خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ درب آهنی اتاقک باز می‌شود. بوی نم در تمام فضا پیچیده است. برق آرامگاه قطع است. روی پنجره‌هایی که رو به بازار سماکان لنگرود باز می‌شود، با پرده‌های مشکی پوشیده شده و جلوی اندک نور داخل آرامگاه هم گرفته می‌شود. فرصت محدود است. در تاریک و روشن نور تلفن همراه نام و نشانی از قبرها را می‌جویم. خادم بقعه امامزاده حسین از سر لطف و دوستی درب آرامگاه حاکمان لنگرود و رانکوه را برایم باز کرده است و به‌زودی دوباره درب آرامگاه بسته می‌شود.
همیشه در انتهای حیاط بقعه میراثی آسیدحسین و ابراهیمِ لنگرود، اتاقک همیشه بسته را دیده بودم. با سقفی که محل تجمع کبوتران این مجموعه میراثی است. بنایی چهارگوش با سقفی پوشیده از سفال‌های کوزه‌ای خزه گرفته و دو درب آهنی؛ دربی بزرگ که به بازار ماهی‌فروشان باز می‌شود و دربی دیگر رو به شمال و مقابل ایوان و درب ورودی بقعه.
صالح فرید لنگرودی، تعزیه خوان بقعه میراثی بود، به وقت جوانی و حتی میانسالی و حالا که اجرای این دست از نمایش‌های آئینی بی‌فروغ شده، صالح فرید سالخوردگی خود را وقف خدمت به بقعه‌ای کرده که پیش از این در همین حیاط تعزیه‌هایش را اجرا می‌کرد. صالح فرید که کلید را در قفل چرخاند، سکوت خوابگاه ابدی خاندان منجم باشی شکسته شد. بقایای شمع‌های سوخته،۶ سنگ مزار در طرفین و خادم بقعه توضیح می‌دهد که سه نفر در اینجا دفن هستند و سه قبر دیگر فعلا خالی است.
آنگونه که منابع نوشته‌اند، خانواده منجم باشی همزمان با روی کار آمدن « آقامحمد خان قاجار» در گیلان صاحب عنوان شدند. نخستین عضو این خاندان که لقب منجم باشی یافت، « میرزا صادق» بود که در سال ۱۲۱۲ هجری قمری جسد بنیانگذار سلسله قاجار را برای تدفین به کربلا برد. اما مهمترین چهره از خاندان منجم باشی - که در تاریخ از او به نیکی یاد می‌شود- «میرزا موسی»، پسر کوچک میرزا صادق است که حاکم گیلان می‌شود. میرزا موسی کسی است که قوای روس را در ۱۸۵۰ میلادی واقع در روستای «پیله داربن» شکست سختی می‌دهد و برخلاف پیش بینی فرمانده روس، مانع از ورود روس‌ها از پیربازار به رشت شد.
یکی از قبرهای این آرامگاه، مربوط به «میرزا مهدی خان معتضد منجمی» معروف به معتضد الملک و آخرین حکمران از این سلسله است. روی سنگ قبر مهدی خان نوشته‌اند؛ فرزند میرزا عیسی خان منجم باشی، حاکم گیلان و مازندران. تاریخ فوت وی سال ۱۳۰۸ است. سنگ مزار دیگر از آن بانو « صغری فیاضی لنگرودی» همسر میرزا یوسف خان منجمی است. او متولد اول مهر ماه ۱۳۰۰ بوده و در سوم بهمن ماه ۱۳۸۶ فوت کرده است. میرزا یوسف خان برادر میرزا مهدی خان بود.
آخرین مزار از این خاندان « عبدالباقی معتضد منجمی» فرزند معتضد الممالک یعنی مهدی خان است که در پنجم اسفند ماه ۱۲۹۸ به دنیا آمده است. محل تولدش را دنور(یکی از ایالت‌های آمریکا) نوشته‌اند. تاریخ فوت او ۹ دی ماه ۱۳۹۱، است که بعد از فوت جسمش در لنگرود به خاک سپرده شده است. بر روی سنگ مزار وی دو بیت از اشرف مشکوتی، یکی از بانوان فرهیخته این خاندان حک شده است؛ نمیرد آنکه نام نیک بگذاشت بماند نام نیکش جاودانه همیشه مهر آن یار نکو نام بود در قلب یاران جاوادنه دهه ۴۰، وقتی منوچهر ستوده از بناهای تاریخی گیلان یادداشت برداری می کرد، درباره این مقبره اینگونه نوشته است: « بنای اصلی این مقبره چهارطاقی است که ابعاد آن ۳۰۵ در ۲۸۸ سانتی متر است. عمق درگاه های چهارطرف ۸۶ سانتیمتر و طاق آنها جناقی است و بر روی جناق‌های درگاهها، طاق عرقچینی توسری خورده زده اند. جلو بنا از در ورودی اصلی، ایوانی به عرض ۱۴۰ سانتیمتر بوده که در حال حاضر به مقبره اضافه شده است. این محل از قدیم محل اجتماعات اهل علم لنگرود بوده و امروز نیز چنین است. در این مقبره دو سنگ قبر بر دیوار نصب است. یکی از آنها به پهنای ۲۸ و بلندی ۱۰۴ سانتیمتر است که بر بالای آن«هوالحی الذی لایموت» و دو بیت شعر عربی بر آن است و مورخ ۱۱۷۷ است، نشانه ها: مهر، تسبیح و شانه. بر سنگ قبر دیگری که مورخ ۱۱۸۶ است، شش بیت شعر فارسی با قافیه «باء» در دوزاده قسمت حک شده است. بر بالای آنـقل هوالله – تا- کفوا- احد»
و بر حاشیه سمت چپ «الله لا اله الا – تا- هوالعلی العظیم» و بر حاشیه سمت راست«صلوات کبیر» خوانده می شود.» چارلز فرانسیس مکنزی، اولین کنسول انگلیس در رشت، بعد از معاهده پاریس، سفر دو ساله خود را از رشت به استرآباد آغاز می کند. زمانی که مکنزی به لنگرود می رسد، حاکم جوان لنگرود تنها پنج روز است که به فرمانروایی رسیده است. وی۲۴ و ۲۵ دسامبر ۱۸۵۸میلادی در لنگرود بود و موعد کریسمس به دیدار حاکم جوانی می رود که از یک بیماری قدیمی و مزمن رنج می برد. این جوانک، جد میرزا مهدی و هم نام اوست.
مکنزی درباره او می نویسد: « ۲۰ ساله است و نام او میرزا مهدی پسر میرزا عبدالباقی منجم باشی است و با خوانین لاهیجان نسبت دارد. بتازگی به لنگرود آمده است و طبق معمول جانشین برادرش شده که به تهران فرار کرده است. او از مادر دیگری است و علاقه ای به برادر بزرگتر خود که قبل از او چندین سال حکمران لنگرود بوده، ندارد. میرزا مهدی خان جوان است و تقریبا ریش ندارد.»
یاسنت لوئی رابینو، نایب کنسول انگلستان در رشت (در اوایل قرن بیستم) یعنی ۵۵ سال بعد از مکنزی از لنگرود دیدار می کند. وی شجره نامه این خاندان را در کتابش ترسیم کرده و از مهدی خان دیگری نام می برد، که فرزند میرزا موسی و نواده میرزا مهدی خانی است که مکنزی با او دیدار کرده بود. مشاهده سنگ مزار میرزا مهدی (نواده مهدی خانی که مکنزی با او دیدار داشت) نشان می دهد رابینو در انتساب وی به میرزا موسی به خطا رفته یعنی؛ میرزا مهدی ملقب به معتضدالملک، فرزند عیسی است نه موسی. آنگونه که رابینو نوشته، تا سه یا چهار سال اخیر منصب حکومت لنگرود و رانکوه در خانواده منجم باشی موروثی بوده است. پس از حاجی آقا بزرگ پسر کوچکترش میرزا مهدی خان نایب حکومت گیلان می شود. ولی اختلاف در این خاندان به قول رابینو سبب شده حکومت به مزایده کشانده شود. همین کشمکش موجب تضعیف و کوچکتر شدن قلمرو حکومتی آنها می گردد. درب آرامگاه خاندان منجم باشی بسته می شود و دوباره سکوت و فراموشی بر خوب و بد حاکمان رانکوه سایه می افکند.
نظر شما