خبرگزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ بی شک خانواده اساسی ترین بنیان جامعه، پویا کننده اجتماع و مشخص کننده سرنوشت سیاسی، اقتصادی ، فرهنگی و امنیتی کشور است ؛ بی گمان جامعه ها بر بنیان خانواده ها استوارند؛ سعادت، رفاه و بهروزی هر جامعه ای به اهمیت و جایگاه خانواده در آن بستگی دارد و اصلاح و افساد هر جامعه ای از خانواده شروع می شود. حجت الاسلام امیر «علی حسنلو» استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه در خصوص اهمیت و جایگاه خانواده با خبرگزاری شبستان گفتگویی داشته که در ادامه تقدیم می شود:
به نظر شما خانواده به چه مقدار در ارکان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اثر گذار است؟
بی شک خانواده اساسی ترین بنیان جامعه، پویا کننده اجتماع و مشخص کننده سرنوشت سیاسی ،اقتصادی ،فرهنگی وامنیتی کشور است، بی گمان جامعه ها بر بنیان خانواده ها استوارند، سعادت و رفاه، بهروزی هر جامعه ای به اهمیت و جایگاه خانواده در آن بستگی دارد؛ اصلاح و فساد هر جامعه ای از خانواده شروع می شود ؛ بنابراین اهمیت خانواده به هر میزان شناخته شود و هراندازه برای اصلاح خانواده ها هزینه شود به همان میزان معیارهای فرهنگی و معرفتی ترقی می یابد و آمار مشکلات و بحرانها کمتر می شود.
قرآن کریم تشکیل خانواده و ازدواج را مایه آرامش و زن و مرد را که اولین عضو خانواده هستند را مایه پوشش تمام عیوب زن و مرد می داند و با عبارت «هن لباس لکم وانتم لباس لهن» یاد می کند ؛ و این رهنمود پیامبر ما که فرمود «مَا بَنَی فِی الإِسلاَمِ بَنَاءً أَحَبَّ إِلَی اللهِ مِنَ التَّزوِیجِ»: در اسلام هیچ بنایی محبوب‌تر از ازدواج نزد خداوند نیست» بهترین نشانه برای اهمیت و تشکیل خانواده در اسلام است .
آن حضرت مکرر خطاب به جوانان می فرمود «اى جوانان! هر کس نیاز و توانایی غریزی دارد، ازدواج کند؛ زیرا ازدواج براى حفظ چشم و عفت بهتر است و...؛ . از سعید بن جبیر نقل است که «ابن‌عبّاس در سفر حج به من برخورد. از من پرسید: ازدواج کردهاى؟! گفتم: نه. گفت: برو ازدواج کن. سال دیگر به من برخورد، پرسید: ازدواج کردهاى؟! گفتم: نه. گفت: برو ازدواج کن؛ زیرا بهترین این امّت، یعنى پیامبر(ص) از همه بیشتر زنان و خانواده را دوست داشت» ابوهریره گوید: «اگر یک روز از دنیا مانده باشد، خدا را به همراه همسر ملاقات مىکنم. از پیامبر(ص) خدا شنیدم که بدترین شما مجرّدین شمایند و فرمود: کسى که داراى فرزندى است و قادر است که او را همسر بدهد و ندهد و حادثهاى پیش آید، گناه او بر هر دوى ایشان است» و نیز پیامبر (ص)فرمود: «چهار طائفهاند که خداوند آنها را لعن می‌کند: کسى که براى فرزنددار نشدن ازدواج نکند و مردى که خود را شبیه زنان کند و زنى که خود را شبیه مردان کند و...
جایگاه خانواده در اسلام بسیار مقدس است و هیچ نهادی همچون خانواده مقدس شمرده نشده است ؛ لذا تشکیل خانواده نیز امری مقدس و مقدمه سعادت و ترقی و پیشرفت است؛ لذا امیر مومنان(ع) فرمود تشکیل خانواده و داشتن همسر بهترین بستر و بهترین یاور برای بندگی خداوند است؛ افزون برآن یکی از عناصر مهم اقتدار سیاسی و اقتصادی دولتها جمعیت است، قدرت اقتصادی قوی و پایدار در داشتن نیروی انسانی و جمعیت است، قدرت تولید ، قدرت نوآوری، قدرت ابداعات و اختراعات در توان جمعیتی نهفته است و مسئله جمعیت بسیار مهم است ؛ هانتینگتون در نظریه بر خورد تمدنها به این مسئله توجه نموده و فروپاشی اقتدار سیاسی و اقتصادی غرب را به کاهش جمعیت ربط داده و اقتدار تمدنهای دیگر از جمله چین وبرخی از کشورهای اسلامی را جمعیت وفزونی جمعیت دانسته است.
امروز چین اولین قدرت اقتصادی دارای رشد مثبت است و این اقتدار وتوان اقتصادی مرهون جمعیت اوست بنابراین باید موضوع جمعیت و تشکیل خانواده را مهم تلقی نمود و به آن بها داد و جوانان را به ازدواج ترغیب نمود و موانع ازدواج جوانان را رفع نمود و ازدواج آسان را با فرهنگ سازی نهادینه و زمینه تشکیل خانواده را برای جوانان فراهم نمود.
روشن است که همه قوام و دوام و ترقی ارکان یک کشور و اقتدار همه ابعاد آن از جمله نظامی و سیاسی و اقتصادی به نیروی انسانی تربیت شده بسته است ؛ فقدان نیروی دفاعی و تولید که برآیند جمعیت است مساوی با سقوط و انحطاط کشور است ؛ لذا باید به نهاد خانواده که اساس شکل دهنده جمعیت است بها داده شود. تا اندازه ای نهاد خانواده مهم است که ضرورت دارد یکی از نهادهای وزارتی که زیر نظر دولت است نهاد وزارت خانواده باشد، چنین وزارتی کارهای فرهنگی اساسی می تواند انجام دهد.
خانواوده مطلوب از منظر دین اسلام به چه خانواده ای می گویند و دارای چه ویژگی هایی می باشد؟
خانواده ای در اسلام مطلوب است که با معیارهای قرآنی خود را تطبیق دهد خانواده الگو و نمونه در عمل به قرآن ، خانواده ای است که در شانشان سوره هل اتی نازل شد به جهت ایثاری که داشتند و حق خود را به یتیم، اسیر و مسکین دادند و خانواده ای که امام حسین علیه السلام داشت در وفا نمونه بودند و حضرت از وفای آنان سخن گفته است.
همچنین ویژه گی های زیادی می توان برای خانواده مطلوب برشمرد از جمله حریم و حدود الهی در آن رعایت شود، خانواده ای که حرمتها در آن حفظ شود ، سلسله مراتب تربیتی و اکرام و حرمت بزرگان رعایت شود، همدلی و مدارا در سختی ها داشته باشند، نظم و انضباط دقیق برقرار باشد، به کودکان بها داده شود و آنها را تربیت کند، اعضای خانواده در ادارة خانه با هم همکاری داشته باشند، از رفتارها و گفتارهای تنش زا دوری کنند، همه اعضای خانواده دارای مسئولیتی باشند، ارتباط مناسب و متعادل با خویشاوندان وهمسایگان دارند، حقوق همدیگر و ضابطه مندی بر اساس معیارهای شرعی را رعایت می کنند.
چه عواملی موجب امنیت و ثبات در خانواده می شود؟
مهمترین عامل امنیت در خانواده تفاهم و درک متقابل است وقتی اساس زندگی و انتخاب درست شکل گرفت و مادیات حرف اول زندگی نبود ، تفاهم حاصل شده و مدارا و سازش در زندگی و گذر از بحرانهای سخت آسان خواهد بود ؛ بنابراین در اصل انتخاب شریک زندگی باید دقت شود ؛ جوانان باید به این مرحله توجه زیاد داشته باشند تا آمار طلاق وجدائی پایین باشد، اشتراکات را در انتخاب اصل قرار بدهند، داشتن اصول و معیارهای مشترک مهم است، معنویات در امنیت خانواده مهم است، به مسائل شرعی و پایبندی به شرع و قانون اسلام و رعایت حقوق و تقسیم کار توجه شود چنانکه در خانواده الگوی ما که خانواده امیر مومنان (ع) است این معیارها بود.
فقر مادی نباید خانواده را به تزلزل دچار کند ؛ علم و آگاهی و شناخت کامل متقابل نیز در امنیت زندگی مشترک تاثیر دارد ؛ بدون شناخت و با عشق های ظاهری و شناختهای فضای مجازی که هرگز قابل اطمینان برای تشکیل خانواده نیست اقدام به ازدواج و تشکیل خانواده نشود ؛ لذا همدیگر را بشناسید و با درک درست و معیارهای منطقی به تشکیل خانواده اقدام کنید تا در معرض جدائی و اختلاف که منشا بسیاری از مشکلات خانواده ها است دچار نگردید.
ایمان به خدا و توکل به او را باید اساس زندگی مشترک قرار داد که محکمترین پایه بنیان زندگی هاست، وقتی ایمان به خدا اساس شد تمام مشکلات حل می شود ؛ اگر ایمان قوی باشد دستورات شرعی رعایت شد، اختلافات پیش نخواهد آمد ؛ تشریفات زائد نیازهای غیر ضروری اسراف و تبذیر و تجملات و نیازهای غیر ضروری که زندگی را به سوی اختلاف و نزاع پیش ببرد همه ناشی از ضعف ایمان و توکل بر خداوند است ؛ لذا جوانان قبل از هر چیز با علم و شناخت و تعقل انتخاب نمایند و پس از انتخاب ایمان و توکل را چاشنی حرکت زندگی تازه خود نمایند.
چه آسیب هایی خانواده را ممکن است تهدید کنند؟
یکی از آسیب های تهدید کننده، امنیت خانواده های نو بنیان تجمل گرایی و اسراف است، در آغاز زندگی تالار میلیاردی با غذاهای رنگارنگ برای پذیرائی مهمان تدارک می بیند ؛ پس از چند روز قرض سنگین و شروع اختلاف و...خودخواهی و غرور و تکبر که از اوصاف شیطانی است نیز منجر به تحقیر و سرزنش کردن همدیگر شده نیز از جمله عوامل نا امن کننده محیط خانوده است ؛ سوء تفاهم و ارتباط های بدون شناخت و مقایسه کردن همسر با دیگران، توقّعات و انتظارات بی‌جا و چشم و هم چشمی. سو ء ظنّ و بدبینی ناسپاسی از زحمات یکدیگر از دیگر آسیب های تهدید کننده خانواده ها است.
تک فرزندی چه صدماتی را می تواند به خانواده ها وارد کند؟
زندگی مجردی و دوری از تشکیل خانواده و یا پرهیز از فرزند آوری و این روشها از فرهنگ غرب در جوامع اسلامی راه یافته است ؛ بر اساس فرهنگ اسلامی ایرانی جوانان در اوایل بلوغ به تشکیل خانواده ترغیب می شدند و در اویل تشکیل زندگی مشترک فرزندار می شدند و داشتن فرزند را مایه آرامش خانوده و برکت زندگی می دانستند که با رسوخ فرهنگ غرب و افزوده شدن تشریفات دست و پا گیر زاییده بینش مادی، فرهنگ دینی کم رنگ شده است. باید در قدم اول متولیان فرهنگی به این معضلات فرهنگی و زدودن آسیب های فرهنگی برنامه ریزی داشته و جوانان را به ازدواج آسان ترغیب نمایند.
از جمله راه حل ها این است که متاهل بودن را در پذیرش دانشجو یا از شرط استخدام در شرکتهای دولتی و ادارات را داشتن فرزند و متاهل بودن را امتیاز مهم به شمار آورند و راه کارهای دیگر که اگر مد نظر مسئولین باشد در فرصتهای دیگر ارائه می شود. نهاد خانواده در فرهنگ اسلامی مقدس و نهادی اصیل و بستر رشد معنوی و شکوفایی استعداد ها بوده است ؛ مادر در خانواده و حضور او در خانه و سرپرستی و مدیریت و اداره منزل کانون خانواده را گرم و امنیت خاص به آن می داد؛ اکنون با رسوخ فرهنگ غرب و سرمایه داری که از قرن 19 میلادی خانواده را در غرب فرو پاشید ؛ به تدریج این فرهنگ به کشورهای اسلامی از جمله ایران رسوخ و با تبلیغ جایگزین فرهنگ اسلامی شد.
این روند با تخریب نقش مادری در خانواده ها تمام پایه های خانواده را به چالش کشیده است؛لذا فرزند آوری کم شده است و ازدواج با تاخیر خود آفت بزرگی برای نهاد خانوده است و یک فرهنگ عمومی شده است. بنیان خانواده ها متزلزل گردیده و تربیت فرزند و نقش های دیگر در خانواده که با محوریت مادر بود به چالش کشیده شده است ؛ از جمله عوارض آسیب زای این روند این است که جوانان جامعه بیکار و گرفتار دام اعتیاد گشته ، مقررات شرعی و ضوابط دینی که در جامعه اسلامی ارزش بود کم رنگ و حریم خانوده شکسته شده و قبح هنجار های ضد دینی کاسته شده و رعایت روابط محرم و نامحرم که از ضوابط مهم اسلامی و فرهنگ اسلامی بود به کلی فراموش شده و بیکاری 70 درصد جوانان از معضلات لا ینحل امروز ما محسوب می شود وحریم خانواده ها و عفت و حجاب به یغما رفته است.
آیاتی که در قران در مورد خانواده آمده چیست؟
درباره خانواده در قرآن آیات زیادی هست ؛ مترادف خانواده در قرآن همان اهل بیت است که چند آیه در این باره وجود دارد ؛ آیات مربوط به خانواده را باید دسته بندی کرد برخی از آنها مربوط به حقوق معاشرت زن و مرد و برخی حقوق فردی زن اعم از مهریه و حق لباس و مسکن و نفقه . آیات دیگر درباره حقوق خانواده و قوانین و ضوابط شرعی درباره تشکیل خانواده و تعیین مهریه و قوانین ازدواج و ضوابط طلاق و حل اختلاف بین زن وشوهر و حقوق فردی زن نسبت به مرد و حقوق فرزندان و تربیت آنان نیز آیاتی هست که نیازمند تبیین روشمند است ؛ همه این آیات که بیشتر جنبه حقوقی دارند مربوط به حقوق خانواده در قرآن است که در سوره تحریم و طلاق و سوره های دیگر وجود دارد.
از جمله آیات مرتبط با خانواده ، درباره تشکیل خانواده و ازدواج، تشویق، تکلیف و مزایای ازدواج از جمله این که قرآن محیط خانواده را مایه امن و آسایش معرفی نموده است ؛اهمیت خانواده از منظر قرآن به حدی مهم است که درباره تربیت خانواده سفارش به نماز یکی از مهمترین توصیه های قرآن هست «خانواده ات را در مرحله اول به نماز دستور بده و این دستور را تکرار کن» و آیه تطهیر که خداوند خانواده نمونه را ذیل آیه تطهیر معرفی می نماید و آیاتی که در سوره هل اتی نازل شده در شان خانواده امیر مومنان علیه السلام .
در راستای حفظ خانواده از فرهنگ بیگانه و آسیبهای اجتماعی آیه کریمه می فرماید : «ای مومنان ابتدا خود و خانواده های تان را از آتش جهنم نگهدارید» .درباره خانواده پیامبران الهی همچون حضرت عیسی و حضرت موسی و ابراهیم و نوح و لوط و دیگر پیامبران سخن گفته شده و آیاتی وجود دارد ؛ تمجید از خانواده عمران که مریم در آن تربیت شده نیز از جمله نکات مورد توجه است یا آیاتی که مربوط به پوشش و حجاب خانواده و بانوان است نیز از جمله آیات مربوط به خانواده است و آیات دیگر با موضوعاتی که نیازمند کاوش و تفسیر است.
وظیفه فرزندان در قبال پدر و مادر به عنوان ارکان تشکیل دهنده خانواده چیست و نقش و جایگاه پدر بزرگ و مادر بزرگ را در خانواده نیز تبیین نمایید؟
احترام به پدر و مادر از سفارشات اکید قرآن است «آنها را نرنجانید به این اندازه که به آنها اف هم نگویید، از پدر و مادر اطاعت کنید» این دستورات مدتهاست در برخی از خانواده ها به فراموشی سپرده و سالمندان را به مراکزی بیرون از خانه منتقل و عواطف اسلامی و فرهنگ قرآن و سبک زندگی دینی جای خود را به سبک زندگی غربی داده است؛ مرکزی به نام خانه ی سالمندان که کاملا از فرهنگ خشن غرب گرفته شده است جایگزین دستورات قرآن گردیده است؛ دوری از فرهنگ قرآن دراین امور تاثیرات وضعی بر زندگی ها گذاشته است.
بر اين اساس اميرمؤمنان به مسلمانان هشدار مي‌دهند و می فرمایند: «مسلمانان فرهنگ خود در خوراک و پوشاک دیگر مسائل فرهنگی را ازدست ندهید و به فرهنگ و به سبک دین خود زندگی کنید، در صورت تقلید از روش بیگانگان که مصداقش امروز سبک زندگی غرب است روزهاي ذلت و خواري و استثمار و اسارت و گرفتاري ها، شما را در بند خواهد کشيد». از دست رفتن فرهنگ اسلام به معنای نابودی عزت اسلامی و گرفتاری به دام ذلت غرب و بیگانگان و دشمنان اسلام است ؛ لذا فرمود: تا زمانی امت اسلام عزیز است و روی ذلت نخواهد دید که از فرهنگ بیگانه تقلید نکند و سبک زندگی و معاش خود را براساس تقلید از بیگانگان تغییر ندهد و لباسی مانند دشمنان اسلام بپوشد.
امام با آینده نگری به پيامد های پیروی از آداب و فرهنگ غیر مسلمانان آگاه و قبول آداب آنان را وابستگي اقتصادي و فرهنگي جامعه به آنان می داند که منجر به مصرف توليدات آنان خواهد شد ؛ تدبیری که مقام معظم رهبری (مدظله العالی) ارائه فرمود با عنوان « اقتصاد مقاومتی یا توجه به توان داخلی» براساس سبک زندگی ومکتب اهل بیت(ع) است.
نظر شما