به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، یامبر اکرم(ص) نمونه و الگوی مکارم اخلاقی براى تمام انسانها در تمام دورانها بوده است،آن حضرت به عنوان بهترین و کامل ترین اسوه راستین برای همه بشریت هستند، نسبت به تمام مردم بسیار دلسوز، صمیمی و مهربان بودند. در راستای اخلاق و کردار متخلق به صفت کریمانه بودند، حضرت در طول ۲۳ سال نبوت توانست، دلهای گمراه بسیاری را شیفته مکتب اسلام نماید، لذا در این خصوص باحجت الاسلام «محمد تقدیری»، معاون امور روحانیون آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) با گفت و گویی انجام دادیم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می شود.
چند نمونه از مهمترین توصیه های رفتاری و اجتماعی پیامیر اکرم را که برای جامعه امروز الزم و ضروری است و می تواند در حل مسایل و مشکالت امروز مردم کارگشا باشد را بفرمایید؟
پیامبر اکرم(ص) نمونه و الگوی مکارم اخلاقی براى تمام انسانها در تمام دورانها بوده است،آن حضرت به عنوان بهترین و کامل ترین اسوه راستین برای همه بشریت هستند، نسبت به تمام مردم بسیار دلسوز، صمیمی و مهربان بودند. در راستای اخلاق و کردار متخلق به صفت کریمانه بودند، حضرت در طول ۲۳ سال نبوت توانست، دلهای گمراه بسیاری را شیفته مکتب اسلام نماید، در بیان عظمت پیامبر اکرم (ص) می توان گفت که خداوند برای تکریم و تجلی مقام ایشان، در قرآن با لقب های بی همتایی، مانند؛ « یاتی»، از ایشان یاد می کند و می فرما ید: به یقین تو اخلاق عظیم و بزرگی داری. در زندگی پیغمبر ویژگی ها و خصوصیاتی است که برای شما می تواند الگو و سرمشق باشد . چه الگویی بهتر از یک شخصی که از هر جهتی کامل بوده و اشرف مخلوقات است و کمالی نیست جز اینکه ایشان به آن جایگاه و منزلت رسیده باشند.
«علامه طباطبایی» در تفسیر المیزان می فرماید:آیا وقتی ما صلوات می فرستیم کمال و درجه پیامبر (ص) هم بالا می رود یا تنها سبب رشد مقام خود ما است ؟ چنین پـاسـخ مـى دهد براى ترفیع درجه ماست ، چرا که پیغمبر اکرم (ص)،اشـرف موجودات است ، پس باید یک کمال وجودى اى را داشته باشد که هـیـچ کـمـالى بـالاتر از آن نـبـاشـد. بـنـابـر ا یـن اعـطـاى کـمـال جـدی هدیه ای است بـه ایـشـان که داراى آن نباشد، تصور نمى شود. پس صلوات ما یک نوع تـعـظـیـم و تـکـر یم است که در اثر آن به کمال و مرتبه آن بزرگوار هیچ اضافه نمى شـود، پیامبراکرم (ص قبل) از بعثت و پیامبری صفاتی داشتند که بخوبی برای جامعه دینی امروز ما قابل پذیرش و تطبیق است و نه تنها ایران بلکه جامعه جهانی نیز تشنه ان است،صداقت،امانت و نیز وفای به عهد سه اصلی هستند که سرفصل بسیاری ازپاسخ های به مشکالت است.امروز در زمان های که زندگی می کنیم که دروغگویی یکی از معضلات جامعه انسانی است. عدم شفافیت و دروغ درهمه زمینه ها مشکل سازاست.
امام صادق (ع) می فرمایند: پیامبری نیامده که به اصل صداقت اشاره نکرده باشد. همه چیزهایی که موقت در دست ما است امانت خداوند است؛ حتی خود ما انسانها امانت های خدا هستیم. پست ها وشغل های ما همه امانت های الهی می باشند . افتخار ما مسلمان ها این است که پیامبر(ص) ما به محمد »امین» شهرت داشته است، وفای به عهد سومین اصل مکارم اخلاق در قول همه بزرگان می باشد. در قران سورهای بدون «بسم الله» وجود دارد که در آن خداوند می فرماید: حتی باید بر عهدی که با مشرکان و کفار بستید پایدار بمان ید. وقتی درباره عهد با مشرکین اینطور می گوید: پس تکلیف عهد ما با خویشان، خانواده و دوستان مشخص است. همچنین تعهدات کاری که قبل از پست ها وشغل ها معموالا به عنوان تعهد همراه قسم نامه و تعهد امضا می شود ازبیماری خیانت درامانت رنج می برد .امروزه که در دنیا با نقض و خروج ازقرارداد برجام و نقض قرارداد تسلیحات هسته ای امریکا با فرانسه و واکنش های جهانی به آن نشان می دهد که وفای به عهد چقدر مورد نیاز است .
ما به برخی از این صفات اشاره می کنیم، عبادت خداوند در مکتب اسلام، «عبادت» جزء ناگسستنی برنامه های تربیتی و از اهداف خلقت و پله ای برای تقرب به حق و تکامل واقعی و در عین حال مقدمه و زمینه ساز تربیت اجتماعی و اخلاقی بشر است. بر طبق آیات قرآن کریم هدف از خلقت بشر و بعثت انبیاء «عبادت و بندگی خدا» معرفی شده است که به عنوان یک امر استمراری از هنگام بلوغ بشر شروع شده و تا لحظه مرگ ادامه می یابد: وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ » (و پروردگارت را پرستش كن تا آنكه يقينى (مرگ)، تو را فرارسد).در وصف کیفیت عبادت رسول گرامی اسلام (ص) آمده است که: آن حضرت وقتی به نماز می ایستادند از ترس خدا رنگ از رخسارش می پرید و از درون دل و قفسه سینه اش صدائی نظیر صدای اشخاص خائف و وحشت زده شنیده میشد ) لذا در مطالب زیادی در باب فراگیری علم، دانش ،جایگاه و اهمیت آن روا یت شده است.
یکی از انصار نزد پیامبر (ص) آمد و گفت اگر بنا باشد جنازهایی را تشیع کنم یا در مجلس مرد دانشمندی حاضر شوم حضور مرا در کدامیک از این دو دوست تر میدارید. حضرت فرمودند: »اگر کسانی باشند که در پی جنازه روان شوند و آن را به خاک سپارند حاضر شدن در مجلس عالمی که علوم و احادیث و آیات الهی را بیان می نماید از حضور در تشیع هزار جنازه و عیادت نمودن از هزار بیمار و برپا ایستادن برا ی عبادت خدا در هزار شب و روزه داشتن در هزار روز و صدقه دادن هزار دینار به فقیر و گزاراندن هزار حج و حضور در هزار جنگ در راه خدا فضیلت بیشتری دارد. اینها کجا به پای حضور در مجلس علم الهی می رسد؟! آیا ندانسته ای که حیات و زنده بودن قلب به آموختن علم الهی است و مرگ و نابودی قلب آدمی به جهل و نادانی است،«فتال نیشابورى»، ارزش و جایگاه طالبان علوم دینی و الهی را چنین وصف می کند: کسی که به دنبال یادگیری علوم الهی و مسائل دینی اش اقدام کند، مانند کسی است که روزها را روزه و شب ها را به شب زنده داری تا صبح پراخته و آموختن یک مساله شرعی برای شخص بهتر از این است که به اندازه کوه ابوقبیس در راه خدا طلب انفاق نماید.
امروزه چه علم ودانش را علم الهی و کسب معارف دین بدانیم و چه اعم ازآن که شامل علوم تجربی نیز بشود در هردو حال جامعه امروزی ما نیاز به کسب و پیشرفت درهر دو دارد اولی برای کسب بصیرت در دین و استحکام پایه های اعتقادی الزام است تا در کوران حوادث و تلاطم آخرالزمانی دچار گریز ازدین و کفر و ارتداد نگردیم و دومی برای اینکه با پیشرفت در علم و تکنولوژی به خود اتکایی و خود کفایی برسیم و در تور استعمار و وابستگی جهانی هویت و استقلال خودرا از دست ندهیم . مهربانی و محبت خداوند در آیه ۱۲۸ سوره توبه می فرماید: «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ » (همانا يامبرى از خودتان به سوى شما آمده است كه آنچه شما را برنجاند بر او سخت است، بر هدايت شما حريص و دلسوز، و به مؤمنان رئوف و مهربان است).یعنی مهربانی و خوش اخلاقی با مومنین و سرسختی در مقابل دشمنان دین از نیازهای امروزه ماست . گرچه خوش لقی در هر جا و هر زمان ی مورد ستایش و از سفارش های حضرت رسول (ص) است، اما رفتار نیکو در خانه و خوش رفتاری با اعضای خانواده سفارش ویژه حضرت می باشد، به گونه ای که یکی از شاخص های افراد نیک، برخورد مناسب و نیکو با خانواده است.
حضرت در روایتی دیگر فرمودند: بهترین مردم از نظر ایمان، کسی است که دارای نیکوترین اخلاق باشد و لطیف ترین رفتار را با خانواده اش داشته باشد و من لطیف ترین شما نسبت به خانواده ام هستم ) لذا انسجام نظام خانواده امروزه ازاصلی ترین نیازهای جامعه و تمدن اسلامی است چرا که با از هم پاشیدگی خانواده فردگرایی رشد کرده و جامعه سازی نیز متوقف می گردد لذا چسب انسجام خانواده خوش اخلاقی بین اعضای آن است،از موارد قابل توجهی که در سیره رسول اکرم نقل شده، احترام به کودکان است. در روایتی از «انس بن مالک» نقل شده است که پیامبر خدا از کنار کودکان که عبور می کردند به آنان سالم می کردند، شاید بسیاری از افراد گمان کنند که چون کودکان کوچک ترند باید همیشه آنان به بزرگتر ها سلام کنند، در حالی که آموزش آداب اجتماعی آنان بر عهده بزرگترهاست، پیامبر اکرم (ص) در بسیاری از موارد با کودکان مزاح و شوخی می کردند.
احادیث فراوانی از آن حضرت در باب فراگیری علم و دانش و جایگاه و اهمیت آن روا یت شده است. پیامبر(ص) ارزش دانش مؤمن را با تعبیری زیبا چنین وصف میکند: هر مومنی بمیرد و یک ورق کاغذ از او بماند که دانشی بر آن باشد آن ورقه روز قیامت میان او و دوزخ حائل و مانع شود و خدای تبارک و تعالی به هرحرفی که در آن کاغذ نوشته شده است، شهری در بهشت به او دهد که هفت برابر دنیا باشد.
رحمت و محبت پیامبراکرم (ص) به نحوی وسیع و بی پایان بوده است، همیشه درس احسان و محبت را می آموخت، حضرت در حدیثی گرانبها، کمک به برادر دینی خود را هم ردیف با مجاهدان در راه خدا معرفی می فرماید، لذا کسی که برای کمک به برادر مؤمن خود اقدام کند، پاداش مجاهدان در راه خدا به او داده خواهد شد آن حضرت ارزش و مقام کسی را که نیاز شخص نیازمند را برطرف کند چنین وصف می کند: کسی که برا ی رفع نیاز برادر مومن خود کوشش نماید مانند این است که نه هزار سال خداوند متعال را عبادت نموده در حالی که روزها را روزه گرفته و شب ها را هم شب زنده داری نموده است، ثواب و پاداش اطعام مؤمن بدان حد والاست که رسول گرامی اسلام در این باره می فرماید: هرکس مومنی را اطعام نماید و غذائی بخوراند تا او را سیر کند، هیچ یک از خلق خدا نمی تواند، ثواب او را بشمارند، نه ملک مقرب و نه پیغمبر مرسل؛ مگر خداوند عالم.
امروزه که درجامعه ما به علت شرایط اقتصادی و بویژه شیوع کرونا وضعیت معیشتی مردم مناسب نیست، ضرورت این توصیه ها و الگوگیری از اخلاق پیامبراکرم بیشتر احساس می شود، رزمایش های همدلی و کمک رسانی و بسته های معیشتی و ترویج این سیره و مرام همه ازاثار الگوگیری مسلمانان ازسیره پیامبر اعظم (ص) است .
با توجه به گذشت بیش از هزارسال از صدر اسلام چه ضرورتی برای الگوبرداری جامعه امروز از سیره پیامبراکرم (ص) وجوددارد ؟
یکی از بهترین روشهای تربیت، ارائه الگو و نمونه عینی ، برای تربیت عملی است . از آنجایی که انسان به الگو پذیری گرایش ذاتی دارد، روش ارائه الگو برای تربیت بسیار موثر است. خداوند متعال در قرآن کریم ، پیامبر اکرم (ص) را به عنوان بهترین الگوی انسان کامل و تام معرفی فرموده است . همچنین، حضرت ابراهیم و انبیای دیگر را هم به عنوان الگوها و اسوه های حسنه و با فضیلت و پاک معرفی فرموده و به داستان آن ها پرداخته تا از آنان پیروی شود. در مقابل این الگوهای صالح الگوهای ناصالح ، مانند همسر حضرت نوح (ع) و همسر حضرت لوط (ع) را نیز معرفی فرموده است تا از روش آنان پرهیز گردد. الگوپذیری یعنی فرآیند پیروی از یک مدل عینی و راهنمای عمل در رفتار و کردار الگو که درفرهنگ اسلامی با لفظ «اسوه » مطرح شده است در لغت به معنای سرمشق ، پیشوا ،حالت و روشی که شایسته پیروی است و حالت پیروی انسان از دیگران آمده است.
خواه پیروی، نیک و سودمند یا بد و زیانبار، واژه اسوه در قرآن کریم سه بار آمده است، چنان که بررسی سیاق آیاتی که در آنها واژه اسوه به کار رفته و سخن از سختی ها و ناملایمات جنگ و پیامدهای ناشی از بیزاری جستن از کافران به میان آمده، می تواند مؤید این راز باشد، خداوند در آیه ۲۱ سوره احزاب درباره اسوه بودن پیامبر می فرماید: پیامبر خدا نمونه و سرمشق نیکو و پسندیده ای است. معرفی رسول خدا به عنوان الگو و اسو ه نیکو، بدون هیچ قید و استثنا دلیل اعتبار و حجیت همه افعال آن حضرت در تمام حالت است که از صدر اسلام به عنوان سنت مورد استناد بوده است، چنانکه در روایات از اعمال عبادی و غیر عبادی پیامبر این آ یه در میان آیات جنگ احزاب نازل شده است. بنا بر نظر برخی از مفسران الگو بودن پیامبر(ص) مختص به این جنگ نیست و شامل تمامی زمان ها و مکانها و تمامی افعال، گفتار و سنت پیامبر می شود.
این یک وظیفه دائمی و همیشه ثابت برای تمام مسلمانان است؛ اما کسانی می توانند از این الگو استفاده کنند که به رحمت خداوند و روز قیامت ایمان داشته و لحظه ای از یاد خدا غافل نمی شوند، عده ای از مفسران تأسی به پیامبر(ص) را واجب و برخی دیگر مستحب میدانند؛ چنانکه برخی دیگر قائل به تفصیل شده و تأسی در امور دینی را واجب و در امور دنیوی مستحب دانسته اند.
برخی تصور می کنند با تغییر زمان و سبک زندگی، ارزش های اخلاقی و معنوی نیز تغییر می کنند و جای فضایل با رذایل عوض می شود؛ در حالی که آنچه تغییر و تحول پیدا می کند، عنصر زمان و مکان و ابزارهایی است که مفاهیم اخلاقی در آن ظهور و بروز می کنند، مفاهیمی مانند حق، تقوا، احسان، راستگویی، صبر، حیا، عفت و پاکدامنی، همیشه پسندیده و قابل ستایش بوده و باطل، ظلم، دروغ گویی، بی عفتی و امثال آن، در همه زمانها ناپسند بوده و با فطرت انسان ناسازگار است. الگوهایی چون پیامبر (ص) و اهل بیت آن حضرت، در همه زمانها بهترین الگو برای ما هستند و اگر آنها در زمان ما زندگی می کردند، بدون شک از امکانات امروز استفاده می کردند، در حالی که از همان شخصیت معنوی و اخلاقی برخوردار بودند امام علی(ع) درباره اخلاق نیک می فرمایند: پیغمبر سخی ترین مردم از نظر انفاق، شجاعترین مردم، راستگوترین مردم، وفا کننده ترین آنان به وعده، و نرمترین آنها از نظر خوی و بزرگوارترین آنها از نظر برخورد بود، هر کس در ابتدا او را می دید، ابهتش او را می گرفت و کسی که با او برخورد داشت و او را می شناخت به او عشق می ورزید.
جامعه اسلامی در عصر خلیفه سوم با چه مشکلاتی جدی روبرو شده بودند؟
راندن انصار از صحنه سیاست، بها دادن به اموی ها و قریشیان در امر حکومت داری، تاراج بیت المال مسلمین و حاتم بخش یهای عثمان، ثروت اندوزی او و ساختن بنا در مدینه و اختصاص اموال و باغهایی در مدینه برای خود، گسترش تفاخر قبیله ای و تبدیل اشرافیت معنوی به اشرافیت مادی که موجب شد مساوات اسلامی فراموش شود، بنابرا ین در چنین وضعیت دشواری امام علی (ع) فرمودند: مردم نمی بینید که به حق عمل نمی شود و کسی از باطل روگردان نیست؟، در این اوضاع مؤمن باید لقای پروردگارش را بر چنین زندگی ترجیح بدهد، به نظر می رسد که اقدامات و روش های عملی امام در برخورد با آسیب های اجتماعی عصرشان در سه سطح عمده بوده است ، اول با رهبران فاسد و حاکم بر جامعه اسلامی که یزید مظهر آن بود. ثانیا با امت اسلامی که از هنجارها و ارزشهای اسلامی عصر پیامبر (ص) بکلی منحرف شده بود. حضرت با هر کدام از این دسته ها برخوردی متناسب با آنان داشت؛ از جمله حضرت در برخورد با یزید فرمود: «و علی االسالم السالم اذا قد بقیت االمة براع » مثل یزید یعنی دیگر فاتحه اسلام را باید خواند اگر نگهبانش شخصی همچون یزید باشد، یا اینکه امام حسین (ع) همواره نسبت به جامعه اسلامی دچار انحراف بیمارگونه، روشی مهربانانه و مشفقانه داشت.
نظر شما