تحکیم و تقویت هویت شیعه با اندیشه های شیخ مفید

به گزارش خبرگزاری شبستان، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حج، دانشمندان و علمای بسیاری در جامعه اسلامی در پیشرفت احکام الهی نقش و تاثیز بسزایی داشتند و آثار جاودانی را از خود برجای گذاشته اند. شیخ مفید در شمار چنین دانشمندانی جای دارد که از او با عنوان «ابن معلم» یاد می شود. وی در 11 ذیقعده 336 قمری دیده به جهان گشود. در علم فقه و کلام بر هر فردی ‏برتری داشت و از او نزدیک به 300 جلد کتاب یادگار مانده ‏است که از آن جمله می توان به «النکت فی المقدمات، الارکان فی دعائم الدین، الکلام فی وجوه اعجاز القرآن، الکلام فی الانسان، الفرائض فی الاحکام، نقض فضیله المعتزله، الرسالة الکافیة فی الفقه و الرسالة المقنعة» اشاره کرد.

دیگر دانشمندان، فقها و علما، هرجا به نام‏ شیخ مفید یا گفتار او می رسیدند، از وی به عنوان «سرآمد علمای عقاید و مذاهب‏ اسلامی»، «متفکری برجسته»، «مصنفی پرکار»، «دانشمندی سخنور» و اوصافی از این قبیل یاد می کردند. «ابن ندیم» که از هم عصران شیخ مفید بوده در کتاب «الفهرست» خود درباره شیخ مفید نوشته است: «ریاست متکلمین شیعه در عصر ما به وی رسیده‏ است. او در علم کلام به روش مذهب شیعه، بر همه‏ پیشی‏ دارد. دانشمندی باهوش و بافراست است؛ من او را دیده‏ام، دانشمندی عالی‏قدر است...»

این دانشمند فرهیخته سرانجام پس از عمری مجاهدت و تلاش در عرصه علم و دانش در 77 سالگی دیده از جهان فرو بست. پیکر وی را در کنار حرم مطهر امام جواد(ع) در کاظمین عراق به خاک سپردند. در تقویم کشور 9 آذر با عنوان روز بزرگداشت شیخ مفید نام گذاری شده است تا فرصتی باشد که محققان علم با آثار و اندیشه های پایه گذار کلام شیعه آشنا شوند.

حجت‌الاسلام «علی نصیری» عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشگر مسایل دینی از زوایای مختلفی زندگی اجتماعی و عملی این دانشمند برجسته را بررسی کرده است.

**مقام شامخ علمی و اجتماعی شیخ مفید

شیخ مفید نقش بسیار موثری در تحکیم و تقویت هویت تشیع داشت و در انتقال هویت و اندیشه های شیعی و انتقال میراث فکری- فرهنگی به لحاظ جایگاه علمی و اجتماعی از مقام ارزشمندی برخوردار بود. در کنار بزرگان دینی همچون شیخ کلینی، شیخ صدوق و سیدمرتضی علم الهدی باید شیخ مفید را مهمترین ستون تشیع در جهان اسلام دانست زیرا در انتقال آموزه ها و مفاهیم دینی نقش اثربخشی را ایفا کرد.

دلایل اهمیت شیخ مفید را می توان در آثار گرانبهای او همانند کتاب «المقنعه» دید. همچنین این عالم ربانی نقش زیادی در تربیت شاگردان برجسته داشت که این مضمون یادآور نقش پررنگ شیخ در اجتماع بود. سیدمرتضی علم الهدی که جایگاه بسیار رفیعی در تاریخ و فرهنگ تشیع دارد و همچنین سیدرضی که نهج البلاغه را جمع آوری کرده است از جمله شاگردان شیخ مفید و از بزرگترین چهره های تشیع محسوب می شوند.

شیخ طوسی بخشی از بار مباحث فکری، نظری، فقهی، رجالی و تفسیری شیعی را نوشته و جمع آوری کرده و بخشی دیگر را سیدمرتضی علم الهدی بر گردن گرفته است. شیخ طوسی در سن جوانی از طوس خراسان به بغداد رفت و در مدت کوتاهی کتاب «تهذیب الاحکام» را می‌نویسد. این کتاب یکی از کتب اربعه شیعه است و در واقع شرح روایی کتاب «المقنعه» شیخ مفید به شمار می رود و پس از آن، کتاب استفسار را در ردیف آن تدوین کرد. در دنیای کنونی شیخ مفید از بزرگترین ارکان تشیع در فقه تطبیقی، فقه مقارن، تفسیر، علم رجال و دیگر رشته‌ها است. شیخ مفید با تلاش و ایمان به قیام بزرگی دست زد و با تألیف، تدریس و تربیت شاگردان و حضور در مجالس و محافل مخالف برای مناظره، معارف حقه را به مردم رساند و آنان را از انحرافات و بدعت ها نجات داد و به طرف ولایت و امامت دعوت کرد. همچنین این دانشمند جهان اسلام کتاب های متعددی را نگاشت و علمایی که در زمان وی بوده اند، همچون شیخ طوسی و ابن شهرآشوب، مباحث خاصی درباره او مطرح کرده اند و «ابن معلم» نیز تعبیر خاصی درباره وی داشته است و علمای اهل سنت همچون جوزی و ابن‌حجر عسقلانی و ابن نبی گفته اند که از کتاب های شیخ مفید می توان دریافت که این دانشمند چه میزان تاثیرگذار بوده است.

** زندگی گوهربار شیخ مفید در دوران غیبت امام زمان(عج)

زندگی شیخ مفید با دوران غیبت امام زمان(عج) همزمان بوده است. هنگامی امام عصر(عج) با نواب اربعه خویش ارتباط برقرار می کرد، شیخ مفید نیز اندیشه کلامی، اعتقادی، فقهی و اخلاقی تشیع را در قالب روایت ها که در متون روایی آمده بود و شاگردان اهل بیت(ع) آنها را سامان داده بودند، تئوریزه می کرد. از شیخ مفید به عنوان بزرگترین تئوریسین تشیع در تاریخ شیعه یاد می کنند. نقش اجتماعی او بسیار بالا است و در بغداد از این اندیشمند به عنوان بزرگترین محافظ تشیع در برابر معتزله کرامیه، اشاعره و ... نام می برند. وی با تالیف کتاب های فراوان، تقوای بالا و همچنین مراوده ای که با دیگر فرقه ها داشت، توانست شیعیان را در کنار اهل سنت متحد کند و از موقعیت ایجاد شده برای تقویت بنیه شیعه استفاده کرد. شخصیت شامخ شیخ مفید را می توان از نامه ای که به امام زمان(عج) نوشته است، دریافت زیرا در آنجا از وی به عنوان «شیخ و أخ الصدیق» یعنی برادر پاک و استوار یاد شده است.

**ارتقای جایگاه عقلانیت تشیع

شیخ مفید جایگاه عقلانیت تشیع را سامان داد و کتاب «تصحیح‌ الاعتقاد» را که مجموعه ای از اعتقادات شیخ صدوق است، بازسازی کرد. شیخ مفید به واقع پرچمدار وفاق عقل و نقل در تشیع است. او به نوعی جایگاه عقل را در اندیشه‌های تشیع به صورت دقیق و علمی وارد می‌کند. شیخ مفید چهره ای کم نظیر در جهان اسلام داشت و آنچه که از معارف اهل دین ارایه کرده خدمتی به همه اسلام است و دقیق ترین مسایل کلامی را مثل بحث اراده و عصمت انبیاء در حوزه انبیا و خدا شناسی به بهترین شکل ممکن بررسی کرد.