دکتر « محمد جمالدینی »، مجری طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه و تسهیلگر اجتماعی در بخش لیردف شهرستان جاسک در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در شهرستان جاسک ضمن تبریک 12 آذرماه روز جهانی معلولین، از برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) به عنوان یکی از طرح های اثرگذار در خدمت رسانی به جامعه معلولین در مناطق روستایی و کم برخوردار یاد کرد و گفت: این برنامه با مشارکت و حضور جامعه محلی، توانسته است خدمات بسیار خوبی را به توانخواهان ارائه دهد.
وی برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه را راهبردی برای توسعه جامعه در راستای ارائه خدمات توانبخشی، کاهش فقر، برابر سازی فرصت ها و فراگیر سازی اجتماعی همه افراد دارای معلولیت که از طریق تلاش های مشترک افراد دارای معلولیت، خانواده های آنان، سازمان ها و جوامع، و سایر بخش های دولتی و غیر دولتی در زمینه سلامت، آموزش، معاش، امور اجتماعی و توانمند سازی انجام می شود، ذکر کرد.
تسهیل گر اجتماعی در بخش لیردف شهرستان جاسک به تشریح تاریخچه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) پرداخت و عنوان کرد: این برنامه از سال 1978 پس از بیانیه آلماتا توسط سازمان جهانی بهداشت آغاز و به عنوان یک استراتژی، برای بهبود دسترسی به خدمات توانبخشی برای افراد معلول در خانواده های کم درآمد و کشورهای با درآمد متوسط با استفاده بهینه از منابع محلی مطرح شد.
وی با اشاره به اینکه كشور ايران يكي از پيشتازان اجراي برنامه CBR در جهان است، افزود: در زمستان 1370 با سفر دو هفته اي دكتر هاري هاران مشاور سازمان جهاني بهداشت و گفتگو و تبادل نظر ايشان با مسئولين توانبخشي كشور، CBR در ايران شكل گرفت و در تابستان 1371 طرح آزمايشي توانبخشي مبتني بر جامعه در استان سمنان شروع شد.
جمالدینی ادامه داد: اولين مرحله اين طرح ترجمه مجموعه هاى آموزشي به زبان فارسي و انطباق تصاوير آن با فرهنگ كشورمان و متعاقب آن برگزاري دوره هاي آموزشي براي متخصصان و كاركنان محلي (بهورزان) بود و در پي آن عمليات اجرايي در دو منطقه بي ارجمند و ميامي شهرستان شاهرود آغاز گرديد.
وی اضافه کرد: با توجه به دستاوردهاي حاصل شده در سال 1374 برنامه CBR در 6 استان كشور با آموزش پزشكان، كارشناسان، كاردانان و بهورزان توسعه يافت و سرانجام در سال1380 CBR به صورت ملى در تمام استانهاى كشور، حداقل درسطح يكى از شهرستانها به اجرا در آمد و تاكنون 58 درصد مناطق روستايى كشور تحت پوشش اين طرح قرار گرفته است و كماكان در حال توسعه به تمامى روستاهاى كشور تا مرز پوشش كامل است.
مجری طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه در حوزه شرق شهرستان جاسک گفت: اين برنامه توانسته است تاكنون سال 1388 حدود 229000 نفر فرد معلول را در دور افتاده ترين و محرومترين مناطق روستايي در 30 استان كشور و 263 شهرستان مجري شناسايي و تحت پوشش خدمات چندگانه ببرد و هم اکنون پس از دو دهه به عنوان یک راهبردی برتر برای بهبود دسترسی به خدمات توانبخشی برای افراد معلول در مناطق دورافتاده و محروم به طور قابل توجه ای گسترش یافته است.
وی افزود: اهمیت برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه موجب شده که این برنامه بخشی از ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ پنج ساله ﺷﺸﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی، ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﻭ فرهنگی ﺟﻤﻬﻮﺭی ﺍﺳﻼمی ﺍﻳﺮﺍﻥ (١٤٠٠ - ١٣٩٦ ) باشد. بر اساس این قانون لازم است تا پایان سال ۱۴۰۰ تعداد ۶۰۰ هزار فرد دارای معلولیت در مناطق روستایی و ۱۸۰ هزار نفر در شهرهای محروم تحت پوشش این برنامه قرار گیرند.
جمالدینی در ادامه به معرفی اصول برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) پرداخت و بیان کرد: برابرى: تمام انسانها داراى ارزش و حقوق برابرند، عدالت اجتماعى: خدمات و فرصتهاى فراهم شده براى معلولان بايد در اختيار تمام افراد معلول و نه فقط عده اى محدود قرار بگيرد، تلفيق اجتماعى: براى حضور فعال در جامعه امكاناتى نظير مسكن و تغذيه مناسب، زندگى خانوادگى، تحصيل، امكانات تفريحى، دسترسى به خدمات عمومى، فرصتهاى شغلى، فعاليتهاى صنفى و مشاركت سياسى بايد در اختيار افراد معلول قرار بگيرد، همبستگى: مسئوليت پرورش و رفع نياز انسانها به عهده همه اعضا جامعه است. همبستگى منحصر به افراد معلول نيست و كار خير نيز تلقى نمی شود، بلكه وظيفه همه افراد است و كرامت انسانى: ارتقاء كيفيت زندگى افراد معلول بايد در گرو احترام و خود شكوفايى آنان باشد را شامل می شود.
وی در ادامه اهداف برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) را شامل تضمين توانمندسازي معلولين در به حداكثر رساندن تواناييهاي جسمي و رواني خود براي دستيابي به فرصتها و خدمات موجود در جامعه و همچنين مشاركت فعال در محيط زندگي و جامعه به صورت گسترده و فعال كردن جوامع به منظور بهبود بخشيدن و حمايت از حقوق انساني افراد معلول از طريق تغيير در جامعه، به عنوان مثال با حذف موانع پيش روي مشاركت افراد معلول را برشمرد.
جمالدینی همچنین گفت: گروهها و افرادی كه در اجراى برنامه توانبخشى مبتنى بر جامعه نقش دارند شامل افراد داراى معلوليت بايد در تمام مراحل نقش فعال داشته باشند و آنها در تجارب عملى خود، آگاهی هاى دقيقى از شرايط اجتماعى مؤثر بر معلوليت دارند و همين آگاهى، می تواند نقش آنان را در تيم توانبخشى به صورتى فعال و جدى مطرح سازد.
وی افزود: خانواده افراد معلول که نقش و مسئوليت اصلى مراقبت تمام اعضاء را عهده دار است و بنابراين بايد در برنامه توانبخشى به صورت جدى درگير باشند، اعضاى جامعه كسانى هستند كه از شرايط اجتماعى، اقتصادى و امكانات جامعه آگاهى دارند و روشهاى مؤثر كار در شرايط موجود را می شناسند و بخش دولتى که تأثير آنها در توسعه و استمرار برنامه توانبخشى و نقش مهمى كه در اين زمينه ايفا می كنند، غيرقابل انكار است. اين بخش با حمايت مادى، تدارك امكانات و خدمات براى معلولين مىتواند به پويايى فرآيند بيا فزايند، بخش غير دولتى که می تواند در آموزش و حمايت معلولين نقش مؤثرى داشته باشد و افراد متخصص هم كسانى هستند كه اطلاعات و مهارتهاى خود را در اختيار اعضاى جامعه قرار می دهند و از اين طريق نقش مؤثرى در بهداشت، درمان، آموزش، خدمات اجتماعى، روانى و .... بازى می كنند. در عين حال، در تدارك و ارايه خدمات در سطح جامعه نقش دارند.
تسهیل گر اجتماعی در بخش لیردف شهرستان جاسک در ادامه با اشاره به راهنما و چارجوب برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) ، اظهار کرد: سازمان جهانى بهداشت در نشستى در سال 2004 با همكارى نزديك شركاى كليدى خود و با شركت 65 متخصص و كارشناس اقدام به تهيه راهنما و چارچوب CBR کرد.
وی افزود: در اولين نشست پيشنويس اين راهنما تهيه و محورهاى اصلى در قالب يك چارچوب ارائه گرديد. طى نشستهاى بعدى در سالهاى 2005 ،2006 و 2007 به تدريج اين پيشنويس كامل تر شد.
جمالدینی عنوان کرد: هدف از تهيه اين راهنما ايجاد پلى بين سياستها و عمل بود تا كشورها بتوانند با توجه به سياستهاى ارائه شده در عمل راههاى مناسب براى ارتقا و توسعه CBR را بيابند. آخرين چارچوب CBR در سال 2007 يك ديد كلى را در مورد CBR ارائه کرد. اين چارچوب نشان دهنده بخشهاى مختلفى است كه استراتژى CBR را می سازد.
وی اضافه کرد: ماتریس برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) که در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان جهانی بهداشت تهیه شده است شامل پنج مؤلفه کلیدی از جمله؛ سلامت، آموزش، معاش، اجتماعی و توانمندسازی است که در هر یک از این مؤلفه‌ها پنج جزء وجود دارد.
جمالدینی تصریح کرد: به منظور تحقق اهداف برنامه توانبخشی مبتنی برجامعه اقدامات اصلی به شرح ذیل توسط مجریان این طرح انجام می شود که در حیطه مولفه سلامت، کمک به اجرا و تسهیل دسترسی به برنامه های ارتقاء سلامت، کمک به اجرا و تسهیل دسترسی به برنامه های پیشگیری از معلولیت ها، تسهیل دسترسی به مراقبت های پزشکی، کمک به ارائه و تسهیل دسترسی به خدمات توانبخشی و کمک به ارائه تسهیل دسترسی به وسایل کمک توانبخشی می باشند.
وی افزود: در اقدامات مرتبط با مولفه آموزش، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به آموزش های دوران اولیه کودکی، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به آموزش های ابتدایی، متوسطه و عالی، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به آموزش های شبه رسمی، کمک به اجرا و تسهیل دسترسی به تسهیل یادگیری های مادام العمر است.
جمالدینی اضافه کرد: اقدامات مرتبط با مولفه امرار معاش شامل ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به خود اشتغالی، ایجاد فرصت و تسهیل دسترسی به اشتغال دستمزدی، تسهیل برخورداری از تسهیلات مالی، کمک به انجام و تسهیل دسترسی به حمایت های اجتماعی است.
وی در ادامه به اقدامات مرتبط با مولفه اجتماعی اشاره کرد و گفت: این مولفه ها شامل کمک به انجام و تسهیل دسترسی به حمایت و مساعدت های شخصی ، حمایت و تسهیل روابط، ازدواج و تشکیل خانواده، تسهیل دسترسی و کمک به ایجاد فرصت های فرهنگی، هنری، اوقات فراغت تفریح و ورزش، تسهیل دسترسی به حمایت های قانونی و حقوقی و اقدامات مرتبط با مولفه توانمند سازی که شامل حمایت و ایجاد فرصت برای دادخواهی و ارتباطات و حمایت و ایجاد فرصت برای بسیج اجتماعی، حمایت و ایجاد فرصت برای مشارکت سیاسی افراد دارای معلولیت، کمک به تشکیل و تقویت گروه های خودیار و سایر گروه های توسعه محلی و کمک به تشکیل و عضویت درتشکل های افراد دارای معلولیت و سایر تشکل ها و سازمان های فعال در سطح روستا محله و اقدامات مرتبط با توانمند سازی جامعه از طریق رفع موانع در جامعه که شامل کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع فیزیکی در سطح خانه و فضاهای عمومی، کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع نگرشی، کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع ارتباطی و کمک به اجرا و حمایت از برنامه های رفع موانع قانونی است.
این تسهیل گر اجتماعی با بیان اینکه طى اجراى برنامه CBR تمامى افراد معلول صرف نظر از نوع و شدت معلوليت، جنسيت، سن و تفاوتهاى فرهنگى، قومى، طبقاتى و نژادى تحت پوشش خدمات قرار برنامه قرار می گيرند، افزود: افراد تحت پوشش جامعه هدف شامل توانخواهان کم توان ذهنی، جسمی حرکتی، نابینا، سالمند، بیمار روانی مزمن و ناشنواست.
جمالدینی در ادامه بحث مشاركت اجتماعى و تشكيل شوراهاى CBR را نکته مهمی در این برنامه دانست و گفت: مشاركت اجتماعى يكي از اهداف اصلى برنامه توانبخشى مبتنى بر جامعه است و هدف از مشاركت اجتماعى، انتقال اطلاعات و مهارتهاي لازم به معلولين و اعضاى جامعه جهت توانمندسازي آنان به منطور برنامه ريزى و اقدام مناسب براى معلولين در جامعه می باشد تا زمينه هاى لازم براي تلفيق موثر آنان در زندگي اجتماعي و خانوادگي فراهم آيد.
وی افزود: يكى از مكانيسم هاى پايدار و موثر جهت مشاركت اجتماعى تشكيل شوراهاى توانبخشى مبتنى بر جامعه در سطوح كشورى استانى، شهرستانى و محلى است. نقش اصلي شوراهاي محلي ايجاد فضايي براي تلفيق موثر افراد معلول در زندگي اجتماعي است.
جمالدینی عنوان کرد: برخى از وظايف شوراهاى توانبخشى محلى كه از مهمترين مصاديق ايجاد مشاركت اجتماعى می باشد عبارت از آگاهسازي افراد جامعه محلي و برنامه ريزى جهت فرهنگ سازى و آموزش عمومى معلولان، خانواده و جامعه و آگاه سازى و ترغيب جامعه محلى جهت راه اندازى تشكلهاى معلولان و برگزاري جلسات گروهي با حضور معلولين و خانواده آنها جهت تقويت روحيه همكاري و مشاركت آنها ، معرفي فرد معلول به محيط هاي كاري و ايجاد زمينه هاي شغلي مناسب در محل، ايجاد و حمايت از اشتغال روستايي و نظارت بر تداوم آن، كمك به مناسب سازي محل زندگي معلول، مدرسه و معابر عمومى، فراهم كردن زمينه هاي آموزش حرف هاي معلولين به شيوه استاد و شاگردي در روستا، جلب مشاركت مالى، فرهنگى و... اهالى روستا جهت دستيابى به اهداف CBR در منطقه، همكارى جهت حمايت مالى از معلولان تحت پوشش، كمك به تحصيل در مدارس و حرفه آموزى جهت معلولان و انتخاب افراد متعهد از جامعه جهت آموزش با عنوان داوطلب و ايجاد انگيزه در آنها افزايش تلفيق افراد معلول در همه فعاليتهاي جامعه بسيج منابع در سطح جامعه براي حمايت از فعاليتهاي جامعه در ارتباط با معلولين و تشكيل صندوق شورا، ارائه آمار و اطلاعات خدمات انجام شده و گزارش هزينه هاي صندوق به پايگاه CBR شهرستان است.
وی به چالش های این برنامه اشاره کرد و افزود: کمبود اعتبارات و بودجه کافی، دشواری در پایش و نظارت به دلیل وسعت زیاد مناطق تحت پوشش، عدم وجود سیستم الکترونیک برای پایش و گستردگی فعالیت های این برنامه ازجمله چالش هاست.
جمالدینی تصریح کرد: با وجود این چالشها، با تلاش کارشناسان، مجریان، تسهیلگران و داوطلبان محلی این برنامه توانسته است خدمات شایانی به توانخواهان جامعه کم برخوردار با مشارکت جامعه محلی ارائه دهد.
نظر شما