به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از ستاد خبری بیست ونهمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست «ضرورت آموزش و ویرایش» از سلسله نشست‌های خانه کتاب و ادبیات ایران با همکاری انجمن ویراستاران همزمان با چهارمین روز از هفته کتاب با حضور مهدی قنواتی (مدیر آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، هومن عباسپور (نایب رئیس انجمن صنفی ویراستاران)، سعید احمدی (ویراستار)، پیام شمس الدینی (ویراستار خبرگزاری آنا) و مهناز مقدسی (دبیر انجمن صنفی ویراستاری) برگزار شد.
در ابتدای این نشست، مهدی قنواتی به تاریخچه آموزش ویرایش اشاره کرد و گفت: به صورت رسمی استاد مرحوم کریم امامی اولین کسی بود که سعی کرد آموزش ویرایش را در نشر ایران راه اندازی کند. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، مراکز متعددی کار ویرایش انجام می‌دادند و موسسه فرانکلین بنیانگذار این کار بود. روش یادگیری ویرایش در این مراکز به شیوه استاد شاگردی بود و افراد برای یادگیری علم ویرایش در کنار مولفان و مترجمان چیره‌دستی قرار می‌گرفتند و رفته‌رفته مواردی را در حوزه نگارش و ویرایش می‌آموختند.
قنواتی یادآور شد: آموزش ویرایش تقریباً از نشر دانشگاهی و قبل از آن، از موسسه انتشاراتی سروش که مرحوم کریم امامی تمامی فعالیت‌های آن را مدیریت می‌کرد شروع شد و سرفصل‌ها و عناوین درسی پیش‌بینی شد و افرادی در مقام ویراستار در این مرکز آموزش دیدند.
وی افزود: ویراستارانی که در این مرحله آموزش می‌دیدند بیشتر جذب انتشارات سروش می‌شدند؛ البته تعداد آنها زیاد نبود و به همین دلیل نتوانست فراگیر شود، اما رفته‌رفته و با توجه به صنعت نشر کشور و اهمیت حوزه ویرایش، مرکز نشر دانشگاهی که یک مرکز پژوهشی وابسته به وزارت علوم تحقیقات و فناوری است برای اولین بار آموزش ویرایش را در ایران به صورت رسمی آغاز کرد. اوایل دهه ۶۰ و ۷۰ این کار شروع شد و استادان بنامی در این آموزشگاه حضور داشتند و افرادی نیز به عنوان فراگیر و دانشجو در این دوره‌ها شرکت می‌کردند.
قنواتی یادآور شد: هر چقدر که این آموزش‌ها در مرکز نشر دانشگاهی ادامه پیدا کرد، روند علمی و مدون‌تر شدن بهتر این آموزش‌ها بهتر و سریع‌تر شد و دوره‌ها به دوره‌های دو ساله کاملاً آکادمیک و شبه دانشگاهی ارتقاء پیدا کرد. فرد با ورود به این دوره‌ها باید سی و دو واحد درسی را می‌گذراند، اما این سی و دو واحد درس، مانند درس‌های دانشگاهی نبود و هر درس ۱۰ یا ۱۲ جلسه برگزار می‌شد. ویرایش زبانی، ویرایش صوری، ویرایش ترجمه، ادبیات کلاسیک و ادبیات معاصر و درس‌هایی چون آشنایی با تولید کتاب در این دوره‌ها آموزش داده می‌شد.
وی گفت: فردی که در این دوره شرکت می‌کرد با فرآیند تولید محتوا و فعالیت‌ها وظایف شغل ویراستاری آشنا می‌شد. مرکز نشر دانشگاهی این کار را ادامه داد و افراد بسیاری که امروز در مقام ویراستار و حتی مترجم و مولف در کشور فعالیت می‌کنند و برخی نیز در خارج از کشور هستند، اساساً آغاز راه ویرایش آنها از طریق آموزش در مرکز نشر دانشگاهی بود.
وی ادامه داد: افراد برجسته‌ای مثل استاد احمد سمیعی گیلانی، مرحوم استاد ابوالحسن نجفی، استاد محمد زرین مقدم و مرحوم حقوقی مدرس این مرکز بودند و فراگیران با شیوه‌های آموزشی آنها آشنا می‌شدند. همچنین مراکز دیگری نیز در کشور بودند که ویرایش آموزش می‌دهند.
قنواتی گفت: غیر از مرکز نشر دانشگاهی در طول دهه ۷۰ و ۸۰، هیچ مرکز آموزشی به صورت رسمی در کشور وجود نداشت که برای آموزش ویرایش آزمون ورودی و خروجی داشته باشد و دانشجو بداند که مباحث درسی را از کجا شروع و در کجا به اتمام برساند. طبیعتاً حوزه آموزش هم آهسته آهسته شناخته می‌شد و جای خود را در صنعت نشر کشور باز می‌کرد.
وی ادامه داد: آموزش‌ها بیشتر به آموزش‌های عمومی در حوزه نگارش و ویرایش مربوط می‌شد. بعد از پیگیری‌های خانم مقدسی در سال 1395، انجمن صنفی ویراستاران از سال ۹۵ در کشور شکل گرفت. این انجمن تا سال ۱۴۰۰ یک انجمن شهری و استانی ویژه شهر تهران و استان تهران بود که بعد از آن مرکز نشر دانشگاهی به کمک انجمن صنفی ویراستاران آمد و دوره‌های خود را به انجمن واگذار کرد و طی یک تفاهم‌نامه قرار شد که آموزش‌های ویرایش توسط این دو نهاد انجام شود که از سال ۹۶ این دوره ها شروع شد و ما امروز چهارمین دوره جامع ویرایش و نگارش را برگزار می‌کنیم.
ویراستاری یک نوع آموزش استاد شاگردی است
در ادامه این نشست، هومن عباسپور (نایب رئیس انجمن صنفی ویراستاران) در رابطه با آموزش مهارت ویرایش گفت: هر معرفت بشری و هر دانش انسانی قابل آموزش است و می‌توان مقداری از آن را آموزش داد. مدرس دانشجویان رشته نقاشی در کلاس درس از ابزار، ترفندها، سبک‌های نقاشی و اصول مقدماتی صحبت می‌کند ولی اینکه همه فارغ‌التحصیلان نقاش شوند موضوع دیگری است چرا که استعداد، پشتکار و علاقه برای افراد تعیین کننده است. قاعدتاً دانشجویی که قبل از ورود به دانشگاه از استعداد ، پشتکار و علاقه خود خبر داشته باشد موفق‌تر از بقیه دانشجویان است. رشته نقاشی که مشخصاً یک رشته هنری است نیز آموزش داده می‌شود ولی این که خروجی آن چیست تابع علاقه، استعداد و پشتکار فرد است.
وی ادامه داد: استادان ویرایش نکته‌هایی چون ساخت زبان فارسی، چگونگی برخورد با جمله، تفاوت‌های سبک و... را یاد می‌دهند. اما اینکه آیا همه کسانی که دوره‌های معتبر و مفصل مرکز نشر دانشگاهی یا انجمن صنفی ویراستاران و دوره‌های مشترک هر دو را گذرانده‌اند ویراستاران خوبی خواهند شد؟ این یک زیاده‌خواهی است؛ چرا که این گونه نیست.
نایب رئیس انجمن صنفی ویراستاران گفت: آموزش ویرایش مورد نیاز و مفید است اما کافی نیست؛ زیرا ویراستاری که در دوره‌های آموزشی شرکت کرده و نکاتی را آموخته است، اگر بخواهد ویراستار خوبی شود و در کار خود پیشرفت کند، باید در کنار یک ویراستار پیشرفته کار خود را ادامه دهد چرا که ویراستاری یک نوع آموزش استاد شاگردی است.
عباسپور به تفاوت نسل‌های گذشته و امروز اشاره کرد و گفت: استاد زنده یاد نوری ویرایش صوری را به ما آموزش می‌داد و زنده یاد نوری نیز مدرس حروف‌چینی دستی بود. اما در دوران کنونی رایانه همه نوشته‌های مورد نظر را در صفحه قرار می‌دهد؛ حروف‌چینی در گذشته به صورت دستی بود و آن را آموزش می‌دادند بنابراین مقداری نیز باید با زمان آموزش دید و پیش رفت.
این مدرس دانشگاه در رابطه با کمیت تدریس ویراستاری گفت: با ۱۰ جلسه نمی توان ویراستار تربیت کرد. در این تعداد جلسات استاد فقط کدهای ابتدایی را می‌تواند به ویراستار انتقال دهد و نتیجه این کلاس‌ها این می‌شود که تعدادی با ۱۰ جلسه ادعا می‌کنند ویراستار هستند اما کار آنها در حد کار ابتدایی است. بنابراین ویرایش ساده نیست و با چند جلسه نمی‌توان آموزش دید و آن را تدریس کرد و حتی دوره‌های مفصل هم کافی نیست و باید ویراستاران پس از آموزش در دوره‌ها در کنار یک استاد کارآموزی کنند.
ناشران ویراستاری جذب می‌کنند که با مفاهیم ویرایش آشنایی داشته باشد
سعید احمدی (پژوهشگر حوزه نشر) نیز این جلسه گفت: وقتی در مورد ویرایش صحبت می‌کنیم حجم مطالب تولید شده روزانه در رسانه‌های آنلاین، مکتوب، ناشران مکتوب، ناشران دیجیتال و کلیه وب سایت‌هایی که اقدام به تولید محتوا می‌کنند، درگیر مسئله ویرایش هستند و می‌توانند به پاکیزه‌نویسی زبان فارسی و کم شدن مشکلات و بهینه‌تر شدن مسائل کمک کنند.
وی مجموعه ناشران فعال را به دو دسته تقسیم کرد و ادامه داد: دست اول ناشرانی هستند که مجوز، اجازه و امکان تولید اثر در کشور را دارند و دسته دوم ناشرانی که آثار تولیدی بیشتری دارند و می‌توان آنها را ناشران فعال نام‌گذاری کرد. در بازار تولید، حدود ۵۰۰ نشر را می‌توان نام برد که جز این دسته قرار می‌گیرند. دسته دوم ناشران را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد؛ دسته اول ناشرانی هستند که دخالتی در بحث ویرایش نمی‌کنند و آن را جزو وظایف نویسنده و مترجم می‌پندارند، اما دسته دوم ناشرانی هستند که دستورالعمل مدون و مکتوبی دارند که یا با گذر زمان پدیدآورده‌اند و یا ممکن است بر اساس مبنایی چون دستور خط فرهنگستان و یا تجاربی که از طریق ویراستاران آن مجموعه به آنها منتقل شده است به یک دستورالعمل ثابت رسیده باشند. بنابراین زمانی می‌خواهند یک ویراستار جدید را به مجموعه خود اضافه کنند آن دستورالعمل مبنای به کارگیری ویراستار می‌شود که شاید بیشتر به جنبه‌های شکلی در ابتدا محدود شود. اما می‌تواند مسائل دیگری چون نوع چگونگی تقسیم امر ویرایش در یک انتشارات و این را که خوانش اول، نمونه‌خوانی و ویرایش اسنادی در کجا انجام شود، نیز شامل شود.
وی دسته سوم را ناشرانی دانست که خودشان را درگیر این موضوع نمی‌کنند و گفت: این دسته قائل به امر ویرایش هستند ولی به هر دلیلی نمی‌خواهند در مجموعه خود ویراستار و نمونه‌خوان داشته باشند و ترجیح می‌دهند که با یک مجموعه به صورت تخصصی خدمات ویرایش را بسپارند و به عبارتی کار را برون‌سپاری کنند و آن مجموعه در قبال هزینه‌ای و در یک بازه زمانی مشخص کار آنها را انجام دهد.
احمدی ادامه داد: من تا سال 1396 به طور مشخص که مدیریت یک انتشارات را به عهده داشتم خودم را جز دسته دوم قرار می‌دهم و از سال 1390که کار خود را در این انتشارات آغاز کردم توانستیم به یک دستورالعمل برسیم و برای نوشتن این دستورالعمل از نظر اساتید ،کتاب‌های مطرح در این حوزه و دستورالعمل‌های فرهنگستان و چیزهایی مانند این استفاده می‌کردیم.
این پژوهشگر حوزه نشر با بیان اینکه در آن مقطع زمانی ویراستاران را به دو دسته ویراستاران مقیم و دورکار تقسیم می‌کردیم، اضافه کرد: استخدام ویراستار در مجموعه انتشاراتی ما در آن زمان از طریق معرفی شدن ویراستاران و از طریق آگهی صورت می‌گرفت. معمولاً یک فرمت کلی چند صفحه‌ای وجود داشت که آن را به افراد می‌دادیم تا ویرایش کنند و از طریق آن می‌توانستیم به میزان مهارت و توانمندی های ویراستار آگاهی پیدا کنیم و بعد از طی شدن مراحل اولیه استخدام فرد، شروع به آموزش ویراستار با سبک خودمان می‌کردیم و به عبارت دیگر دستورالعمل خود را برای ویراستار جدید زیر نظر یک سر ویراستار تبیین می‌کردیم که این کار یک اتفاق پویا بود. دستورالعمل ویراستاری انتشارات ما از سال 1391 تدوین شد و تا سال 1396 چند بار به روز رسانی و تجاربی به آن افزوده شد.
وی گفت: من نقش فعال ناشر در یک دست بودن کتاب‌ها را می‌دانستم و پذیرفته بودم. شرایط مالی نشر نیز اجازه این را می‌داد و آموزش‌ها انجام می‌شد و معمولاً هم تداخلی پیش نمی‌آمد. اگر ویراستار به سبکی قائل بود در دوره همسان‌سازی خود با مجموعه و زیر نظر سر ویراستار در مجموعه حل می‌شد و با سبک انتشارات کار را جلو می‌برد.
احمدی در رابطه با نحوه جذب ویراستاران گفت: رسانه‌های مکتوب، خبرگزاری‌ها و یا ناشران باید این دغدغه را داشته باشند که ویراستاری که جذب می‌کنند، با مفاهیم ویرایش آشنایی داشته باشد و فراتر از این بیاندیشند که ادبیات فارسی خوانده باشد و یا رشته دانشگاهی او لزوما ادبیات باشد؛ چرا که رشته‌ها و اصصلاحات متنوع است. اگر مترجمی کتابی را در حوزه روابط بین‌الملل ترجمه می‌کند اهمیت دارد که متنش را ویراستاری ویرایش کند که با اصطلاحات تخصصی این رشته آشنایی داشته باشد. بنابراین در ابتدا برای ما این اهمیت وجود داشت که ویراستاران حدی از آموزش را داشته باشند.
احمدی یادآور شد: آن زمان انجمن صنفی ویراستاران وجود نداشت؛ اما اگر در آن زمان انجمن بنیان‌گذاری شده بود ترجیح می‌دادم که از بین ویراستاران آنجا نیروهای خود را جذب کنم. مسئله‌ای که وجود دارد این است که برای یک ویراستار سال‌ها ممارست لازم است تا بر متن تسلط لازم را پیدا کند. در سال‌های گذشته همین تغییراتی که در حوزه نرم افزار و پراکنش رایانه در منازل داشتیم اساساً متنی دست ناشر نمی‌رسد که به صورت مکتوب و کاغذی باشد و بیشتر به صورت فایل کامپیوتری است و همین باعث شده است که ویراستارها هم ویرایش خود را به صورت رایانه‌ای انجام دهند.
با آموزش‌های کوتاه مدت افراد ویراستار نمی‌شوند
در ادامه مهدی قنواتی (مدیر آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی) با بیان اینکه با دوره‌هایی که برای آموزش ویرایش در نظر گرفته می‌شود، تخصصی نیست توضیح داد و گفت: ما در موضوع نگارش ویرایش قطعاً و قطعاً با پدیده‌ای به نام زبان روبرو هستیم و طبیعتاً این زبان فقط زبان گفتاری ما نیست و زبان ذهن اشاره ما را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: کسی که می‌خواهد درگیر نگارش و ویرایش شود تا آنجا که می‌تواند باید تسلط به حوزه زبانی او بیشتر شود. یکی از باورهای شخصی من این است که با وجود اینکه ویرایش، علم و فن استاد-شاگردی است و شرایط آموزش دیدن کلاسیک را دارد اما بیشتر باید در حین کار ویراستاری را فرا گرفت.
قنواتی یادآور شد: آموزش های فردی که وارد حوزه ویرایش می شود، باید قوی و دقیق باشد چرا که طبیعتاً وقتی وارد کار حرفه‌ای ویرایش می شود سریع تر می تواند اطلاعات را از بالادستی خود دریافت کند. کسی که می‌خواهد دست به قلم شود، شامل مولف، مترجم، ویراستار و حتی شاعر حتماً باید دانش زبانی خوبی داشته باشد و در اینجا باید خوب تعریف شود که منظور از خوب چیست؟ اینکه ما بگوییم با جلسات و آموزش‌های کوتاه افراد ویراستار می‌شوند امکان پذیر نیست. اگر کسی بگوید ویرایش را به معنای عام آن می خواهد در ۱۰ جلسه آموزش بدهد یا نمی داند ویرایش چیست یا می‌داند و می‌خواهد مخاطب خود را اغفال کند.
مدیر آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان اینکه یک ویراستار نمی تواند فقط با آموزش کلاسیک وارد حرفه ویراستاری شود، گفت: یک ویراستار باید 400 ساعت آموزش برای ۵ سال و 10 سال بعد که می‌خواهد وارد عرصه ویرایش شود، ببیند. فقط مقوله دستور زبان فارسی که بخشی از ویرایش زبانی است ۳۰ یا ۴۰ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای محتوا دارد.
قنواتی اضافه کرد: افرادی که از بیرون به حوزه ویرایش و نگارش توجه می کنند، بدانند برای ورود به این حوزه باید صفر تا صد را یاد بگیرند، ممکن است فردی بگوید من فقط به ۲۰ درصد از 100 درصد آموزش نیاز دارم اما اینکه من فقط ۲۰ درصد را به او بگویم این عوام‌فریبی است. ویرایش جزئی از صنعت نشر و صنعت نشر جزئی از اقتصاد کشور است. طبیعتا ناشر می خواهد با حداقل هزینه کار را پیش ببرد چرا که باید هزینه فایده کند و بتواند مجموعه خود را اداره کند.
وی همچنین با اشاره به ضرورت برگزاری دوره های آموزشی گفت: نگارش و ویرایش در هم تنیده هستند. بنابراین ما باید این نکته را جا بیاندازیم که برای دانشجویان حوزه ویرایش، ناشران، مولفان و مترجمان و به طور کلی برای کسانی که در حوزه تولید محتوا کار می‌کنند متناسب با انواع تولید محتوای مورد نیاز نشر، برای ویرایش دوره های آموزشی تدارک ببینیم.
بهترین ویراستاران کتابخوان های حرفه‌ای هستند
هومن عباسپور نیز در ادامه این نشست در پاسخ به این سوال که آیا ویراستارانی در حد ویراستاران موسسه فرانکلین داریم، یادآور شد: ویراستاران فرانکلین، مترجمانی بودند که جذب سازمان شده بودند و ترجمه های دیگران را با قلم خوب انجام می دادند. در آن زمان تربیت ویراستار وجود نداشت. منوچهر انور تعدادی از مترجم های جوان را جذب کرده و یک سازمان ویرایش به نام فرانکلین ترتیب داده بود.
عباسپور با بیان اینکه مگر در دوره های کارگردانی برگزار شده در دانشکده هنر چند کارگردان بنام تربیت شده است، یادآور شد: هدف ما از برگزاری دوره های ویراستاری ورود این همه ویراستار به بازار نیست؛ ما دوره برگزار می‌کنیم که چند استعداد از این دوره ها کشف شود. مرکز دانشگاهی ۱۴ دوره دو ساله و ۲۰ دوره شش ماهه برگزار کرده و بعد از پیوستن انجمن صنفی به آن، چهار دوره شش ماهه نیز اضافه شد و در همه این دوره ها چند نفر ویراستار موفق بیرون آمده اند.
وی تاکید کرد: اینگونه نیست که دست خالی باشیم اما باید توقع مان را منطقی کنیم چرا که این دوره ها برای این نیست که همه ویراستار شوند. بهترین ویراستاران کتابخوان های حرفه‌ای هستند نه آنهایی که رشته ادبیات و ترجمه را خوانده‌اند. البته مقداری مفید است؛ لازم است اما شرط کافی نیست. به عبارتی بخشی از زبان فارسی برای ویرایش مهم است نه تمام ادبیات فارسی.
نایب رئیس انجمن صنفی ویراستاران در پایان گفت: همان طور که در فرانکلین مترجم هایی دور هم نشستند و کار ویرایش را در ایران آغاز کردند الان هم کتابخوان های حرفه ای می توانند بهترین ویراستاران باشند. اگر جواب این است که آیا ما امروز ویراستارانی در حد ویراستاران فرانکلین داریم یا نه؟ بله داریم و بیشتر هم داریم. اگر ۱۰ ویراستار خوب در فرانکلین بود مطمئن باشید الان بیشتر از ۱۰ ویراستار در ایران در آن سطح داریم.
قنواتی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این سوال که آموزش‌های دانشگاهی چه تفاوتی با آموزش های آزاد دارند، گفت: طبق اعلام سازمان سنجش ۱۴۸ رشته شهر زبان ادبیات فارسی در کشور فعال هستند که در سه مقطع تحصیلی انجام می‌شود.
وی ادامه داد: باید بررسی کرد که با توجه به تعداد دانشجویان وارد شده به دانشگاه در رشته زبان و ادبیات فارسی در طی ۲۰ سال گذشته، چند استاد خوب در حوزه ادبیات خارج شده اند. این تعداد را می توان با رشته ویرایش می مقایسه کرد و گفت ورودی رشته ویرایش فقط در یک مرکز نشر چه تعدادی بوده است. حال باید مشاهده کرد که ما چه میزان ویراستار داریم. البته شاید این خودستایی باشد اما تعداد ویراستاران خوب نسبت به میزان آموزش موجود بسیار خوب است.
قنواتی ادامه داد: طبق اعلام سازمان سنجش ۱۴۸ رشته شهر زبان و ادبیات فارسی در کشور در 3 مقطع تحصیلی تدریس می شوند که شامل دانشگاه روزانه، پیام نور، شبانه، غیر انتفاعی و دانشگاه آزاد است که جدا این کار را انجام می دهند. در مقطع کارشناسی اگر ۲۰ تا ۳۰ دانشجو، در ارشد ۱۰ تا ۲۰ نفر و در دکتری پنج تا شش نفر را می بینیم در ۲۰ سال گذشته چه عددی از ورودی دانشجوی زبان و ادبیات فارسی به دست می آید اما خروجی ما چند استاد ادبیات فارسی بوده است. همین را با رشته ویرایش مقایسه می‌کنیم و ببینید ورودی ما در رشته ویرایش که فقط توسط یک مرکز نشر انجام می شد چه تعداد است.
مدیر آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاکید کرد: بدون شک هر رشته ای که در دانشگاه آموزش داده شود ارتقای آن رشته ار موجب خواهد شد و در آن شکی نیست. اما چون دانشگاه محل علم است اگر قائل به این باشیم که ویرایش علم است که هست هر رشته علمی که وارد حوزه دانشگاه شود طبیعتا به رشد و ارتقای آن کمک می‌کند و در این شکی وجود ندارد. اما نکته این است که نوع سرفصل، عنوان های درسی، تعداد جلسه ها و نوع مقطع مطرح می شود. نکته بعدی اینکه کدام مرکز دانشگاهی متصدی و عهده‌دار برگزاری آن رشته می شود که این موارد همه با هم در ارتقا رشته تاثیرگذار خواهند بود.
وی گفت: راه ویرایش با آموزش‌های غیر دانشگاهی و با آموزش های آزاد آغاز شده است اما رشته‌های علمی دیگر اساساً از دانشگاه بیرون آمده‌اند و ممکن است خارج از دانشگاه آموزش هایی دیده باشند. مسیری که ویرایش طی کرده است برعکس بوده و نویسندگی نیز در دانشگاه آموزش داده نشده است. ولی چه‌بسا ۵ سال دیگر رشته نویسندگی برگزار شود و مبانی تئوری آن به حدی رشد کند که نیاز باشد مجموعه ای از آموزش های دانشگاهی و تئوری نظری برای آن تدارک ببینند و وارد آموزش‌های عملی شوند.
مدیر آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: دوره های ویرایش به صورت نظری و عملی به صورت ترکیبی برگزار شده است و اگر قرار است در دانشگاه فقط مبانی نظری تدریس شود، باید دید آیا این رشته مبانی نظری دارد یا چیزی که به نظر من قوانین نظری دارد. وقتی از مبانی نشر و مراحل تولید صحبت می‌کنیم همه مراحل نظری دارند اما آموزش‌ها کاربردی نیست و می‌تواند در قالب کتاب آنها را آموزش داد.
وی ادامه داد: صحبت از اینکه این مسائل در کدام مرکز دانشگاهی تدریس می شود مسئله است. ضمن احترام به تمام اساتیدی که در رشته نگارش و ویرایش تدریس می کنند ما دو مرکز در تهران برای رشته نگارش ویرایش که ذیل رشته کارشناسی ارشد، قرار می‌گیرد داریم که در مهر ۱۴۰۰ رشته نگارش و ویرایش را دو دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه پیام نور انتخاب کردند و این خود جای سوال است که چرا دانشگاه تهران و دانشگاه علامه این رشته را انتخاب نکردند.
قنواتی اضافه کرد: استادی که بخواهد ویرایش درس بدهد ندارند و استادی که زبان و ادبیات فارسی خوانده است می‌خواهد ویرایش درس بدهد که طبیعتاً در آموزش آنچه را که در زبان و ادبیات فارسی است با ویرایش ترکیب می کند که ما بیشتر در ویرایش به بخش زبان فارسی آن نیازمندیم.
مدیر آموزش فرهن ستان زبان و ادب فارسی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به دانش های ضروری ویراستاران گفت: ویراستاران باید مقولات دستوری و زبانی را به درستی یاد بگیرند. بنابراین ضمن اینکه رشته نگارش و ویرایش می‌تواند در دانشگاه وجود داشته باشد اما جایگاه الان آن درست نیست و نباید در ادبیات فارسی بیاید و نباید فقط استاد زبان و ادبیات فارسی بتواند این رشته را تدریس کند چرا که این رشته یک رشته میان رشته ای ترکیبی از چند رشته است. بنابراین باید به‌گونه‌ای دیده شود که از تخصص‌های مختلف بتوانند کنار هم بنشینند و این رشته را آموزش دهند و به این دلیل که این رشته تاکنون در دانشگاه نبوده است به نظر می رسد که بهتر است با کسانی که خارج از دانشگاه این کار را آموزش می‌دادند مشورت بگیرند که چه محتوای آموزشی آموزش داده شود.
نشر یک بنگاه اقتصادی است
احمدی پژوهشگر ویراستاری نیز طی سخنانی در خصوص رابطه ویراستاران و ناشران گفت: اهمیت نشر به عنوان مجموعه بنگاه هایی که بخش اقتصادی کار را رهبری می‌کنند، اهمیت پیدا می‌کند چرا که ساختار و تداوم دارند و می‌توانند به فضای کاری شکل بدهند و انتظارات، توقعات و پیشرفت هایی را که ویراستاران می‌خواهند در فضای کاری خود داشته باشند، جامع عمل بپوشانند.
وی اضافه کرد: همچنین ویراستاران علاقه دارند که کار خود را با ناشران انجام دهند چرا که اغلب ناشران اسم ویراستار آن در پایان کار ذکر می‌کنند. بنابراین اینجا فقط بحث اقتصادی صرف نیست؛ نشر چون یک بنگاه است که باید تداوم داشته باشد. می توان حدس زد که فضای نشر تا سه سال آینده سخت‌تر می‌شود چراکه دولت می‌خواهد هزینه‌های خود را کاهش دهد و این موضوع روی حمایت هایی که دولت از ناشران دارد تاثیر می گذارد. نرخ خدمات و مواد اولیه در فضای نشر در سه سال آینده بالا خواهد رفت و کاهش قدرت خرید مردم را هم می توان حدس زد.
احمدی یادآور شد: این مسئله باعث می‌شود که خوش بین باشیم چراکه این ناشران معمولاً ساز و کارهای ویراستاری دارند و فقط احتمالاً باعث می شود که ویراستاران بیشتری را جذب کنند . همچنین ۲۵ درصد حجم تولید نیز به عهده مترجم و نویسندگانی می‌افتد که ناشر کار را به دست آنها خواهند سپرد.
وی اضافه کرد: در ادامه با حجمی از نویسنده‌ها و مترجم ها روبرو خواهیم شد که بار ویرایش به عهده آنها خواهد افتاد که یا با مسائل ویراستاری آشنا نیستند یا آنقدر درگیر تولید محتوا می‌شوند که به ویرایش کمتر توجه می کند. همچنین در نظر داشته باشید که ما حجمی از ناشر خواهیم داشت که درست است که ۲۵ درصد بازار را خواهند داشت اما به خاطر مشکلات مالی توان این را نخواهند داشت کار را به ویراستاران بسپارند که این خود چالش هایی را ایجاد می کند.
این پژوهشگر حوزه نشر گفت: درست است که تمام گفت و گوها از تعامل مشترک ویراستار و ناشر مطرح می شود اما به هر حال ما رسانه‌های مکتوب آنلاین و حتی فراتر از آن وب‌سایت‌های که تولید محتوا می کنند باعث می شود شاید فضای کار برای ویراستاران به وجود بیاید که بتوانند بخشی از اقتصاد روزمره را تامین کنند.
عبدالحسین آذرنگ ( نویسنده، مترجم و عضو پیوسته دایره المعارف بزرگ اسلامی) با ارسال متنی به بیان نظرات خود در رابطه با اینکه ویرایش مهارتی آموزش دادنی نیست، اگر هست چگونه و با چه ویژگی هایی می شود ویراستار پروراند، گفت: به نظرم پاسخی کلی که در همه جا صادق باشد یا نیست، یا اگر هم هست من خبر ندارم. بر پایه تجربه عملی چهل و چند ساله و مشاهدات مستقیم خودم، آموزش نظریه ویرایش فقط در مواردی نتیجه بخش است که آموزش گیرنده با اصول ویرایش به خوبی آشنا و در عین حال به ویرایش علاقه‌مند و در این حوزه هم فعال باشد.
وی ادامه داد: اما آموزش نتیجه بخش‌تر بر پایه تجربیات خودم این است که آموزش گیرنده علاقه‌مند به ویراستاری و شاغل در این حوزه زیر نظر ویراستاری باتجربه و در عین حال آموزگار ویرایش، عملاً و در جریان کار آموزش ببیند هر چه شماره ویراستاران ناظر بر کار او بیشتر باشد نتیجه بهتر است.
آذرنگ در پاسخ به این سوال که آیا گذراندن دوره های ویرایش برای داشتن ویراستارانی که در نشر تاثیرگذار باشند کافیست؟ اگر نیست چرا و چگونه می توان این مشکل را حل کرد، گفت: برای تاثیرگذاری در نشر نشر وجود ویراستار بسیار موثر است، اما کافی نیست. ویراستاری می تواند در نشر تاثیر بگذارد که نشر را خوب بشناسد. در جامعه ما شمار ویراستارانی که نشر را خوب بشناسند بسیار اندک است. به همین دلیل مدام توصیه کرده‌ام در دوره‌های ویرایش آشنایی با نشر ساختارها، کارکردها و روش‌های نشر تدریس شود.
وی ادامه داد: ویرایش در بستر نشر است که معنا می‌دهد. اقتصاد ویرایش تابع اقتصاد نشر است. نشر اگر بی رونق باشد، از ویرایش نمی توان انتظار رونق داشت. پیوسته نگاه داشتن نشر و ویرایش و نگرشی که رشته ها و حلقه‌های این پیوستگی را نشان دهد، بسیار ضروری است.
گلی امامی رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی ویراستاران متن ارسالی به این نشست را به ضرورت آموزش و ویرایش اختصاص داد و در بخشی از این متن نوشت: ویراستاری در ایران با موسسه انتشارات فرانکلین و چند نشر تأثیرگذار در دهه ۱۳۳۰، مانند بنگاه ترجمه و نشر کتاب، انتشارات نیل، با ساز و کاری مشابه آنچه در غرب رواج داشت، پایه‌گذاری شد و نشر آن زمان را متحول کرد. ویراستارانی که در این مراکز همکاری داشتند هر یک جایگاهی در ترجمه و تالیف و دانش و توانایی خاصی در حوزه‌های تخصصی داشتند. همین توانمندی آنان موجب شد که اعتماد نویسندگان و مترجمان را جلب کند و آثار منتشر شده آن دوره از نظر نثر و ترجمه و سبک و محتوا تا همین امروز هم زمان زبانزد اهل قلم باشد.
وی ادامه داد: این افراد دانش آموخته دوره‌های آموزشی بودند و از دانشگاه مدرک نگارش و ویرایش نگرفته بودند، اما دانشی داشتند که محصول تسلط آنان بر انواع متون و داشتن گنجینه واژگان و قدرت تشخیص و درک متن و مخاطب بود.
گلی امامی یادآور شد: اگر امروز ویراستاری در مراکز و موسسات فراوانی، با درس های متعدد یا با یکی دو درس مشخص آموزش داده می‌شود، جای بسی امیدواری است که اهمیت پاکیزه نوشتن در بین اهالی نشر مهم جلوه کرده، اما با مقایسه نخستین ویراستاران و ویراستاران آموزش دیده کنونی باید به این نکته مهم اشاره کرد که آنچه یک ویراستار را به ویراستاری تاثیرگذار و حرفه‌ای بدل می کند، یادگیری تعدادی درس و گذراندن چند کارگاه نیست، مگر آنکه ویرایش را در حد ویراستار صوری یا به قولی کپی ادیتینگ در نظر بگیریم. شیوه نامه و دستورالعمل را به دست ویراستار بدهیم و تمامی آنها را در متن اعمال کند. اما دست بردن در زبان یک نوشته و بهتر کردن نثر و بیان آن یا اصلاح ترجمه و درست کردن متن مقصد با درک درست از متن اصلی به نظر من آموزش پذیر نیست، زیرا اگر این هنر و این دانش برگرفته از خواندن انواع آثار و داشتن شم زبانی قوی نباشد، آموزش دوره های آزاد و دانشگاهی به تربیت ویراستار حرفه‌ای نمی‌انجامد.
رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی ویراستاران ادامه داد: اگرچه من شخصاً بر آموزش در همه حوزه‌ها تاکید می کنم، اما معتقدم که آموزش در کنار دانش و توانایی فردی نتیجه خواهد داد و اگر دومی نباشد، اولی حاصلی نمی دهد.
بیست‌و‌نهمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران از بیست‌وچهارم آبان‌ماه آغاز شده و تا یکم آذرماه ١٤٠٠ با شعار «جای خالی را با کتاب خوب پُرکنیم» در سراسر کشور ادامه دارد.
نظر شما