به گزارش خبرگزاری شبستان، اداره کل برنامه ریزی و تدوین متون تحصیلی معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران در بخشی از فعالیت های خود اقدام به برگزاری دوره تدوینگری متون درسی حوزه با هدف کادرسازی کرده است که جهت آشنایی بیشتر با این دوره، دقایقی را پای صحبت ها و تجربیات زهرا آبیار، استاد موفق حوزه و دبیر فعال و موفق در کارگروه تدوینی کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نشسته ایم که مشروح گفت و گو تقدیم علاقه مندان می شود.
ـ در ابتدا توضیحی در رابطه با دوره تدوینگری متون درسی حوزه های علمیه خواهران و هدف خود از شرکت در این دوره ارائه بفرمایید.
در راستای بومی سازی و طراحی آموزشی متون درسی حوزه‌های خواهران، اداره کل برنامه ریزی و تدوین متون تحصیلی معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران، دوره 2 ساله تدوینگری متون درسی را جهت کادرسازی و تشکیل گروه های تدوینگری از رشته های مختلف، برگزار نمود و زمینه را فراهم کرد تا اساتید حوزوی از سراسر کشور بتوانند در این دوره آموزشی که در حد یک دوره کاردانی بود، شرکت کنند و ضمن ارتقای آموخته‌های قبلی، با فناوری و تکنیک‌های نوین هم آشنا شوند.
الحمدالله این فرصت برای بنده هم فراهم شد و بعد از گذراندن دوره مقدماتی و تکمیلی، با عنایت الهی و با راهبری و مدیریت اداره طراحی و متون تحصیلی، در حال گذراندن دوره کارورزی باشیم. در این دوره اساتید منتخب دوره کارورزی متناسب با تخصص و رشته خود، هر یک در کارگروه‌های ده‌گانه تقسیم شده و با راهنمایی اساتید و مشاورانی که غالبا خود از مؤلفین همان کتب درسی هستند به کار طراحی و تدوین آموزشی آن مشغول اند. بنده هم که در گروه پنجم تدوینگری متون توفیق دبیری آن را بر عهده دارم، با کمک 10 عضو دوره دیده و 2 استاد راهنما و دو استاد مشاور، به تدوین کتاب ارزشمند «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» مشغول هستیم.
ـ سوابق تدریس یا تحصیل خود در حوزه علمیه را بیان بفرمایید.
از سال 1388 در کنار تدریس در دانشگاه به علت علاقه‌مندی به علوم دینی، وارد حوزه استان اصفهان شدم و تدریس را آغاز کردم. بعد از گذراندن تحصیلاتم در دانشگاه، در حوزه هم مشغول به تحصیل شدم و الان طلبه سطح چهار گرایش کلام هستم.
اگر چه 12 سال است که در حوزه تدریس دارم ولی ضرورت توجه به امر پژوهش و کاستی‌هایی که در این زمینه می‌دیدم سبب شد تا در کنار تدریس از روش‌های نوین پژوهشی در ارتقای دانش خود و دیگر طلاب بهره بگیرم. الحمدلله با حمایت‌های مؤثر و دوره‌های آموزشی اثربخش اداره کل برنامه ریزی و متون تحصیلی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، فرصتی دوباره به دست آوردم تا به‌صورت جدی وارد عرصه تدوینگری متون درسی شوم.
ـ ضرورت دوره آموزشی تربیت تدوینگری متون درسی حوزه های علمیه خواهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از دغدغه‌های مقام معظم رهبری حرکت مطلوب جامعه به سمت اهداف متعالی است که باید در فرایند تمدن نوین اسلامی قرار گیرد. این امر بدون حضور بانوان عالم و فرهیخته در عرصه‌های دانش و پژوهش امکان پذیر نیست. در راستای محقق سازی این هدف، اداره طراحی و تدوین متون تحصیلی حوزه‌های علمیه خواهران در یک دوره 2 ساله به آموزش تخصص محور اساتید خواهر پرداخت تا بتوانند در امر بومی‌سازی کتب حوزه‌های علمیه خواهران، تحقق بخش آرمان‌های انقلاب باشند. بنده هم مصمم شدم که با توصیه معاونت محترم پژوهشی و حمایت‌های سایر اساتید دوره دیده، پژوهش‌هایی با عنوان تجربه زیسته اساتید دوره تربیت تدوینگری بنگارم و این تجربیات را در اختیار جامعه علمی و آموزشی قرار دهم.
ـ هدفتان از پرداختن به تبیین و توسعه تجربیات زیسته اساتید دوره تربیت تدوینگری متون در قالب کتاب و مقالات پژوهشی چه بود؟
با توجه به اینکه این دوره تخصصی رو به پایان است و اساتید در قالب 10 کارگروه تدوینی دوره کارورزی خود را طی می‌کنند، بر آن شدیم تا جهت استخراج الگوی یک دوره موفق، تجربه زیسته اساتید تدوینگر را مورد واکاوی قرار دهیم. منظور از تجربه زیسته بازنمایی تجربیات و انتخاب‌های این اساتید و همچنین دانشی است که از این تجربیان حاصل می‌شود.
ـ مهم ترین شاخصه‌های استخراج شده در دوره آموزشی تربیت تدوینگری متون درسی را بیان بفرمایید.
ما هر روزه شاهد برگزاری دوره‌های متعدد پودمانی در حوزه‌های علمیه خواهران هستیم؛ ولی در بسیاری از موارد ممکن است خروجی مطلوبی نداشته باشیم. به همین علت از اساتید این دوره دو ساله، کمک گرفتیم تا تجربیاتشان را در اختیار ما بگذارند. 20 نفر از اساتید در این امر به ما کمک نمودند تا بتوانیم به مهمترین مولفه‌های لازم جهت هدایت و راهبری یک دوره موفق برسیم.
در نگاه علمی، ما چهار مقوله استخراج کردیم که در قالب مثال می‌توان آن را به زبانی روشن بیان کرد:
1. منطق حاکم بر دوره
اساتید مدون خود دوره‌های متعددی را در سایر مراکز و مؤسسات گذرانده بودند و یا برگزار کننده دوره‌هایی بودند؛ ولی آنچه برایشان برجسته تر بود برخی ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی بود که ما در قالب کدهایی به دست آوردیم مانند: تواضع علمی با رعایت اخلاق حسنه، صبر، نظم، توجه به روحیه معنوی افراد دوره، روحیه بالای انتقاد پذیری، رعایت عدالت آموزشی، احساس مسئولیت بالا، گزینش خوب اساتید (آشنا به فضای حوزه)، رعایت مؤلفه‌های تدریسی در امر آموزش، احترام متقابل راهبر-کارورز، توجه مشکلات کارورزان در حین دوره.
آنچه در این تجربیات و خاطرات خود را بیشتر نشان می‌داد این بود که محوریت اخلاق، منطقی بر دوره حاکم نموده است که در کنار دو مؤلفه دیگر چون «راهبری تحولی» و «پایش عملکردی کارورزان» توانست توانایی‌های اساتید کارورز را قابلیت بخشد. به عبارتی اساتید دوره تدوینگری «اخلاق مداری مسئولانه» را برجسته‌ترین مؤلفه دوره می‌دانستند به نحوی که بدون توجه به این مورد، شاید تداوم و اثر بخشی دوره را تحت تأثیر قرار می‌داد.
2. راهبری تحولی دوره
شاید این عنوان کمی سنگین باشد؛ ولی حقیقتا یک راهبر و مجری هدایتگر دوره، باید ویژگی‌هایی داشته باشد تا بتواند در راستای اهداف دوره، کارورزان را از سیر «یاد دهی به یادگیری» برساند. طبق آنچه از تجربیات اساتید به دست آمد این بود که راهبران دوره با اتخاذ تصمیات مناسب در ارتباط با کارورزان، تنش زدایی و بهره گیری از کار گروهی، اتخاذ روش های همسو با اهداف دوره و... حس احترام و تحسین را در کارورزان ایجاد کردند؛ از این رو بهبود فنون تدریسی – تدوینی را را در میان اساتید شاهد بودیم.
همچنین در تجربیات زیسته، این اساتید بر انعطاف و بهره گیری از ظرفیت های علمی متقابل میان خود اساتید دوره، حضور فعال در بهبود یادگیری یکدیگر را تجربه کرده بودند که منجر به تغییر سیر آموزشی از یاددهی به یادگیری شد؛ یعنی در دوره صرفا آموزش اتفاق نیفتاد؛ بلکه واقعا آموخته‌ها به مرحله عملیاتی رسید به گونه‌ای که الان شاهد تدوین کتب حوزه‌های علمیه خواهران به برکت همین دوره‌ها هستیم.
3. پایش عملکردی کارورزان
در کنار 2 مورد بالا باید از مؤلفه دیگری سخن بگوییم که برای بسیاری از اساتید دوره، الگوی عملی در تدریس هایشان نیز شد و آن نوع ارزشیابی جهت به دست‌آمدن بازخورد «سیر یاد دهی- به یادگیری» بود. اگر چه همیشه در دوره‌ها روش‌های بازخورد گیری وجود دارد؛ ولی همانطور که قبلا بیان کردم ما شاهد «منطق حاکم بر دوره» بودیم که با محوریت اخلاق این پایش اتفاق افتاد.
تجربیات دوستان ما نشان داد که نظام مندی دوره سبب شد تا به تعبیری، هر چیزی در جای خودش اتفاق بیفتد یعنی تخفیف آزمونی، اتخاد تدابیر حل مسئله در بهبود دوره، رعایت عدالت آزمونی، وجود متد واحد سنجش، وضوح در فرایند پایش، از نکات برجسته‌ای بود که قابلیت دوره را بالا برد و باعث شد اساتید از فرصت ها به بهترین نحو در کیفیت تدوینی بهره ببرند.
4. فرصت‌های معطوف به اساتید کارورز
نتیجه مؤلفه‌های سه گانه فوق، موجب شد تا اساتید کارورز دوره به «اصلاح مهارت‌های فرسایشی معطوف به گذشته» بپردازند و اندوخته‌های قبلی خود را ترمیم کنند. همچنین با روش‌های نوین آموزشی و تکنولوژی تدریسی که در دوره آموختند «باروری قوه خلاقیت و نوآوری در امر تدریس» را در فرایند تدریسی خود نیز تجربه کنند.
ـ به نظر شما کاربرد این تجربیات زیسته در حوزه‌های علمیه خواهران چیست؟
در یک نگاه کلی می‌توان اینگونه گفت، برگزاری دوره همیشه به بهره‌گیری از اساتید توانمند در فرایند تدریس و یا دادن گواهی و حتی نوع ارزشیابی‌ها نیست؛ بلکه نیازمند اخلاق محوری مسئولانه و راهبری تحول آفرین است تا از طریق ایجاد حس مسئولانه کارورزان در دوره را به سمت اهداف مد نظر هدایت کند و این امر برای ما در این دوره اتفاق افتاد.
هدف از این پژوهش این بود که بتوانیم به الگویی نظام مند و عملی در طراحی آموزشی این نوع دوره‌ها برسیم. با توجه به اینکه این پژوهش یک پایلوت اولیه بود که با تلاش اساتید دوره تدوینگری و ارائه تجربیاتشان صورت پذیرفت، ان شاء الله با حمایت، اداره کل برنامه ریزی و تدوین متون تحصیلی، در حال نگارش کتاب «تجربه زیسته اساتید دوره تدوینگری» و همچنین ارائه آن در قالب مقاله هستیم تا به عنوان الگویی عملی در اجرای دوره‌های ضمن خدمت و دانش‌افزایی مورد استفاده قرار گیرد.
ـ در پایان اگر نکته یا مطلبی جهت تکمیل بحث دارید، بفرمایید.
این پژوهش پایان کار نیست و همیشه علم و دانش از نقطه‌ای که در ظاهر به اتمام می‌رسد، آغازی دوباره دارد.
این مدل استخراجی، کاستی‌هایی هم ممکن است داشته باشد که جا را برای پژوهش‌های بعدی باز نگه می‌دارد؛ به همین علت معتقدم در کنار توسعه این مدل، آسیب‌شناسی از دوره‌های دانش‌افزایی و ضمن خدمت‌های برگزار شده در حوزه خواهران ، ضروری به نظر می‌رسد تا در پرتو شناسایی آسیب‌ها و اقدام به رفع آن، تکمیل کننده این مدل باشیم.
نظر شما