منابع آبی سد «حصارسنگی» همچنان آب می‌رود

خبرگزاری شبستان – خراسان جنوبی؛ پدیده خشکسالی بیش از دو دهه است که گریبان گیر خراسان جنوبی است و مشکلات زیادی را برای روستائیان به وجود آورده است. سیر بارندگی در دو دهه اخیر در خراسان جنوبی همواره نزولی بوده و تنها در برخی سال ها از جمله سال 98 وضعیت اندکی بهتر شده اما در مجموع می توان گفت که هنوز هم سراغ باران های مداوم و برف های چند ده سانتی متری در خراسان جنوبی را باید در افسانه های پدربزرگ ها جستجو کرد.

یکی از بزرگترین مشکلاتی که سیل خشکسالی با خود برای خراسان جنوبی به همراه آورد، مهاجرت از روستا به شهر و خالی از سکنه شدن یک هزار و ۸۵۲ روستاهای استان به دلیل کمبود آب آشامیدنی و کشاورزی بوده است، به طوری که جمعیت استان در دهه های 60 و 70 را وقتی که بررسی می‌کنیم، بیش از 60 درصد جمعیت خراسان جنوبی را روستائیان تشکیل می دادند، آماری که امروز برعکس شده و تنها حدود ۴۲ درصد جمعیت خراسان جنوبی در مناطق روستایی متمرکز هستند.

مع الوصف، درست است که خراسان جنوبی استانی کم باران و خشک به شمار می‌آید، اما با این حال سالانه به طور میانگین بین 50 تا 100 میلیمتر بارندگی در استان داریم که چنانچه به درستی مهار شوند، می‌توان بخشی از مشکلات را با آن حل کرد.

روستای حصارسنگی در فاصله 75 کیلومتری مرکز خراسان جنوبی از روستاهای خشک و کویری استان به شمار می‌آید که به دلیل کم آبی چند سالی است که کشاورزی در آن رونقی ندارد و اهالی برای تامین معاش زندگی مجبور به کندن و لاشه کردن سنگ هستند. به گفته «بخشی» یکی از اهالی روستای حصارسنگی، روزانه سه تا چهار نفر از صبح تا غروب آفتاب در کوه های اطراف روستا مشغول کندن و لاشه کردن سنگ می شوند و چنانچه یک ماشین سنگ را آماده و بارگیری کنند، یک مبلغ اندکی به آنها داده می شود که به سختی بتوان با آن زندگی را گذران کرد.

اهالی این روستا با وجود داشتن زمین های کشاورزی زیاد اما به دلیل کم آبی و عدم آموزش صحیح کشاورزی از سوی متولیان امر، مجبور به انجام کارهای سخت و طاقت فرسا هستند. هرچند که به گفته اهالی روستا همین سنگ کنی را هم بارها از سوی اداره محیط زیست جلوی کار آنها را گرفتند اما چنانچه این شغل را ادامه ندهند باید تمامی اهالی روستا که جمعیتی بالغ بر 120 خانوار هستند به شهرها مهاجرت کنند.

احداث سد برای کاهش شوری آب

شوری آب قنات و آب لوله کشی مشکلی مضاعف برای اهالی به وجود آوده است، اما خشکسالی آنقدر آب قنات را کم کرده است که اهالی چاره ای جز مصرف همین آب تقریبا شور را ندارند، اینجا بچه ها از همان کودکی آنقدر آب شور روستا را مصرف کردند که وقتی برای مسافرت به شهر و یا منطقه سرسبزی سفر می روند، طعم و مزه آب گوارا و شیرین مناطق کوهستانی برای این بچه ها به تلخی مبدل می شود.

یکی از بهترین راه ها برای افزایش سطح آب سفره‌های زیرزمینی و کم کردن شوری آب قنوات و از طرفی افزایش آب قنوات و رونق کشاورزی، احداث سد در مناطق مستعد است. شورای اسلامی روستای حصارسنگی نیز با اطلاع از این موضوع برای حل برخی از مشکلات روستا پیگیر احداث سدی بر روی رودخانه بالادستی روستا که همه ساله آب فراوانی از آن در بیایان رها می رود می شوند، اداره آب منطقه ای استان نیز مطالعات سد حصارسنگی را در سال 1386 با هدف استفاده بهینه از آب رودخانه دهنه، جلوگیری از گسترش منابع آب شور دق محمد آباد و تغذیه منابع آب زیر سطحی برای تثبیت آب دهی چاه های محفوره دشت انجام می دهد و بالاخره این سد در سال 1388 با حضور «نامجو» وزیر وقت نیرو به بهره برداری می رسد.

مهمترین نکته ای که در احداث این سد وجود دارد، ذخیره روان آب ها در پشت سد برای شیرین سازی آب های زیرزمینی است، موضوعی که وزیر وقت نیرو هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «با افتتاح سد حصارسنگی از شور شدن منابع آب این منطقه در شهرستان بیرجند جلوگیری خواهد شد». سدی حصارسنگی از نوع خاکی با هسته رسی با ارتفاع پی 15 تا 20 متر است که ظرفیت ذخیره سازی 2 میلیون مترمکعب از سیلاب رودخانه را دارد.

احداث این سد در سال‌های ابتدایی بسیار برای مردم روستا و منطقه با خیر و برکت بود و توانسته بود علاوه بر افزایش آب قنوات، به شیرین سازی آب قنوات روستا هم کمک فراوانی بکند، رونق کشاورزی، افزایش دام های سبک و سنگین روستا و گسترش دامپروری و بازگشت امید و نشاط به روستا از برکات احداث این بند خاکی بود، اما به مرور و با گذشت زمان رهاسازی نابهنگام آب سد باعث شد تا مشکلات زیادی برای اهالی روستا مجدد به وجود آید و به گفته آقای «بخشی» از اهالی روستا، «مردم حصارسنگی در کنار دریا تشنه مانده اند».

موضوعی که باعث شد تا به همراه چند تن از خبرنگاران برای بازدید از سد حصارسنگی، 80 کیلومتری را از مرکز استان از جاده شوشود به سمت چلونک و پس از آن حصار سنگی برویم. برکات نظام جمهوری اسلامی ایران در این منطقه کویری و دور دست چشم نواز است، از آب لوله کشی گرفته تا مدرسه، خانه بهداشت، راه آسفالته، تلفن همراه، شبکه دیجیتال تلویزیونی و از همه مهمتر نعمت گاز طبیعی که در تمامی منطقه حتی روستاهایی که تنها چند خانوار جمعیت دارند هم از آن بهره مند شدند.

آبی که مثل آب خوردن هدر می‌رود!

اهالی و روستا پس از خوشامد گویی از ما می خواهند که ابتدا به قنات روستا رفته و بازدیدی از قنات داشته باشیم، این قنات همین اواسط دی ماه و بعد از اینکه سد بالادستی روستا آب شده، به آبدهی رسیده و تا قبل از این کاملا خشک بوده است، «علی بخشی» یکی از اهالی قدیمی و پیشکسوت روستا است. او می‌گوید: « این قنات الان دو سال هست که خشک شده است، نم آب بیرون نمی آمد که یک کبوتر بتواند تشنگی خود را رفع کند، امسال خدا را شکر با بارندگی که در منطقه داشتیم و آبگیری خوبی که در سد انجام شده است، الان چند هفته است که آبدهی خوبی دارد و موجب خوشحالی اهالی روستا شده است».

او ادامه می‌دهد: «هر وقت سد روستا آب داشته باشد، قنات‌های روستا دریا است، از وقتی که سد آب شده قنات‌های روستا آب آن سه برابر شده و این قنات هم به آب رسیده است، اما چه کنیم که نمی‌گذارند آبی پشت سد جمع شود، دستمان هم به جایی نمی‌رسد، هر چه نامه زدیم فایده‌ای نداشته است».

طبق گفته اهالی روستا مشکل اصلی به اداره آب منطقه ای شهرستان بیرجند بر می‌گردد، سدی که حدود دو میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره آب دارد، هنوز یک دهم آن هم آب نشده در ابتدای زمستان آب سد را باز می‌کنند و در بیابان رها می‌رود، حالا اینکه چرا باید چنین اقدامی صورت بگیرد، جای سوال دارد، هرچند که طبق ادعای اهالی روستای حصارسنگی برخی افراد صاحب نفوذ، از باز کردن این آب منفعت می‌برند به همین دلیل آب را باز و در بیابان رهاسازی می‌کنند.

بخشی با گلایه از این اقدام مسئولان، خواستار رسیدگی به موضوع از سوی دستگاه های متولی و همچنین ورود قوه قضائیه به موضوع است، او می گوید: «چنانچه مسئولان تحمل کنند و آب سد را حداقل تا مهرماه سال آینده رهاسازی نکنند، هم کشاورزی در روستا رونق دارد و هم آب قنات برای ما گواراتر و شیرین تر است و بچه های ما کمتر به بیماری های کلیوی دچار می شوند، اما اینها ‌آب را که باز می‌کنند، به طوری که هنوز تابستان نرسیده تمام آب سد خالی می شود و مردم در اواخر بهار در کف سد جالیز می کارند، آیا واقعا این درست است که تابستان قنوات ما خشک شود؟»

کنار دریا تشنه ماندیم!

«حدادی» یکی دیگر از اهالی حصارسنگی با اشاره به تاثیر بسیار زیاد آب سد بر روی قنوات و شیرین شدن آب قنوات می گوید: «بیش از 20 بند خاکی از مردم روستا را خراب کردند تا برایمان سد بسازند، خدا خیر بده به دولت که آن زمان این بندخاکی را احداث کرد اما چنانچه هدف این بود که هنوز دو متر کف سد آب نشده فلکه را باز کنند تا آب در بیابان به هدر برود چرا اینقدر هزینه کردند و زمین های ما را خراب کردند؟ این سد باید در بهار و تابستان آب داشته باشد».

او می افزاید: «مسئولان اجازه ندهند به راحتی برخی افراد دستور هدر دادن آب سد را می داده باشند، محصول ما خشک شده اما اینها آب را رها می کنند که به رودخانه برود، این درست است که جوانان ما بیکار شوند و به شهر بروند، ما به گردن نمی گیریم اما گفتند چون یکی از افرادی که دستور بازکردن فلکه سد را می دهد از این کار منفعتی می برد».

«نخعی» از دیگر اهالی حصار سنگی هم با بیان اینکه سد حصارسنگی از سال 88 که به بهره برداری رسیده هر سال از بارندگی های کم هم حتی آب شده است اما متاسفانه بهار به نیمه نرسیده تمام آب سد خالی می شود، می گوید: «این سد تا یک هفته قبل باز بود و آب به هدر می رفت، اما چون قرار بود تعدادی از مسئولان شهرستان به روستا حصارسنگی سفر داشته باشند، فوری فلکه را بستند، اگر واقعا رهاسازی آب سد حصارسنگی قانونی است پس چرا وقتی شنیدند که مسئولان می خواهند به روستا بیایند فوری بستند!».

آبروی روستایمان را نمی‌بریم!

وی می افزاید: «چندین سال است که این سد احداث شده اما هیچ منفعتی برای مردم حصارسنگی ندارد و حتی حوصله ای که یک لیوان آب برداریم و بخوریم را هم نداریم، اگر می خواستند این کار را بکنند چرا میلیاردها تومان پول بیت المال را اینجا وسط بیابان هزینه کردند؟ ما را تشنه لب دریا نگه داشتند، وقتی می‌بینیم اینجوری آب ها را وسط بیابان رها می‌کنند، اشک مان در می‌آید، اما هیچ کاری نمی توانیم بکنیم».

نخعی می‌گوید: «آیا این درست است که زن و مرد برویم و جلوی فرمانداری و بخشداری تجمع کنیم و آبروی روستایمان را ببریم، هر روز مردم درخواست دارند برویم مقابل فرمانداری و بخشداری تجمع کنیم اما شورا می‌گوید درست نیست، مسئولان به هر نحوی شده جواب ما را بدهند، یا آب سد را ببندند تا قنوات ما آب داشته باشد و یا اینکه از همین سد تا زمین های زراعی ما دو تا سه کیلومتر بیشتر نیست، حداقل یک شاخه لوله آب به ما هم بدهند تا زمین زراعی مان را آبیاری کنیم، روستای هج و نج از آب سد به مزارع روستا لوله کشی کردند، الان بهشت شده است، اما ما اینجا از تشنگی ماندیم».

«خدابخشی» از اعضای شورای روستای حصارسنگی هم با اشاره به اینکه سالانه حدود یک تن ماهی در پی باز کردن آب سد اینجا تلف می شود، می افزاید: «سال قبل که شیرفلکه ها را باز کردند، ماهی ها همه مردند، هر سال همین طور است، هر مسئولی که برای مردم روستا کاری بکند پیش خدا گم نخواهد شد، سه هفته قبل آب سد را باز کردند و الان حداقل دو متر آب سد کم شده است، چنانچه وضع به این شکل باشد این روستا هم مثل چند روستای بالا دست که خالی از سکنه شدند، خالی از سکنه خواهد شد».

سدحصارسنگی از نوع تغذیه ای است

«سعید سروری» مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در بیرجند با اشاره به اینکه سد حصارسنگی از نوع سد تغذیه ای است، می گوید: «سدهای موجود در کشور دو نوع هستند یک نوع ذخیره ای است که در این نوع سد آب ذخیره می شود و پایین دست سد نیز شبکه کشاورزی اجرا می شود و آب آن صرف مصارف کشاروزی می شود؛ نوع دیگر هم سد تغذیه ای است، مثل سد حصار سنگی که رواناب را قبل از اینکه در بیابان رها شود، جلوی آن را می‌گیریم و بعد به مرور رهاسازی می‌کنیم تا جذب سفره‌های زیرزمینی شود و فلسفه ساخت این سد همین بوده است».

وی در خصوص علت رهاسازی آب سد در فصل پرباران زمستان که زمین نیازی به آب ندارد، توضیح داد: « در فصل زمستان شدت آفتاب کمتر است و آب کمتر بخار می‌شود، لذا اگر بخواهیم تا شهریور صبر کنیم و بعد آب را رهاسازی کنیم، کل آب سد در برابر گرمای زیاد بخار می‌شود، باید زمانی آب سد را رهاکنیم که باعث تقویت سفره های آب زیرزمینی شود».

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی همچنین در خصوص امکان واگذاری انشعاب برای کشاورزی به اهالی این روستا هم با بیان اینکه این امکان اصلا وجود ندارد، بیان می‌کند:« هدف احداث این سد برای تقویت سفره‌های آب زیر زمینی است، فقط در یک صورت می توان به مردم انشعاب داد که در پایین دست سد چاه داشته باشند و آنها برداشت آب از چاه را کم کنند تا ما چند هزار مترمکعب از آب سد به آنها بدهیم در عوض برداشت خود از چاه را کم کنند که اینجا این طور نیست».

سروری با بیان اینکه چنانچه این سد ساخته نمی شد، آب قنوات روستای حصارسنگی بسیار کمتر و کیفیت آب پایین تر بود، می‌گوید: « وزارت نیرو هر اقدامی که انجام می دهد، قبل اجرا باید نوع مصرف آن مشخص شود و احداث سدحصارسنگی هم بر همین اساس بوده و مجاز به کار دیگری بر روی سد حصارسنگی نیستیم».