به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، امام محمد تقی (ع) در سال ۱۹۵ هجری قمری در مدینه به دنیا آمد. ایشان فرزند امام رضا (ع) است، مادر امام جواد خانومی پرهیزکار به نام سبیکه است.
امام جواد (ع) زمانی که پدرش مدینه را ترک کردند و به مرو رفتند تنها ۶ سال داشنتد، دو سال بعدش پدرش را غریبانه در غربت به شهادت رساندند. امام جواد به مرو رفت و با پدر وداع کرد و ایشان را به خاک سپرد.
مامون بر خلاف نظرات بقیه درباره که امام جواد(ع) را کودکی بیش نمی‌دانستند، به کمالات امام واقف بود و از عظمت ایشان باخبر بود. در سال ۲۱۵ امام را به بغداد آورد و دانشمندان دربار را به مباحثه با امام دعوت کرد. بعد از آنکه جملگی به کملات امام پی بردند، مأمون دخترش ام الفضل را به عقد امام درآورد.
هدف او از اینکار دسترسی آسان به امام و پی بردن به رفت و آمد‌های امام بود. مأمون همیشه خود را دوستدار اهل بیت معرفی می‌کرد و با ملایمت و خوبی با آنها رفتار می‌کرد.
مأمون در سال ۲۱۸ قمری فوت کرد، برادر ناتنیش معتصم به خلافت رسید. معتصم راه و روش مأمون را پیش گرفت و خود را دوستدار اهل بیت معرفی کرد، ولی از ته دل از آل علی بیزار بود.
ام الفضل در دربار بزرگ شده بود به زندگی ساده و بی آلایش امام جواد (ع) عادت نداشت و ابراز ناراحتی می‌کرد حتی چند باری نیز شکایت امام را به مأمون کرده بود، ولی مأمون با بی توجهی جواب او را داده بود. زمانی که مأمون فوت کرد و معتصم بروی کار آمد ام الفضل این رویه را دوباره از سر گرفت، معتصم هم که از امام بیزار بود امام را به بغداد تبعید کرد، امام که سرنوشت این سفر را می‌دانست پسرش را در مدینه جانشین خود اعلام کرد و به بغداد رفت. بعد از مدتی ام الفضل به تحریک برادر و به دستور عمویش امام را با زهر به شهادت رساند.
با توجه به اهمیت موضوع، خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین «اکبر زوبین» کارشناس مذهبی انجام داده است که در ادامه می خوانید.
امام جواد (ع) دارای چه ویژگی های اخلاقی بودند؟
امام نهم شیعیان نیز همچون سایر ائمه اطهار (ع) دارای ویژگی های اخلاقی بارزی بودند. صبر و بردباری، شجاعت در گفتار، جواد و احسان، نیکوکاری، تقوا و پرهیزکاری از ویژگی های اخلاقی امام جواد (ع) است.
امام جواد (ع) در مواجهه با مصائب و گرفتاری ها به شدت شکیبا و صبور بود و با توکل به خدا از برهه های سخت و دشوار عبور می کرد. معروف ترین لقب امام نهم شیعیان، جواد است که به دلیل احسان و بخشش فراوان به این نام خوانده شده است. در فرازی از دعای امام صادق (ع) آمده است: أَنتَ اللّهُ لا اله الاّ أنْتَ الجَوادُ الماجِدُ.
همچنین در فرازی از دعای روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان، آمده است: یا اللّهُ یا جَواداً لا یَبْخَلُ یا اللّهُ لَکَ اْلأسْماءُ الْحُسنی؛ خداوندا! ای بخشنده ای که در او بخل راه ندارد. خداوندا! تو دارای نامهای زیبا هستی.
نام جواد یادآور جود و بخشش و احسان پروردگار متعال است که در وجود مقدس حضرت امام محمدتقی (ع) تجسم یافته و کرامت و احسان پدران بزرگوارش را در اذهان زنده می کند.
چرا امام محمد تقی(ع) را جواد الائمه می‌گویند؟
امام جواد (ع) چهار کنیه دارد که شامل ابن رضا، ابوعبدالله، ابو علی و ابو جعفر است. ابو جعفر مشهورترین کنیه امام بوده است، امام رضا(ع) حتی در کودکی، امام جواد، را ابو جعفر صدا می‌زدند تا نهایت احترام را برای او قائل باشند.
ابو جعفر کنیه مشترک بین امام محمد باقر (ع) و امام جواد (ع) است، بنابراین امام جواد (ع) را ابوجعفر الثانی خطاب می‌کردند.
نام مبارک ایشان «محمد» بود اما به دلیل بخشندگی، «جواد» لقب گرفتند. این لقب امام بخشندگی بسیار زیاد ایشان را نشان می‌دهد. این نام معروف‌ترین لقب امام محسوب می‌شود به طوری که حتی جای اسم از آن استفاده می‌کنیم. ایشان به دلیل تقوا به «تقی» مشهور شدند. حضرت القاب دیگری مانند «رضی» و «متّقی» نیز داشتند. از القاب دیگر امام محمد تقی (ع) می توان به منتجب، مرتضی، مختار، متوکل، متقی، زکی، قانع، نجیب و عالم اشاره کرد. تمامی این القاب نشان دهنده ابعاد بزرگی شخصیت الهی امام محمدتقی (ع) است.
فضای سیاسی و اجتماعی دوران امامت حضرت محمد تقی (ع) چگونه بوده است؟
امامت امام جواد (ع) در دوره ای آغاز شد که به رغم اقتدار شیعیان، عرصه سیاسی و اجتماعی جامعه با چالش های عمیقی مواجه بود. دوران امامت امام جواد (ع) با خلافت دو نفر از خلفای ستمگر عباسی یعنی مامون و معتصم همزمان بود. مامون با توجه به اینکه امام رضا (ع) را به شهادت رسانده بود و در بین مردم بدنام بود، برای حفظ خلافت خود صلاح نمی دانست که به آزار و اذیت امام جواد (ع) بپردازد. از طرفی اقتدار شیعیان در زمان خلافت وی باعث شده بود تا تلاش کند فضای عمومی جامعه را آرام نگه دارد بنابراین برای حفظ این موقعیت، امام محمدتقی (ع) را مانند پدرش ولیعهد خود کرد. امام جواد (ع) موضوع ولایتعهدی را مشروط به اینکه هرگز در کاری دخالت نکند، پذیرفت که این اقدام امام جواد (ع)، مشروعیت حکومت عباسی را زیر سوال می برد. از طرفی با این اقدام، امام جواد (ع) در واقع اعلام کرد که مجبور به پذیرش ولایتعهدی شده است.
همچنین در دوران امامت حضرت جواد الائمه (ع)، قدرت گرفتن و پیشرفت مذهب معتزله تهدیدی بود که شیعیان را تهدید می کرد. مکتب اعتزال دستورات و مطالب دینی را به عقل خود به مردم عرضه می کردند و آن بخشی از دین را که عقل صریحا تایید می کرد، پذیرفته و بقیه را انکار می کردند.
رسیدن به مقام امامت در خردسالی با عقل ظاهربین مکتب اعتزال سازگار نبود بنابراین در مواجهه با امام جواد (ع)، سوالات دشوار و پیچیده ای مطرح می کردند تا به تصور خود ایشان را در عرصه علم و سیاست شکست دهند. این درحالی بود که امام جواد (ع) به رغم سن کمی که داشتند، پاسخ های قاطع و استدلال های قوی به آنها می دادند و در مناظرات همواره سربلند و پیروز بودند.
نیرنگ و تهاجم عقیدتی دو خلیفه عباسی یعنی مامون و معتصم با مردم، چالش دیگری بود که در دوران امامت امام جواد (ع) مطرح بود. مامون منافق ترین و مکارترین خلیفه عباسی بود که برای پیروزی بر ائمه اطهار (ع) تمام تلاش خود را انجام می داد و مناظرات زیادی در راه رسیدن به این هدف تشکیل داد. اما امام جواد (ع) با اقتدار الهی در برابر انحرافات، توهین ها و مکرهای خلفای باطل ایستادگی کرد و از حقانیت اسلام دفاع کرد. امام جواد (ع) به رغم محدودیت هایی که داشت، وکلا و نمایندگانی داشتند که از طریق آنها ارتباط خود با مردم را حفظ می کردند. وکلا و نمایندگان امام به مناطق مختلف سفر می کردند و پیام امام جواد را برای مردم بازگو می کردند و نظرات مردم را نیز به امام منتقل می کردند.
درباره شاگردان تربیت‌یافته در مکتب امام جواد(ع) نیز توضیح بفرمایید.
پس از شهادت امام رضا (ع)، شاگردان مکتب ایشان از دریای بیکران علم امام محمدتقی (ع) فرزند امام هشتم بهره مند شدند. امام جواد (ع) علاوه بر شاگردان پدر بزرگوارشان، خود نیز شاگردانی داشت که به تعلیم و تربیت آنها اهتمام داشت. ابوهاشم جعفری، محمد بن اسماعیل بزیع، عبدالرحمن بن أبی‌نجران و عبدالله برقی (صاحب کتاب المحاسن) از جمله شاگردان مکتب امام جواد (ع) هستند. همچنین شاگردانی از اهل سنت نظیر «خطیب بغدادی»، «حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذی» و «ابوبکر احمد بن ثابت» نیز در مکتب امام جواد (ع) به کسب فیض پرداختند.
نظر شما