قرآن کریم، امام علی (ع) را کسی معرفی می‌کند که علم الکتاب نزد وی است. آنجا که ‏می‌فرماید: «قُلْ کفَی بِاللّهِ شَهِیدًا بَیْنِی وَبَیْنَکمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْکتَابِ»، در بحث و مناظره‌ای که میان ‏قیس بن سعد بن عباده و معاویه صورت گرفت قیس شروع به شمارش فضایل علمی و اخلاقی علی ‏‏(ع) کرد و گفت: علی صدیق، و عالم این امت است، آن کسی که خداوند درباره او این آیه را ‏فرستاده است‎.‎

روز مباهله روز اثبات حقانیت امام علی (ع) و آل‌عبا (ع) است،: مفسران و محدثان شیعه و سنى تصریح کرده‌اند که پیامبر اسلام (ص) تنها کسانى را که همراه خود براى مباهله برد: فرزندانش، حسن و حسین «ابناءنا» و دخترش فاطمه (س) «نساءنا» و از میان مردان تنها على بن ابیطالب (ع) «انفسنا» بودند.

در این رویداد مسأله اهل بیت واقعی پیامبر(ص) را برای همه آشکار و شبهاتی که درباره اعضای اهل بیت بود مردود شد و مشخص کرد که اهل بیت چه کسانی هستند و زنان پیامبر و دیگر منسوبان از شمول اهل بیت خارج هستند، همچنین علاوه بر مسلمانان حقانیت اهل بیت پیامبر (ص) برای مسیحیت نیز روشن شد و برای همیشه تاریخ ادیان دیگر نیز به امامت و حقانیت عترت پیامبر (ص) آگاه شدند. إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (55) وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (56) بسیاری از مفسران اهل سنت به نزول این آیه درشان علی (ع) تصریح نمدئه اند (تفسير القرآن العظيم (ابن كثير)، ج‏3، ص: 126)

 طبق آیه مباهله، قرآن کریم ، علی (ع) را جان پیامبر (ص) معرفی می‌کند، آنجا که می‌فرماید: پس به مسیحیان بگو شما با پسران و زنان و جان‌های خود و با هم با پسران و زنان و جان‌های خود برای مباهله در موعد مقرر جمع شویم و در حقانیت خود از خدا برای دیگری نفرین طلب کنیم، طبق گفته مفسران منظور از «انفسنا» در آیه فوق علی است، با این وجود علامه حلی حدود ۸۵ آیه از قرآن را بیان می‌کند که طبق نظر اهل سنت بر ویژگی‌های حضرت علی (ع) دلالت دارند.

بنابر آیات قرآن، بزرگترین فضیلت امیرالمومنین علی (ع) چیست؟

وزی مأمون به امام رضا(ع) گفت: بزرگترین امتیاز امیرالمؤمنین(ع) که از قرآن برداشت شود را برایم بگو. امام رضا(ع) فرمود: برتری ایشان در مباهله است؛ خدای بزرگ فرمود:  «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ»(آل عمران 61)

پس هر که در اینباره (دربارۀ چگونگی آفرینش مسیح بدون پدر و اینکه همچون سایر انسانها آفریده و بندۀ خداست با تمام غرایز بشری، نه فرزند خدا) با تو بگومگو کرد پس از آنکه علم و دانش این موضوع [با وحی] نزدت آمد [و شاهد این نزول وحی و علم بودند]، بگو: بیایید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و خودمان و خودتان را فرابخوانیم، سپس یکدیگر را نفرین کنیم و خدا را علیه یکدیگر بخوانیم و لعنت خدا و دوری از رحمتش را بر دروغگویان قرار دهیم»

و رسول الله(ص)، حسن و حسین(عليهما السلام) را فراخواند پس، این دو «إبن» اویند، و فاطمه(ع) را فراخواند [نه هیچیک از همسرانش را] پس او در اینجا [مصداق] «نساءِ» وی [و مورد نظر در آیه] است، و امیرالمؤمنین(ع) را فراخواند پس بنا به حکم خدای شکست ناپذیر و بلندمرتبه، وی «نفس» پیامبر است.

و از آنجا که هیچیک از مردم و آفریده‌های خدای والا و منزه، بلندمرتبه‌تر و برتر از رسول الله(ص) نیست پس لازم است که در حکم خدای شکست ناپذیر و بلندمرتبه، هیچ کس برتر از «نفس» رسول الله(ص) نباشد.

چه نكته‏ها و پیام ها ودرس هایی از مباهله می توان برداشت کرد؟

 دعوت به مباهله يك دليل روشن بر حقانيت پيامبر اسلام (ص) است. در آيه فوق خداوند به پيامبر (ص) خود دستور مى‏دهد كه هر گاه پس از استدلال های روشن پيشين كسى در باره عيسى با تو گفتگو كند، و به جدال برخيزد، به او پيشنهاد مباهله كن كه فرزندان و زنان خود را بياورد و تو هم فرزندان و زنان خود را دعوت كن و دعا كنيد تا خداوند دروغگو را رسوا سازد.

مسئله "مباهله" به شكل فوق شايد تا آن زمان در بين عرب سابقه نداشت و راهى بود كه صد در صد حكايت از ايمان و صدق دعوت پيامبر ص مى‏كرد.

چگونه ممكن است كسى كه به تمام معنى به ارتباط خويش با پروردگار ايمان نداشته باشد وارد چنين ميدانى گردد؟ و از مخالفان خود دعوت كند بياييد با هم به درگاه خدا برويم و از او بخواهيم تا دروغگو را رسوا سازد، و شما به سرعت نتيجه آن را خواهيد ديد كه چگونه خداوند دروغگويان را مجازات مى‏كند، مسلما ورود در چنين ميدانى بسيار خطرناك است زيرا اگر دعاى او به اجابت نرسد و اثرى از مجازات مخالفان آشكار نشود نتيجه‏اى جز رسوايى دعوت كننده نخواهد داشت، چگونه ممكن است آدم عاقل و فهميده‏اى بدون اطمينان به نتيجه، در چنين مرحله‏اى گام بگذارد؟ از اينجا است كه گفته‏اند دعوت پيامبر ص به مباهله، يكى از نشانه‏هاى صدق دعوت و ايمان قاطع او است، قطع نظر از نتايجى كه بعدا از مباهله به دست آمد.

در روايات اسلامى وارد شده هنگامى كه پاى مباهله به ميان آمد نمايندگان مسيحيان نجران از پيامبر (ص) مهلت خواستند تا در اين باره بينديشند، و با بزرگان خود به شور بنشينند، نتيجه مشاوره آنها كه از يك نكته روان‏شناسى سرچشمه مى‏گرفت  اين بود كه به نفرات خود دستور دادند اگر مشاهده كرديد محمد با سر و صدا و جمعيت و جار و جنجال به مباهله آمد با او مباهله كنيد و نترسيد، زيرا حقيقتى در كار او نيست كه متوسل به جار و جنجال شده است، و اگر با نفرات بسيار محدودى از خاصان نزديك و فرزندان خردسالش به ميعادگاه آمد بدانيد كه او پيامبر خداست و از مباهله با او به پرهيزيد كه خطرناك است! آنها طبق قرار قبلى به ميعادگاه رفتند ناگاه ديدند كه پيامبر فرزندانش حسن و حسين ع را در پيش رو دارد، و على ع و فاطمه ع همراه او هستند و به آنها سفارش مى‏كند هر گاه من دعا كردم شما" آمين" بگوييد، مسيحيان هنگامى كه اين صحنه را مشاهده كردند سخت به وحشت افتادند، و از اقدام به مباهله خوددارى كرده، حاضر به" مصالحه" شدند و به شرايط" ذمه" و پرداختن ماليات (جزيه) تن در دادند.

این واقعه چگونه سندی براى اثبات عظمت اهل بيت (ع) وحقانیت ولایت آنان شده است؟

غالب مفسران و محدثان شيعه و اهل تسنن تصريح كرده‏اند كه آيه مباهله در حق اهل بيت پيامبر (ص) نازل شده است و پيامبر (ص) تنها كسانى را كه همراه خود به ميعادگاه برد فرزندانش حسن و حسين و دخترش فاطمه و على علیهم السلام بودند، بنا بر اين منظور از" ابناءنا" در آيه منحصرا" حسن و حسين" ع هستند، همانطور كه منظور از نساءنا" فاطمه ع، و منظور از" انفسنا" تنها على ع بوده است و احاديث فراوانى در اين زمينه نقل شده است.

ولى بعضى از مفسران اهل تسنن كه كاملا در اقليت هستند كوشيده‏اند كه ورود احاديث را در اين زمينه انكار كنند، مثلا نويسنده تفسير" المنار" در ذيل آيه مى‏گويد:" اين روايات همگى از طرق شيعه است، و هدف آنها مشخص است، و آنها چنان در نشر و ترويج اين احاديث كوشيده‏اند كه موضوع را، حتى بر بسيارى از دانشمندان اهل تسنن مشتبه ساخته‏اند"!! اما مراجعه به منابع اصيل اهل تسنن نشان مى‏دهد كه على رغم پندارهاى تعصب‏آلود نويسنده" المنار" بسيارى از طرق اين احاديث به" شيعه و كتب شيعه" هرگز منتهى نمى‏شود، و اگر بنا باشد ورود اين احاديث را از طرق اهل تسنن انكار كنيم ساير احاديث آنها و كتبشان نيز از درجه اعتبار خواهد افتاد.

 براى روشن شدن اين حقيقت قسمتى از روايات آنان را در اين باب با ذكر مدارك در اينجا مى‏آوريم:

قاضى نور اللَّه شوشترى در جلد سوم از كتاب نفيس احقاق الحق صفحه 46 چنين مى‏گويد: « مفسران در اين مسئله اتفاق نظر دارند كه«ابناءنا» در آيه فوق اشاره به حسن و حسين ع و" نساءنا" اشاره به فاطمه ع و" انفسنا" اشاره به على ع است. سپس (در پاورقى كتاب مزبور) در حدود شصت نفر از" بزرگان اهل سنت" ذكر شده‏اند كه تصريح نموده‏اند آيه مباهله در باره اهل بيت ع نازل شده است و نام آنها و مشخصات كتب آنها را از صفحه 46 تا 76 مشروحا آورده است.

از جمله شخصيت هاى سرشناسى كه اين مطلب از آنها نقل شده افراد زير هستند:

1- مسلم بن حجاج نيشابورى" صاحب" صحيح" معروف كه از كتب شش‏گانه مورد اعتماد اهل سنت است در جلد 7 صفحه 120 (چاپ محمد على صبيح- مصر)

2- احمد بن حنبل در كتاب مسند جلد 1 صفحه 185 (چاپ مصر)

3- طبرى در تفسير معروفش در ذيل همين آيه جلد سوم صفحه 192 (چاپ ميمنيه- مص)

4- حاكم در كتاب مستدرك جلد سوم صفحه 150 (چاپ حيدر آباد دكن).                      

 5- حافظ ابو نعيم اصفهانى در كتاب دلائل النبوة صفحه 297 (چاپ حيدر آباد)

6- واحدى نيشابورى در كتاب اسباب النزول صفحه 74 (چاپ الهندية مصر‏)‏

7-فخر رازى در تفسير معروفش جلد 8 صفحه 85 (چاپ البهيه مصر‏)‏

8- ابن اثير در كتابجامع الاصولجلد 9 صفحه 470

9- ابن جوزى در" تذكرة الخواص صفحه 17 (چاپ نجف‏)‏

10- قاضى بيضاوى در تفسيرش جلد 2 صفحه 22 (چاپ مصطفى محمد مصر‏)‏

11- آلوسى در تفسير روح المعانى جلد سوم صفحه 167 (چاپ منيريه مصر‏)‏

12- طنطاوىمفسر معروف در تفسير الجواهرجلد دوم صفحه 120 (چاپ مصطفى البابى الحلبى- مصر‏)‏

13- زمخشرىدر تفسير كشاف جلد 1 صفحه 193 (چاپ مصطفى محمد- مصر)

14- حافظ احمد بن حجر عسقلانى در كتاب الاصابةجلد 2 صفحه 503 (چاپ مصطفى محمد- مصر‏)‏

15- ابن صباغ در كتاب الفصول المهمة صفحه 108 (چاپ نجف‏)‏

16- علامه قرطبى در تفسير الجامع لاحكام القرآنجلد 3 صفحه 104 (چاپ مصر سال 1936. ‏)‏

17-در كتاب غاية المرام از صحيح مسلم در باب فضائل على بن ابى طالب نقل شده كه: روزى  معاويه  به سعد بن ابى وقاص گفت: چرا ابو تراب (على ع را سب و دشنام نمى‏گويى؟! گفت:" از آن وقت كه به ياد سه چيز كه پيامبر ص در باره على ع فرمود افتادم از اين كار صرف نظر كردم ... (يكى از آنها اين بود كه) هنگامى كه آيه مباهله نازل گرديد پيغمبر ص تنها از فاطمه و حسن و حسين و على ع دعوت كرد و سپس فرمود: اللهم هؤلاء اهلى:" خدايا! اينها خاصان نزديك من‏اند)                       

 18-نويسنده تفسير كشاف كه از بزرگان اهل تسنن است در ذيل آيه مى‏گويد: اين آيه قوى‏ترين دليلى است كه فضيلت اهل كساء را ثابت مى‏كند.