به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجد به عنوان پایگاهی برای اعمال عبادی و اسلامی شناخته می‌شود؛ مکان مقدسی که به امر خدای متعال و اولین بار به همت پیامبر(ص) ساخته شد تا هرگونه مبارزه با طاغوت در آن انجام شود.
مطالعه تاریخ معاصر کشور ما نشان می دهد که مساجد به عنوان مرکز و پایگاه دینی و فرهنگی، نقش بسیار حساس و خطیری در ایجاد هسته های اولیه نهضت پویا و اصیل احیای اسلام انقلابی و جهت دهی به حرکت ها و جریانات مردمی داشته است. انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک جنبش اجتماعی، با استفاده از مساجد، فراگیر شد. شبکه مساجد و جلسات مذهبی همانند حلقه واسط میان رهبران انقلاب و مردم در قبل از شکل گیری انقلاب اسلامی وظیفه بسیج مردم را در جهت مخالفت سیاستهای حاکم بر عهده داشت.
همزمان با ایام الله دهه فجر انقلاب اسلامی تعدادی از مساجد تهران که فعالیت های گسترده ای در پیروزی انقلاب اسلامی داشته است را معرفی می کنیم.
مسجد همت تجریش
مسجد همت تجریش به واسطه موقعیت مناسب جغرافیایی و فعالیت شخصیت‌های چون آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله ملکی (امام جماعت مسجد) از همان روزهای تاسیس به کانونی برای فعالیت‌های مذهبی- سیاسی روحانیون و غیر روحانیون بود. آیت‌الله طالقانی از همان ابتدای ورودش به مسجد همت، جلسه‌های سخنرانی و تفسیر قرآن برقرار کرد.
این جلسه‌ها تا سال ۴۱ ادامه داشت اما او در چهارم بهمن ماه دستگیر و بازداشت شد. از آن پس این جلسات به همت آقای ملکی و طرفداران آیت‌الله طالقانی همچنان برگزار می‌شد. جمع‌آوری امضا برای درج در زیر اعلامیه‌ها توسط حاج مصطفی ملکی، دیدار تبعیدی‌ها، راه‌اندازی نمایشگاه کتاب و انتشارات در فضای باز سیاسی سال ۵۶ تا سازماندهی راهپیمایی ۱۶ شهریور در چند نقطه از تهران از دیگر فعالیت‌های این مسجد بود.
مسجد لرزاده
اوایل دهه ۲۰ بود که مسجد لرزاده به رهبری امام جماعت مبارزش یعنی حاج شیخ علی‌اکبر برهان تبدیل به محلی برای تجمع گروه‌های مبارز انقلابی علیه رژیم شاه شد. یکی از نخستین گروه‌هایی که این مسجد را پاتوق مبارزاتی خود کرده بود فدائیان اسلام با چهره شاخص و مبارزشان یعنی شهید نواب صفوی بود. نهضت اسلامی امام خمینی(ره) که در سال ۴۲ علنی شد، شخصیت‌هایی چون مرحوم فلسفی مشعل مبارزه در مسجد لرزاده را که بعد از کودتای سال ۳۲ به مدت ۱۰ سال به خاموشی فرورفته بود دوباره روشن کرد و با استفاده از موقعیت محوری این مسجد در میان مردم جنوب تهران منبرهای پرشکوه خود را برپا می‌کرد.
در دهه ۵۰ با حضور چهره‌هایی چون حجت‌الاسلام عمید زنجانی همچنان مسجد لرزاده محوریت انقلابی خود را حفظ کرد و بالاخره در سال ۵۷ با یورش به آن، فاجعه معروف یازدهم رمضان رقم خورد که خیلی از نمازگزاران در آن شهید شدند.
مسجد هدایت
مسجد هدایت در آغاز تنها یک تکیه ساده بود که حضور آیت‌الله طالقانی آن را به یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین مساجد در راه مبارزاتی پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل کرد؛ مسجدی که در سال‌های ملی شدن صنعت نفت نقش خود را به رهبری او به خوبی ایفا کرد و در راه پیروزی ملت ایران هم کم نگذاشت. درست پس از کودتای ۲۸ مرداد بود که این مسجد با همان وجهه ضد استبدادی خود به عنوان سنگر اصلی توده‌های مردم به شمار می‌رفت. تا آنجا که ایادی رژیم طاغوت در همان دهه ۳۰ مسجد را تعطیل کردند.
اگر تاریخ مبارزاتی مرحوم طالقانی را از دهه‌های ۳۰ و ۴۰ به دهه ۵۰ برسانیم به خوبی خواهیم دید که مسجد هدایت در تمامی این سال‌ها در خط مقدم مبارزه با طاغوت قرار داشته. در دهه ۵۰ با وجود تبعید و زندانی شدن آیت‌الله طالقانی مسجد هدایت همچنان سنگر مبارزه خود را تا پیروزی انقلاب اسلامی حفظ کرد.
مسجد سید عزیزالله
مسجد سید عزیزالله به دلیل نزدیکی‌اش به کاخ گلستان و همین طور قرار داشتن در کنار قطب اقتصادی بازار، از دیرباز در مرکز فعالیت‌های سیاسی مربوط به بازار قرار داشت؛ مسجدی که درواقع از گذشته‌هایی دور مرکز ارتباط روحانیون و بازاریان بود اما پس از روی کار آمدن اسدالله اعلم و اجرای طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی تنور مبارزاتی این مسجد داغ‌تر از پیش شد. تا اینکه پس از سخنرانی امام(ره) علیه در خرداد ۴۲ در مسجد سیدعزیزالله مراسم دعا و نیایش برگزار شد و در پی آن علمای وقت (خوانساری، بهبهانی و تنکابنی) در این مسجد تحصن کردند.
این حرکت باعث شد مساجد دیگر نیز وارد عمل شده و مبارزات مردمی افزایش یابد. از همین رو عمال رژیم پهلوی در خرداد ۴۲ این مسجد را تعطیل کردند اما حتی تعطیلی این مسجد هم هرگز نتوانست وقفه‌ای در سیر سقوط رژیم طاغوت ایجاد کند.
مسجد جلیلی
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آیت‌الله مهدوی کنی(ره) علیه امام جماعت مسجد جلیلی با دعوت از واعظین مبارز به مسجد، آغازگر حرکت انقلابی این مسجد بود. از سخنرانان بنام آن دوران می‌توان استاد شهید مطهری و شهید باهنر را نام برد که سهم بسزایی در شکل‌گیری حرکات انقلابی این مسجد داشتند. حتی پس از تعطیلی مسجد هدایت و حسینیه ارشاد به لطف امام جماعت خوش‌فکر مسجد بود که مسجد جلیلی محل تجمع مبارزان شد.
در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی موضوعی که بسیاری از مردم را به مساجد می‌کشاند بحث درباره تعیین حکومت و شاخصه‌های حکومت اسلامی و اقتصاد اسلامی بود که جوانان را پای سخنرانی‌های وعاظ این مسجد می‌کشاند. به هر حال روحیه انقلابی آیت‌الله مهدوی کنی در کنار شخصیت‌های مطرحی که برای وعظ و سخنرانی به این مسجد دعوت می‌شدند، بیانگر رویارویی علنی مسجد جلیلی با دستگاه پهلوی بود.
مسجد قبا
برنامه‌ریزی‌های منسجم شهید مفتح در مسجد قبا زمینه نخستین راهپیمایی گسترده و علنی مردم علیه رژیم شاه در عید فطر سال ۵۷ را محقق ساخت. آیت‌الله محمد مفتح که از یاران و شاگردان امام خمینی رحمه‌الله علیه بود، در مناسبت‌های دینی هزاران نفر از مردم تهران را در صحن و سرای این مسجد گرد هم می‌آورد و ضمن انجام فرایض دینی، پیام امام و انقلاب را برای نمازگزاران بیان می‌کرد؛ مباحث و منبرهایی که در آن ایام بیشتر پیرامون حکومت اسلامی بود.
نخستین اخبار از مواضع و اعلامیه‌های امام خمینی رحمه‌الله علیه، جامعه روحانیت مبارز، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، بازار و… در این مسجد به اطلاع مردم می‌رسید. مسجد قبا و شهید مفتح در آن دوره عملاً رهبری فعالیت‌ها و مبارزات مردمی در سطح بسیار وسیعی از پایتخت را به عهده داشتند.
مسجد امین‌الدوله
مسجد امین‌الدوله هم در کنار دیگر مساجد بازار تهران نقش محوری‌اش را در گرد هم آوری مبارزان انقلابی به خوبی ایفا کرد. از جمله افراد مشهوری که پاتوق انقلابی‌شان مسجد امین‌الدوله بود می‌توان به حاج مهدی عراقی، حاج حبیب‌الله شفیق، حاج ابوالفضل توکلی، حاج حمید محمود محتشمی، حاج هاشم امانی، حبیب‌الله عسگراولادی و مصطفی حائری اشاره کرد.
مسجد آذربایجانی‌ها؛ یا مرگ یا خمینی
پس از سخنرانی امام(ره) در عاشورای سال ۴۲ که منجر به دستگیری ایشان شد، انقلابیون آرام ننشستند و در قم، تهران و شهرهای دیگر تظاهرات بسیار مهمی انجام دادند. یک هفته پس از این قیام، عده‌ای از مبارزان در مسجد آذربایجانی‌ها اجتماع کردند و در اعتراض به دستگیری رهبرشان شعار «یا مرگ یا خمینی» سر دادند.
در رابطه با این قضیه در گزارشی از ساواک چنین آمده: نکته دیگر واقعه‌ای بود که در مسجد ترک‌ها به وقوع پیوست؛ با این معنی که روز پنجشنبه هنگامی که در مسجد عده‌ای نشسته و مستمع بودند، ناگهان یک عده شصت هفتاد نفری با پرچم سیاه و دادن شعاری با مضمون «یا مرگ یا خمینی» داخل مسجد شدند و نظم مسجد را به هم ریختند. به مجرد ورود این عده، ناگهان سیل خروشان پلیس وارد مسجد شد و شروع به تیراندازی به سوی جمعیت کرد.
مسجد جاوید
مسجد جاوید سنگر دیگری برای تجمع انقلابیون و شکل‌گیری نهضت انقلاب اسلامی بود؛ مسجدی که با تلاش‌های شهید مفتح در جمع‌آوری نیروهای تحصیل‌کرده و دانشگاهی و برگزاری کلاس‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف بدل به محلی برای تحکیم روابط طلاب و دانشجویان شده بود تا قشر تحصیل‌کرده جامعه هم نقش خود را در شکل‌گیری این نهضت عظیم ایفا کند.
در مسجد جاوید کنار کلاس‌های اخلاق، احکام، فلسفه و اعتقادات، کلاس‌های زبان انگلیسی نیز برپا بود و افراد زیادی از آن استقبال می‌کردند. بنابراین این مسجد با غنای خاصی که در ارائه مطالب گوناگون به مذهبیون انقلابی داشت پایگاهی برای افراد تحصیل‌کرده و هدایت و روشنگری مردم انقلابی بود.
مسجد جاوید در سوم آذرماه ۵۳ بعد از دستگیری آیت‌الله مفتح و مقام معظم رهبری تعطیل شد اما پرواضح است که جنبش انقلابی‌ای که این مسجد در حال و هوای آن دوران ایجاد کرده بود دیگر قابل تعطیل شدن نبود.
مسجد ابراهیم خلیل(ع)
پیشینه ساخت مسجد ابراهیم خلیل(ع) به سال ۴۲ برمی‌گردد اما این مسجد خیلی زود به عنوان یکی از فعال‌ترین مساجد شهرری به پایگاهی برای زنان و مردان مبارز با اندیشه‌های انقلابی تبدیل شد.
سید ابوالقاسم موسوی همدانی نخستین امام جماعت مسجد از فعالان انقلابی بود و حضور مؤثر او باعث شد این مسجد به یکی از پایگاه‌های انقلاب تبدیل شود و مسئولیت خود را در این زمینه به انجام برساند. حاج آقا موسوی به همراه حاج آقا زمانی و حاج آقا کرباسی از جمله روحانیون مبارزی بودند که حرکت‌های مردم را پیش از انقلاب جهت می‌دادند.
با تعطیل شدن جلساتی که در مساجد تهران برگزار می‌شد مخاطبان آنها به پایگاه‌های فکری شهرری یعنی مکتب الهادی و مسجد ابراهیم خلیل(ع) می‌رفتند. جالب اینکه برگزاری جلسات در این دو پایگاه مذهبی هیچ‌گاه به تعطیلی کشیده نشد.
جلسات سخنرانی این مسجد با حضور سخنرانانی چون آیت‌الله امامی کاشانی، آیت‌الله مهدوی کنی، آیت‌الله جنتی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله موسوی کاشانی، آیت‌الله علایی اراکی، آیت‌الله خزعلی و… تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت.
مسجد جامع نارمک
مسجد جامع نارمک یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های تجمع مبارزان در زمان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و محل تجمع انقلابیون شرق تهران بوده؛ تا آنجا که شخصیت‌هایی همچون مهدی بازرگان رخت انقلابی خود را در این مسجد بر تن کردند و مهم‌تر آنکه مسجد جامع نارمک صدای اذان و خطبه‌های نخستین نماز جمعه تهران را به امامت آیت‌الله طالقانی در سال‌های دهه ۴۰ در دل دارد.
در پیشینه انقلابی این مسجد سخنرانی‌های تأثیرگذار بزرگ‌ترین وعاظ آن زمان یعنی شخصیت‌هایی همچون دکتر شریعتی و استاد شهید مطهری دیده می‌شود؛ سخنرانی‌هایی جریان ساز که آغازگر حرکت‌های انقلابیون این منطقه از تهران هم بود.
مسجد امام خمینی(ره)
مسجد شاه که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به مسجد امام خمینی(ره) تغییر نام داد. سابقه مبارزاتی طولانی‌ای علیه رژیم طاغوت دارد.این مسجد که در زمان شکل‌گیری نهضت مشروطه با میزبانی از جلسه بازاریان پس از به چوب بسته شدن بازرگانان نقش خود را به خوبی ایفا کرده بود، سال‌های بعد در زمان پیروزی انقلاب اسلامی بدل به کانون تجمع مبارزان انقلابی شد.
نظر شما