گنجینه های اسلامی در آفریقای سیاه ؛ از مساجد مخروطی تا مساجد مرجانی

خبرگزاری شبستان،جهان اسلام: آفریقای سیاه میزبان تعداد زیادی از پیروان مذاهب است که در آنها تنوع فوق العاده ای در بیان مذهبی وجود دارد. ساختمان های نمادین که معرف و انعکاسی از مذاهب هستند در سراسر قاره یافت می شوند، مانند کلیسای جامع در مرکز نایروبی یا معبد هری کریشنا در آفریقای جنوبی.

آنچه آشکار است این است که معماری مذهبی بخش مهمی از بافت شهری شهرهای آفریقای سیاه یا زیرصحرایی را تشکیل می دهد و مهم ترین آنها معماری اسلامی است.

با نگاهی به گونه شناسی مساجد در آفریقای سیاه می توان این امر را به بهترین شکل نشان داد. ریشه های معماری اسلامی به محض شکل گیری دین در قرن هفتم  به وجود آمد و عملکردهای مذهبی مانند اذان در قالب سازه هایی مانند مناره بیان شدند.

 این پیوند قوی بین عملکرد و طراحی بدین معناست که در بسیاری از مکان ها ، مساجد دارای طراحی نسبتا استاندارد هستند که تحت تأثیر معماری رومی ، بیزانسی ، ایرانی و بین النهرین قرار گرفته است. بسیاری از مساجد معاصر در آفریقای سیاه از الگویی که در خاورمیانه دیده می شود پیروی می کنند ، اما وجود مساجدی که از این الگو خارج می شوند ، مستلزم بسط واژه «معماری اسلامی» است.

یکی از این نمونه ها مجتمع در روستای دندجی نیجریه است که توسط آتلیه masōmī طراحی شده است. این پروژه به جای وارد کردن مدل مسجد استاندارد خاورمیانه ، که مستلزم استفاده از مصالح ناپایدار در نیجریه است ، استفاده از آجرهای فشرده ساخته شده در محل را که نیاز به تعمیر و نگهداری کمی دارد ، نشان می دهد.

 این مسجد ممکن است به عنوان یک نمونه سنتی از معماری اسلامی در نظر گرفته نشود ، زیرا در مقایسه با همتایان خود در کشور خلیج فارس دارای تزئینات نسبی است ، اما طبیعت معماری را که دارای هدف مذهبی است ، برجسته می کند.

سبک مسجد سودانی متعلق به منطقه ای که به نام سودان غربی شناخته می شود ، شاید بهترین نمونه از نوع شناسی مساجد زیر صحرایی باشد.

خاک رس و ارگانیک از رودخانه سنگال تا غنا و ساحل عاج ، جزء اصلی این مساجد هستند. در حالی که معماری اسلامی با الهام از اشکال خاورمیانه ، گنبدها را به عنوان عنصری کلیدی نشان می دهد ، مصالح این مساجد گلی طوری به کار گرفته می شوند که نشان می دهند سقف های مسطح گزینه مناسبی هستند و فضای داخلی آنها که بدون تزئین است در مقابل الگوهای داخلی مساجدی  مانند مسجد سلطان احمد در استانبول قرار دارند.

در مالی ، سبک « Mande» با استفاده از اشکال مخروطی و تزئین شده با ستون ها و عناصر برجسته دیده می شوند . مسجد بزرگ Djenné را می توان به عنوان نمونه ای نمادین در نظر گرفت ، زیرا کیفیت فوق العاده آن با سادگی نمای آن جبران شده است.

مساجد در شهرهای سواحیلی نیز نمونه دیگری از گونه شناسی مساجد در آفریقای سیاه هستند . در قرن یازدهم ، سازندگان سواحیلی برای ساخت مساجد خود از مرجان استفاده می کردند ، همچنین از آن برای ساخت مجسمه هایی در اطراف محراب ، استفاده می کردند. مسجد بزرگ «کیلوا» در جزیره «کیلوا کیانوانی» تانزانیا یکی از اولین مساجدی بود که از چیدمان سنتی خارج بود زیرا حیاط را از مسجد حذف کرده بود.

مساجد هم معاصر و هم قدیمی که در مناطق مختلف آفریقای سیاه وجود دارند دارای انواع مختلفی از سبک های معماری ، مصالح و سنت های ساختمانی هستند. روشهای جدید ساختمان سازی که تحت تأثیر سبک های ساختمانی اروپایی قرار گرفته اند نیز با مصالحی مانند سیمان که امروزه به طور گسترده در سراسر قاره استفاده شده است، به کار گرفته شده اند.

آفریقای سیاه یا زیرصحرایی اصطلاحی است که برای مناطق جنوب صحرای بزرگ آفریقا به‌کار می‌رود. مرز صحرای بزرگ با مناطق سرسبزتر به اصطلاح «ساحل صحرا» نامیده می‌شود و آفریقای سیاه در جنوب این «ساحل صحرایی» قرار گرفته‌است. منطقهٔ صحرایی شمال این نوار مرزگونه، شمال آفریقا نام دارد.

اصطلاح آفریقای سیاه به خاطر سیاه‌پوست بودن اکثر ساکنان رواج یافته است.