نهضت علمی اهل بیت (ع) در دوران امام سجاد (ع) شکل گرفت

 

حجت‌‌الاسلام و المسلمین ارزانی با اشاره به فضای شکل گرفته در دوران زندگی و امامت امام سجاد(ع) اظهار کرد: در سال 61 هجری قمری زمانی که امام حسین(ع) به شهادت می‌رسد، دوران امامت فرزندش حضرت زین‌العابدین(ع) آغاز می شود؛ در دوره‌ای که کار مردم به جایی رسیده است که در مقابل فرزند رسول خدا صف‌‌آرایی کرده و آن حضرت را به شهادت رسانده و مسرور هستند.

 

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور ادامه داد: بعد از واقعه کربلا مدتی گذشت تا افراد به خود آمدند و توبه کردند. این اتفاقات و جریانی که در کربلا اتفاق افتاد حاکی از آن بود که همه یک‌نوا شدند که در مقابل خاندان عصمت و طهارت بایستند و آن فاجعه رقم خورد. وقتی امام حسین(ع) سه مرتبه در کربلا خود را معرفی کرده و فرمودند: آیا می دانید جد من رسول خدا بوده است؟ آیا می دانید پدرم علی(ع) بوده است و مادرم فاطمه(س) بنت رسول خدا؟ که هربار پاسخ دادند: به فرض بدانیم ما اینجا برای قتل تو آمده‌ایم!

 

حجت‌الاسلام و المسلمین ارزانی گفت: بنابراین در واقعه کربلا نَه چند نفرو نَه یک لشگر که لشگرها مقابل آن حضرت (ع) و خانواده‌اش صف‌آرایی کردند و امام سجاد(ع) در چنین فضایی به امامت می‌رسد و با جامعه‌ای رو به روست که در آن خفقان موج می‌زند، مردم دیده اند که فرزند رسول خدا چه طور ذبح شد و چگونه با خانواده‌اش رفتار کردند، لذا جرات نفس کشیدن در چنین حکومت استبدادی را ندارند.

 

وی افزود: ترسیم فضا و شرایط زندگی امام سجاد(ع) به تبیین مدلی که حضرت برای بیان معارف الهی استفاده کرد کمک می کند. امام چهارم بعد از شهادت پدر بزرگوارش و خانواده بنی‌هاشم 18 نفر به امامت رسیده و قرار است که دین را تبیین کند. این بحث بسیار مهمی است که امام سجاد(ع) یک لحظه از تبلیغ دین فروگذاری نکردند. همه ائمه هدی چنین بودند اما بنابر شرایط و اقتضائات هر دوره مدلی که استفاده می‌کردند تفاوت داشت اما بررسی و توجه به روندی که اهل بیت(ع) پیش گرفتند نشان می دهد که مبارزه با طاغوت و ظلم یک اصل در سیره معصومین(ع) با روش های مختلف بوده است.

 

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور تصریح کرد: روش امام سجاد(ع) در این چنین زمانه‌ای دعا و مناجات است. تولد نهضت علمی اهل بیت(ع) از زمان امام سجاد(ع) شروع شد، البته این بدان معنا نیست که قبل از آن حضرت مباحث علمی مطرح نبود چنانچه حضرت امیر(ع) فرمود: « سَلُونِی قَبْلَ‏ أَنْ‏ تَفْقِدُونِی...».

 

وی ادامه داد: تولد و تبلور نهضت علمی اهل بیت(ع) بعد از شهادت امام حسین(ع) است، به این معنا که با مبانی علمی که امام سجاد(ع) مشخص می‌کند جامعه بیدار می شود. در رابطه با صحیفه امام سجاد(ع) املا کرده و امام باقر(ع) می نوشتند، همین امام پنجم یعنی امام محمد باقر(ع) آن بزرگواری است که نهضت علمی را به آرامی آماده کرده و به تدریج شاگردانی را تربیت می کند تا جایی که بعدها مدرسه علمی ایجاد شده و در زمان امام صادق(ع) این رشد و تربیت شاگردان به جایی می رسد که دیگر به امام کاظم(ع) اجازه کار علمی داده نمی شود.

 

حجت‌الاسلام و المسلمین ارزانی افزود: اما بحث دیگر آن است که امام سجاد(ع) چگونه این نهضت علمی را بیان می‌کند؟ کسانی که با حضرت ارتباط داشتند کنترل می‌شدند و لذا به این سادگی نبود که حضرت نهضت علمی ایجاد کند؛ بنابراین قالب دعا قالبی است که امام سجاد(ع) برمی‌گزیند، قالب کارآمد و روزآمد در تمام زمان ها چراکه در دعا هم عقل تاثیرگزار است و هم عاطفه و احساسات.

 

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور اظهار کرد: یک وقت ممکن است فرد استدلال علمی ارایه کند و دیگران یا بپذیرند و یا نپذیرند، اما گاهی از قالبی استفاده می کنید که در آن مطالب گران‌سنگ علمی وجود داشته و این مباحث رد و بدل می شود، در عین حال که این متن قالب عاطفی هم دارد و همه آن را می پذیرند، این قالب دعا است. شخصی با خدای خود مناجات می کند و این مناجات مکتوب می شود و به دست مردم می  رسد و این چنین امام سجاد(ع) به تبیین معارف می‌پردازد.

 

وی گفت: در بیشتر ادعیه صحیفه سجادیه صلوات بر محمد و آل محمد است. حمد و سپاس خداوند و واگذاری همه امور به پروردگار، این رویکرد مهمی است که در ادعیه صحیفه مشترک است. به هرحال در آن زمان جامعه شرایط خاصی داشت و مردم گرفتاری های متعددی بعد از جریان کربلا داشتند؛ در چنین فضایی تمام مطالب علمی که قرار است مطرح شود با زبان دعا و با ویژگی‌های یاد شده بیان می شود.

 

حجت‌الاسلام و المسلمین ارزانی افزود: بحث بعدی آن است که امام سجاد(ع) اقدام به تربیت کادر متخلق، دانشمند و فرهیخته می‌کند، گروهی از شاگردان حضرت از صحابه بوده و پیامبر اکرم(ص) را درک کرده بودند از جمله جابربن عبدالله انصاری و جالب است تعداد این شاگردان متفاوت نقل شده است برای مثال در رجال شیخ مفید تعداد این افراد پنج نفر و به تعبیر دیگر سه تا هفت نفر آمده است اما شیخ طوسی در رجال تعداد شاگردان را تا 170 نفر ذکر می کند که هر دو قابل بحث است چراکه یک وقت مقصود شاگردانی است که تمام قد در اختیار امام بوده و حاضر هستند که جان خود را فدای آن حضرت کنند که تعداد آنها به تعداد انگشتان دست نمی رسیده است و گاهی افرادی بودند که نزد حضرت علم‌آموزی می کردند با این وصف 170 نفر دانش آموخته و کادر علمی رقم ویژه ای است که امام سجاد(ع) توانست در قالب معارف دعا آنها را تربیت کند. در میان این شاگردان افرادی چون «ابوحمزه ثمالی»، «ابن بن تغلب»، «ابوخالد کابلی»، «سعید بن جبیر» از جمله کسانی بودند که نظیر آنها در رجال شیعی اندک است و نقش بسزایی در نشر معارف دین داشتند.

 

وی گفت: مساله آن است که این افراد از خط مشی و متدولوژی تبلیغ امام سجاد(ع) در قالب دعا و همچنین  رساله حقوق آموختند و به ترویج و نشر این آموخته ها پرداختند.

 

حجت الاسلام و المسلمین ارزانی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به واقعه کربلا اظهار کرد: امام سجاد(ع) در شرایط مختلفی از این واقعه جانگداز یاد می کرد، در ایام محرم حزن و اندوه در چهره‌اش موج می زد، سی سال علی الدوام این روش و منش امام سجاد(ع) بود که امروز کربلا به دست ما رسید و بعد از 1400 سال این گنجینه ارزشمند به دست ما رسید.

 

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور در ادامه به به دعای هجدهم صحیفه سجادیه به عنوان کوتاه‌ترین دعا و دعای چهل و هفتم به عنوان بلنترین دعا در این کتاب اشاره کرد و افزود: در دعای هجدهم تعابیر نورانی و بسیار زیبایی مطرح می شود از جمله استفاده از واژه «حُسن قضا» که امام سجاد(ع) بعد از حمد و سپاس خداوند از آن یاد می کند. این تعبیر به این معناست که حضرت در هر شرایطی شکرگذاز بود و حتی اگر بلایی به ایشان می رسید می فرمود: «الحمدالله علی کل حال». این رویکرد بسیار مهمی است که انسان به قضای الهی راضی باشد. امام سجاد(ع) در این دعا می فرماید: خداوندا من به قدر و تدبیر تو رضایت دارم. همچنین می فرماید: اگر بلایی بر من عارض شود ابتلا و آزمایش توست و شاکرم که این بلا از من گذشت.

 

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) در این دعا دست ما را گرفته است مثل کسی که واصل الی الله است و سالک را قدم به قدم جلو می برد؛ در گام اول حمد پروردگار و در گام دوم شُکر از حُسن قضای پروردگار، گام سوم تشکر و قدرانی از خداوند به سبب گذر از این مرحله چنانچه می فرماید: « للَّهُمَّ لَک الْحَمْدُ عَلَی حُسْنِ قَضَائِک، وَ بِمَا صَرَفْتَ عَنِّی مِنْ بَلَائِک، فَلَا تَجْعَلْ حَظِّی مِنْ رَحْمَتِک مَا عَجَّلْتَ لِی مِنْ عَافِیتِک فَأَکونَ قَدْ شَقِیتُ بِمَا أَحْبَبْتُ وَ سَعِدَ غَیرِی بِمَا کرِهْتُ».

 

حجت الاسلام و المسلمین ارزانی افزود: در این دعا حضرت سجاد (ع) می فرماید: نیازمند آن هستم که عاقبت و فرجام نیکی داشته باشم و در پایان تاکید می‌کند که آنچه برای من اهمیت دارد فرجام کار است. چیزی که عاقبتش فنا و نابودی است برای من کثیر نیست و آنچه که عاقبتش همیشگی است اندک نیست، به این معنا که اگر قرار است در دنیا سختی بکشم اما آخرت من آخرت خوبی باشد همان را از تو طلب می کنم.

 

وی گفت: امام حسین(ع) در کربلا فرمود: «الهی رِضاً بِرِضِاکَ» و حضرت زینب(س) در برابر آن همه مصائب فرمود : «ما رأیت الا جمیلاً»؛ و این سخنان یعنی نگاه آن بزرگواران منحصر به این دنیا نیست. شاید زندگی با دید انسان های مادی و افرادی که در کنار آنها زیست می‌کنیم مردم است، اما آنچه که اهمیت دارد مانایی است و اینکه غایت کار را دیده و در دنیا راضی به حُسن قضای الهی باشیم.

 

رئیس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور گفت: این دنیا دائما ابتلائات دارد، امروز ویروس کرونا و فردا چیز دیگری. نیرنگ ها و دغل بازی های دنیا فراوان است و انسان نمی تواند به آن اعتماد کند اما آنچه که هست وعده خداوند است و اینکه دنیا را مزرعه آخرت بدانیم و انشا الله که درمحضر خداوند سربلند باشیم.