«عباس پناهی» درباره کتاب «تولید و تجارت نوغان گیلان در مسیر جاده ابریشم» در گفتگو با خبرنگار شبستان اظهار کرد: تولید و تجارت ابریشم در ایران پیشینه‌ای به ژرفای تاریخ این سرزمین دارد. بررسی‌ها در این نوشتار نشان می‌دهد که به‌دست‌آمدن نخ از کرم ابریشم وحشی در ایران، قبل از ورود کرم ابریشم اهلی وجود داشته است.
یکی از نویسندگان کتاب و دانشیار تاریخ پژوهشکده گیلان شناسی اضافه کرد: بعد از گسترش کرم ابریشم اهلی در اواخر عصر باستان و بعدها در سده‌های نخست هجری در جغرافیای ایران، تولید نخ ابریشم در تمام منطقه به‌ویژه حاشیۀ جنوبی دریای کاسپین فراگیر شد.
وی با اشاره به توجه صفویه به این کالای استراتژیک ابراز کرد: ابریشم در دورۀ صفویه به‌عنوان کالایی استراتژیک موردتوجه حکومت مرکزی قرار گرفت. ابریشم همواره تأثیر بسزایی بر ساختار فرهنگی- جغرافیایی گیلان داشت تا جایی که ضمن توسعۀ ابزارهای ابریشم‌بافی، واژگان بسیاری در خلال تولید این کالا وارد ادبیات ایران و گیلان شد و به‌عنوان بخشی جدایی ناپذیر از اقتصاد و فرهنگ گیلان جایگاه شایسته‌ای بر فرهنگ مردم این پهنه برجا گذاشت.
این استاد تاریخ با بیان اینکه شکوفایی تولید و تجارت ابریشم پس از صفویه رو به افول می‌گذارد، اضافه کرد: به جهت آشوب‌های داخلی پس از سقوط صفویان، ابریشم گیلان نیز دچار خسارت‌های جدی گشت. با وجود سیاست‌های استعماری کشورهای اروپایی در ایران، تولید و تجارت ابریشم نیز خسارت‌های زیادی متحمل شد.
پناهی با بیان اینکه در دوره ناصرالدین شاه، دوباره شاهد رشد صنعت ابریشم هستیم، گفت: از دورۀ ناصری، صنعت ابریشم ایران تحت تاثیر نوگرایی این دوره ،روند رو به رشدی را آغازکرد، از این‌رو به دستور میرزا تقی‌خان امیرنظام تعدادی از هنروران ابریشم کاشان برای آموزش علمی ابریشم‌بافی راهی استانبول شدند. در گیلان نیز مدارس ابریشم زیر نظر استادان فرانسوی تأسیس گردید و کارخانه ابریشم‌کشی امین‌الضرب در رشت راه‌اندازی شد. این تلاش‌ها سبب شد تا در اواخر قاجاریه تمایل به مدرنیزاسیون در زمینه ابریشم نیز تأثیرگذار باشد.
دانشیار تاریخ پژوهشکده گیلان شناسی افزود: تلاش‌ها برای توسعه نوغانداری با تأسیس حکومت پهلوی با شتاب بیشتری دنبال شد. جایگزین شدن ماشین‌آلات پیشرفته صنعتی با ابزارهای سنتی در زمینه صنعت ابریشم و به دنبال آن سیر شتابان مدرنیزاسیون عصر پهلوی بر ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران و گیلان تأثیر ژرفی برجای نهاد. به‌گونه‌ای که ساختارهای سنتی تولید محصولات سنتی ابریشم در مسیر تولیدات صنعتی قرار گرفت. این تغییرات موجب رشد تولید و تجارت ابریشم در این زمان شد. با توجه به سیاست‌های دولت پهلوی در گسترش ابریشم و دعوت از ژاپنی‌ها برای رشد آن، این اقدامات منجر به ایجاد مزارع بزرگ پرورش کرم ابریشم و کارخانجات نخ‌ریسی و صنایع وابسته به آن در زمینۀ ابریشم گیلان شد.
پناهی با اشاره به دلایل افول صنعت نوغانداری گفت: بعد از پیروزی انقلاب، بیش از دو دهه همان روند قبلی دنبال شد. اما رفته رفته به دلیل سیاست‌های ناکارآمد دولت‌ها در زمینه خصوصی‌سازی از یک سو و همچنین نبود برنامه مناسب برای ایجاد تنوع در تولید محصولات ابریشمی و عدم کنترل واردات غیرقانونی نخ ابریشم، این صنعت هزارساله رو به افول نهاد.
این پژوهشگر، دیگر دلایل افول نوغانداری را نیز اینگونه تشریح می‌کند: رهاسازی و عدم داشت و نگه‌داری صحیح توتستان‌های بزرگ دولتی سبب شد که بعد از گذشت دو دهه از خودکفایی در تولید تخم نوغان، مجدداً کشور وابسته به واردات تخم نوغان شود.
وی یادآور می شود: در زمینة تاریخ تحولات صنعت ابریشم تاکنون کتابی به‌صورت مستقل مورد پژوهشی قرار نگرفته است. پژوهش پیش رو قصد دارد تا با توجه به توانش‌های ارزشمند تولید و تجارت ابریشم در گیلان، سیر تاریخی تولید و تجارت ابریشم گیلان را از کهن‌ترین دوران تا عصر حاضر مورد بررسی قرار دهد. هدف دیگر پژوهش حاضر تبیین ویژگی‌های فرهنگی و توانمندی‌های فنی مردم گیلان در دوره‌های تاریخی است. اینکه چه عواملی موجب تغییرات در تولید و تجارت این محصول در برخی از دوره‌های تاریخی شده است؟ و همچینن چه تلاش‌هایی برای توسعه و چه بی‌توجهی‌هایی در برخی ادوار شده است که گاهی این صنعت را تا حد نابودی سوق داده است؟
گفتنی است، کتاب «تولید و تجارت نوغان گیلان در مسیر جاده ابریشم» حاصل پژوهش دکتر عباس پناهی دانشیار تاریخ پژوهشکده گیلان شناسی، دکتر سید حسین حسینی مقدم دانشیار گروه علوم دامی دانشکده کشاورزی و نادیا ره می باشد. این کتاب در دوازده فصل تنظیم شده است؛ فصل اول: نقش جغرافیای گیلان در تولید ابریشم، فصل دوم: ابریشم گیلان درسفرنامه‌های سیاحان خارجی، فصل سوم: سرآغاز تولید و تجارت ابریشم ایران و گیلان، فصل چهارم: ابریشم گیلان از دورة باستان تاعصر صفوی، فصل پنجم: تولید و تجارت ابریشم گیلان در دورۀ صفویه، فصل ششم: تولید و تجارت ابریشم گیلان در دورۀ قاجاریه، فصل هفتم: مسیرهای تجارت خارجی ابریشم ایران -گیلان- از عصر صفویه تا پهلوی، فصل هشتم: تولید و تجارت ابریشم گیلان در دورۀ پهلوی، فصل نهم: تأثیر ابریشم بر روابط خارجی ایران از عصر صفویه تا پهلوی، فصل دهم: وضعیت صنعت ابریشم پس از انقلاب در ایران، فصل یازدهم: نقش فرهنگ و تخصص گیلانیان در صنعت ابریشم و فصل دوازدهم به اسناد رویدادهای تاریخی ابریشم گیلان اختصاص داده شده است.
نظر شما