نگاهی به آیین لرستانی ها در شب یلدا

خبرگزاری شبستان_ خرم آباد؛ شب یلدا در بین مردم ایران زمین و فرهنگ ایرانی از دیر باز جایگاه ویژه ای داشته  است، مردم ایران در این شب به رغم تکاپوی اولیه برای برگزاری این آداب فارغ از روزمرگی ها دور هم جمع شده و بلندترین شب سال را گرامی داشته و به صله ارحام می پردازند.

ایرانیان اولین شب زمستان را که طولانی‌ترین شب سال نامیده شده است را با آداب و رسوم خاصی  گرد‌هم جمع می‌شوند و مراسم گرامیداشت شب یلدا را برگزار می کنند.

شب یلدا که در گویش لری به آن « اول قاره» یا «شو چله» نیز گفته می شود در استان لرستان هم با آداب ویژه قوم لر و لک ساکن در این استان برگزار می شود.

 
این آیین کهن در مناطق شهری و روستایی این استان با تفاوت های مختلفی برگزار می شود.

شام شب یلدا مردم لرستان معمولا کبابی است از گوشت گوسفند، بوقلمون، مرغ و ماهی تهیه شده و با سلیقه خاص بانوان لرستانی زینت داده می شود.

روستاییان شام شب یلدا را از گوسفندی که در فصل تابستان از بین گوسفندان خود جدا می سازند و به خوبی آن ها را پروار می کنند تا برای آیین شب یلدا خوب چاق و فربه شوند تهیه می کنند.

البته بسیاری از مردم شهر نشین هم شام یلدا را از گوشت تازه گوسفند ویژه شب یلدا تهیه می کنند، اما این سال ها درسایه تورم سرسام آور بسیاری از مردم توان خرید مقدار اندک گوشت  را از قصابی ها هم ندارند.

معمولا مردم بیشتر مناطق استان لرستان با دور هم جمع شدن یا جمع شدن در خانه بزرگ ترها چلو کباب را به عنوان شام شب یلدا تدارک می بینند.

عمده تنقلات مردم لرستان در شب یلدا، گندم برشته و شاهدانه، انار و هندوانه است، تهیه گندم کنجد و شاهدانه که به اصطلاح عامیانه به آن "گندم شادونه" می‌گویند، نخود، کشمش، پسته، بادام، گردو و انواع شیرینی‌های محلی از جمله تنقلاتی است که مردم این دیار در شب یلدا از آنها استفاده می‌کنند.

گندم شادونه یکی از تنقلات شب یلدا در لرستان

گندم مورد استفاده در تنقلات شب چله از جمله تنقلات خاص مردم این استان است، گندم شیره مدت ها قبل از فرا رسیدن شب یلدا توسط زنان این استان تهیه می شود.

برای تهیه گندم شیره گندم را در شیره مى‌خیسانند و زردچوبه و نمک را با آن مخلوط مى‌کنند و دوباره خشک می کنند، در شب یلدا این گندم را درون ظرفی برشته کرده و همراه پسته، خلال بادام، گردو، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط مى‌کنند و مى‌خورند.

 پخت انواع شیرینی‌های محلی از دیگر تنقلاتی است که مردم این دیار در شب یلدا از آنها استفاده می‌کنند.

گرفتن فال چهل سرور از آداب خاص مردم لرستان در شب یلدا 

پس از صرف شام شب یلدا معمولا خانواده های لرستانی که بنا بر سنتی دیرینه معمولا در این شب دور بزرگترها جمع می شوند فال چهل سرور می گیرند. این فال سنتی با گویش لری برگزار می شود و مردمان لرستانی از پیر تا جوان به این آیین علاقه خاصی دارند.

آداب چل سرو بدین گونه است که گروهی از بزرگان خانواده در شب یلدا دور هم می نشینند و پس از نیت و صلوات و استعانت ازپروردگار یک نفر، مامور به دست گرفتن تسبیحی چهل دانه می شود و دور از دیگران می نشیند و چند دانه اول را با نام مبارک الله، محمد و علی جدا می کند و سپس جمعی که بیشتر از افراد با تجربه هستند به نوبت شروع به خواندن بخشی از ابیات و اشعاری می کنند که به همین نام (چل سرو) معروفند، و بیشتر به زبان شیوا و شیرین لکی هستند.

با خواندن هر قطعه فردی که تسبیح را در دست دارد یک دانه جدا می کند و به همین منوال افراد به نوبت قسمتی از سرو(سرود و تک بیت) را می خوانند و دانه های تسبیح جدا می شوند.

در این میان افرادی که «سرو» می خوانند از تعداد و چگونگی دانه های تسبیح بی اطلاعند، تا اینکه با جدا شدن آخرین دانه یعنی چهلمین دانه تسبیح، فرد مامور اعلام می کند که این دانه چهلم است و سرود و بیتی که چهلمین بیت بوده است با صدای بلند برای همه تکرار می شود و فرد آن بیت را تا به آخر می خواند و دیگران به تفسیر و توضیح این بیت می پردازند.

هر بیت داری تعبیر و تفسیر خاصی است که برای دیگران روشن است. در چل سرو ابیات دارای تعابیر منفی و مثبت به موازات هم خوانده می شود و طبق اقبال و طالع هر کس بیت خاصی در دانه چهلم می افتد، که همان فال فرد است.

زمانی که چهل سرود می‌گرفتند، اگر فال که همان بیت آخر است، معنی خوبی داشت، همه شروع می‌کردند به خواندن ابیات شاد و شادی می‌کردند.

خدات و بین د دو گل ژوهار ، اول اسب و زین دوم ژن و مال' به معنی 'خدایت بدهد دو گل از بهار اول اسب و زین دوم زن و دارائی'، 'تلی ژ زلفت پاونی پامه، گری نوینمت آخر دنیامه' به معنی 'تاری از زلفانت پایبند پامه، لحظه ای نبینمت آخر دنیامه، 'هر صو و سحر بانگ خروسان ، شوره تلمیت بار تازه عروسان' به معنی 'هر صبح و سحر بانگ خروسها، صدای پای کاروان تازه عروسها' نمونه هایی از ابیات فال چهل سرو هستند.

 آیین شب یلدا در استان لرستان از دیرباز در دو شب متوالی با عناوین شب چله بزرگه از اول دی ماه تا 10 بهمن، و چله کوچیکه روز دوم بهمن ماه برگزار می‌شده و خویشان و دوستان سفره‌ای از مهر می‌گشودند و از هر دری سخنی می‌گفتند.

"چارشو دُر کنی" یکی از آداب مردم لرستان در شب یلداست

در  آیین  "چارشو درکنی" طی شب یلدا نوجوانان و جوانان لرستانی با تاریک شدن هوا به پشت‌بام منازل همسایه رفته و شالی را به حیاط منزل آویزان می‌کنند و با سردادن شعار «امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره» از صاحب‌خانه می‌خواهند تا تنقلات شب یلدا را در شال آن‌ها بریزد.

این مراسم  که در این سال ها به ندرت انجام می شود، با شرکت نوجوانان و جوان‌ها برگزار می‌شد و پس از شعر خوانی نوجوانان صاحب خانه  تنقلات مخصوص این شب را شال یا گلونی ارسال شده از سوی نوجوانان می بست.

 تفال به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی

خواندن دیوان حافظ و تفال به آن، شاهنامه فردوسی و داستان سرایی از دیگر آدابی است که در شب یلدا زینت بخش محافل گرم مردم این دیار بوده و از محبوبیت ویژه‌ای نیز نزد مردم برخوردار است.
شاهنامه خوانی از گذشته های دور تاکنون از آئین و رسوم لرستان است به طوریکه شاهنامه معمولا به دست بزرگ ایل و در پایان به دست بزرگ خانواده خوانده می شده است و همواره جوانان سعی در یادگیری و از بر کردن آن داشتند زیرا افتخار بسیار بزرگی در میان این قوم محسوب می شده است.

قاشق‌زنی از رسوم ویژه شب یلدا مردم لرستان

یکی دیگر از رسوم دیرینه مردم این دیار در شب اول قاره سنت قاشق زنی است، دراین آیین نیز افراد با پوشاندن سر و صورت خود به درب منازل رفته و با به صدا در آوردن قاشق صاحب خانه را از حضور خود آگاه می‌کنند. در این هنگام صاحب خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرف آنان می‌ریزد.

بنا به سنت دیرینه، اغلب خانواده‌های لرستانی شب یلدا را در کنار بزرگان طایفه به ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های خود سپری می‌کنند.

مردم لرستان  فصل زمستان را به دو عنوان چله بزرگ و کوچک نامگذاری می کنند، که چله بزرگ از ابتدای دی ماه تا 40 روز می باشد و 20 روز دیگر ماه بهمن چله کوچک نامیده می شود.

در جمع شب تاریخی یلدا‌، مملو از رسوم کهن و اعتقادات ریشه‌ داری‌ست که عمل به این آیین ها در واقع فرصتی برای دور هم جمع شدن فامیل و انجام سنت صله رحم است.

آیین شب یلدا، لحظه به لحظه سرشار از خاطراتی به یادماندنی، عواطف و خصایص نیکوی بشری است که در آن می‌توان به صله ارحام، گذشت و تقسیم داشته‌های خود با همسایگان و غریبه‌ها، تلاش برای کسب روزی و رزق در شب‌های سرد، ذخیره توشه زمستان، بازگویی قصه‌ها و خاطرات و... است که همچنان در جای جای سرزمین ایران اسلامی و در هر نقطه و هر قوم با آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌شود. 

امسال هم همچون سال های اخیر به دلیل شیوع بیماری کرونا توصیه می شود مردم از  برگزاری دورهمی ها پرهیز کنند.