خبرگزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ امام موسی کاظم (ع) ملقب به کاظم و باب الحوائج هفتمین امام شیعیان دوازده امامی است. وی در سال ۱۲۸ قمری، همزمان با انتقال قدرت از امویان به عباسیان متولد شد و در سال ۱۴۸ق پس از شهادت پدرش، امام صادق(ع)، به امامت رسید. دوران ۳۵ ساله امامت او با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی همزمان بود. حضرت چندین بار از سوی مهدی و هارون عباسی زندانی شد و در سال ۱۸۳ق در زندان توسط سندی بن شاهک که یک نفوذی بود به شهادت رسید. به مناسبت سالروز شهادت حضرت موسی بن جعفر (ع) این خبرگزاری با حجت الاسلام امیر علی حسنلو مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه گفتگویی داشته که در ادامه می خوانید:
با توجه به اینکه بخشی از دوران حیات امام موسی کاظم (ع) در زندان و حبس سپری شد، آن حضرت چگونه با شیعیان در ارتباط بودند؟
امام برای ارتباط با پیروان و مسلمانان راهبردهایی جهت ارتباط طراحی نموده بود از جمله وکلا و نمایندگان و فرزندان حضرت که تعدادشان بیشتر بود ؛ نهاد وکالت و انتخاب وکیل از میان شاگردان از جمله رهبردهای مهم امام برای حفظ ارتباط بود .
درباره این شبکه وکالت توضیح دهید، امام چگونه در این دوران از آن استفاده می‌کرد، آیا وکلا در این دوران امکان فعالیت داشتند؟
وقتی دسترسی به امام و مرجع محدود شد یا به هرشکلی دوری مسافت یا سختی وناامنی ارتباط سخت شد ؛ باید در این شرایط و با این شرایط برنامه ریزی نمود و اهداف را دنبال کرد ؛ اگر ارتباط خانوادگی و فامیلی مدتها قطع شود دیگر ارتباط خویشاوندی بهم خورده وقطع شده و مانند غریبه ها می شود ؛ وقتی پیروان و اعضای گروه باهم ارتباط نداشته باشند هدفهای گروه رهاشده و گروه نیز منحل می گردد ؛ معاصر امام و محدویتی که از طرف حاکمیت برای امام ایجاد شد، امام (ع) با هوشیاری خاص فهمید که اگر ارتباط با شیعه قطع شود شیعه و مکتب و در واقع دین از بین خواهد رفت لذا روشهای مختلف از جمله سازمانی بنام وکالت متشکل از افراد مطمئن برای هدایت و ارتباط با پیروان مکتب تاسیس نمود؛ این افراد در نقاط مختلف به کانون مهم بیان احکام وارتباط با امامت تبدیل شدند که تا زمان حاضر این مولفه کاربرد داشته واین وکلا حافظان دین بوده اند که اکنون مرجعیت مصداق کامل این نهاد هست ؛ ائمه دیگر نیز وکیل داشته و شاگرد داشته اند اما از عصر امام کاظم (ع) این مولفه برجسته تر است تا عصر غیبت صغری رونق و کاربرد آن به خوبی دیده می شود.
امام کاظم(ع) برای ارتباط با شیعیان، سازمان وکالت را گسترش داد و در مناطق مختلف، افرادی را به عنوان وکیل تعیین کرد. از سوی دیگر، حیات امام کاظم(ع) همزمان با بروز انشعاباتی در شیعه بود و فرقه‌های اسماعیلیه، فطحیه و ناووسیه با آغاز امامت او و فرقه واقفیه پس از شهادت او شکل گرفت.
منابع شیعه و سنی، علم، عبادت، بردباری و بخشندگی وی را ستوده و او را کاظم و عبد صالح لقب داده‌اند. بزرگان اهل سنت به امام هفتم شیعیان به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذاشته و همچون شیعیان به زیارت قبر او می‌رفته‌اند. حرم امام کاظم(ع) و حرم نوه‌اش امام جواد(ع) در منطقه کاظمین در شمال بغداد، به حرم کاظمین شهرت دارد و زیارتگاه مسلمانان به‌ویژه شیعیان است.
دوره امام موسی کاظم (ع) دوره خاصی بود؛ دوره ای که به جهت شرایط خاص سیاسی و اجتماعی حاکم در آن زمان و انحرافات، فرقه های مختلفی در جامعه رویش داشت و فرقه هایی مانند جبریه، معتزله، واقفیه، قدریه و غالیان در زمان امام موسی کاظم (ع) فعالیت می کردند و شیعه در معرض این انحرافات بود. دوره امام موسی کاظم (ع) با اقتدار سیاسی هارون الرشید همراه بود، قدرتمندترین دوران خلافت بنی عباس همین دوره بوده است چرا که سرزمین های اسلامی گسترش بسیاری داشت، فتوحات در نهایت و اوج قدرت خلافت هم در همین دوره بوده است و امام موسی کاظم (ع) در این شرایط خاص باید از اسلام دفاع می کردند.
در واقع وظیفه ای که پیامبر(ص) برای هدایت بشریت داشتند آن رسالت به ائمه اطهار منتقل شده است و در شرایطی که مخاطرات فکری و گمراهی در دوران امام موسی کاظم (ع) بسیار بود، امام با علم و بردباری با رهبران فرق مختلف مقابله می کردند. امامت یک تکلیف الهی است و امام موسی کاظم (ع) در دوره حیات خود در مقابل فرقه های انحرافی به صورت علمی و با تربیت شاگردان ایستادگی کردند و از اصل اسلام حفاظت نمودند.
زمانی که امام (ع) در اسارت نبودند از چه روش‌هایی برای دعوت مردم به دین و معارف اسلام بهره می‌جست؟
براساس گزارشی که شیخ مفید داده است امام در زندان از طریق نامه با یکی از وکلا مرتبط بود واین وکیل تام الاختیار پیامهارا به دیگر وکلا می رساند ؛ حسین بن مختار وکیل اصلی کانون وکالت است که امام نامه هارا به طرق مختلف به دست او می رسانده است ، خانواده و فرزندان حضرت نیز که امکان ارتباط وجود داشت یکی از راههای ارتباط بود ؛ اما شبکه وکالت به حدی گسترده بود که همانند رسانه های امروز زنجیر وار به امام متصل بود ؛ لذا شیعه با وجود نهاد وکالت که امام تاسیس نمود و گسترش داد، هرگز در تنگنا قرار نگرفت.
بیشتر فرزندان امام موسی کاظم (ع) به دلیل اختناق شدیدی که وجود داشت به ایران مهاجرت کردند. این مهاجرت چه تأثیری در جامعه ایران بر جای گذاشت؟
اختناق شدید یکی از عوامل مهاجرت علویان و سادات بویژه فرزندان امام (ع)کاظم به سوی ایران بود ؛ علت دیگر استقبال وعلاقه ایرانیان به اهل بیت (ع) است که از اول ورود اسلام به ایران آغاز گردیده و همین عامل یکی از علل گسترش اسلام در ایران و نقاط دیگر بود که قابل توجه و مهم است ؛ خدمات فرزندان حضرت موسی‌بن‌جعفر علیهم السلام در رشد علمی و تمدنی ایران و دیگر ممالک بسیار گستره واثر گذار بوده است . پایداری اسلام راستین در ایران، حاصل فعالیت‌های تبلیغی فرزندان حضرت موسی‌بن‌جعفر و خط اهل‌بیت(علیهم السلام) می‌باشد. حضور حضرت امام علی بن‌موسی‌الرضا(علیه السلام) در ایران، امام‌زادگان فراوانی که از نسل حضرت موسی‌بن‌جعفر علیهماالسلام در ایران حضور یافتند، و ... همه از آثار و برکات هدایت‌گری امام موسی کاظم(علیه السلام) است.
اگر قم نیز در عصر کنونی، کانون فرهنگ اسلام شده است، حاصل حضور دختر ارجمند حضرت موسی‌بن‌جعفر، حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) در این شهر است. قم پایگاه اهل بیت و یکی از کانون های مهم فرهنگ اسلام بوده است ؛ امروز این برجستگی و محوریت بیشتر محسوس و آشکار است ؛ قم اکنون شهری مهم در تمدن اسلام و پرچم دار علوم وفضیلت است؛ این ویژگی ها از برکات امام کاظم (ع) است لذا تمام این برکات آثار داشته که بی شمار است.
دوران امامت امام موسی کاظم (ع) چگونه بود و چه شباهتی با دوران حاضر دارد؟
دوره ای است که از نظر فرهنگی و اختلافات عقیدتی و ترویج شبهات گسترده در تمام ابعاد دین و زندگی جریان داشته و شبیه زمانه ماست بر اساس آنچه که امروز در جامعه جهانی دیده می شود ؛ تفاوت امروز رسانه است که برجستگی و فراوانی آن با گذشته تفاوت دارد ؛ اما در همان زمان شبکه وکالت که در عصر حضرت و با اندیشه حضرت بعنوان راهبرد دفاع از باورها و دین تاسیس و ترویج داد ؛ اگر امروز بخواهیم الگو گیری کنیم از شبکه وکالت امام ، آموزش جوانان در پاسخ به شبهات است و آموزش زبان و گسترش شبکه آموزش به همه جهان و تربیت نیرو ی آشنا به همه زبانها که بعنوان وکیل مکتب به دفاع وحراست از دین بپردازند ؛ همین شبکه را می توان در تمام دنیا مستقر نمود .
آنچه از سیره در دفاعه از کیان دین بسیار قابل توجه است، قاطعیت امام در حراست از دین است ؛ امام هرگز در جهت خوشایندی حکومت‌های جور زمان؛ اهل سازش نبودند و جبهه‌گیری‌های قاطعی در مقابل جبهه کفر و نفاق داشتند و اگر نبود آن قاطعیت‌ها، امروز خبری از شیعه و اسلام راستین نبود؛ اگر علمای شیعه در مقابل شرق و غرب ایستادگی می‌کنند، این استقامت حاصل استمرار خط سیاسی امام موسی کاظم و دیگر ائمه اطهار(علیهم السلام) می‌باشد.
در دوره امام موسی کاظم (ع) برخی هستند که به غلو درباره شیعه می پردازند، امام چگونه با آنها برخورد کرد؟
غلو و افراط در همه عرصه نتیجه مثبت ندارد ؛ غلو در باور انحراف است ؛ افراط در همه امور مذموم است ؛ لذا ائمه (ع)سفارش به تعادل ومیانه روی در تمام امور نموده اند.
یکی از جریان های منحرف و خطرناک در دوره ائمه(ع) که آسیب های فراوانی به جریان اصیل شیعی وارد ساخت، جریان فکری غلو است که از همان دوران امام علی(ع) تا پایان دوره امامان(ع) و حتی در دوره های بعد تداوم یافته است. هر یک از امامان شیعه با جدیت به مبارزه با این جریان انحرافی پرداختند و تلاش کردند شیعیان را از افتادن در دام غلو و عقاید غالیانه نجات دهند. در زمان امام موسی بن جعفر(ع) نیز این جریان نمایندگانی داشت که امام با آنان مبارزه کرد.
مهم ترين نماينده فكري جريان انحرافی غلو در دوره امام موسی کاظم(ع)، محمد بن بشير ساكن كوفه بوده است. وي عقايد غاليانه و بسيار خطرناكي را در ميان پيروانش پراكنده كرده و تلاش كرده با ترفندهايي خاص مانند شعبده بازي آن ها فريب داده و به سوي خويش جذب كند. اعتقاد به الوهيت امام موسي بن جعفر(ع) و نبوت خويش، توقف در امام موسي بن جعفر(ع) و اعتقاد به غيبت و مهدويت آن حضرت و تلاش در معرفي خويش به عنوان جانشين وي و بيان عقايد غلو آميز ديگري چون ثنويت و ازلي بودن باطن انسان، عقايدي است كه به اين غالي نسبت داده شده است.
امام موسي بن جعفر(ع) در راستاي مبارزه با انديشه هاي غاليانه، از محمد بن بشير برائت جست، در موارد متعددي او را لعن كرد، وي را در ادعاهايش دروغ گو خواند و براي راحت شدن از شرّ او دعا كرد. محمد بن عمر كشي از بطائني روايت كرده كه از امام موسي بن جعفر(ع) شنيدم كه مي فرمود: خداوند محمد بن بشير را لعنت كند و حرارت آهن را به او بچشاند. او بر من دروغ مي بندد. خدا از او بري باد. من از او به سوي خدا بيزاري مي جويم. بار خدايا من از آن چه ابن بشير درباره ام ادعا مي كند، بيزارم. بارخدايا مرا از او راحت كن.
در ادامه اين حديث، امام موسي بن جعفر(ع)، علي بن حمزه بطائني را آگاه مي كند كه احدي جرات نمي كند«عمدا» بر ما دروغ ببندد. مگر اين كه خداوند حرارت آهن را به او مي چشاند. سپس حضرت به دروغ بستن بنان برعلي بن حسين(ع)، مغيره بن سعيد بر امام باقر(ع) اشاره مي كند و مي فرمايد: خداوند آنها را به سزاي گفته هايشان رسانده است و حرارت آهن را به ايشان چشانده است. اينك محمد بن بشير- كه خدايش لعنت كند- برمن دروغ مي بندد. من به سوي خدا از او بيزاري مي جويم. خدايا مرا از دست او راحت كن. خدايا از تو مي خواهم كه مرا از اين رجس نجس محمد بن بشير كه شيطان با پدرش در نطفه اش شريك بوده، خلاص كني.
بنابراین طرد و معرفی این اشخاص یکی از روشهای جلوگیری از استقرار فکر و اندیشه و رواج آن می باشد روشنگری و آگاهی دادن و شناخت انحراف و اقدام و عمل سریع در مقابل این انحرافات می تواند مقابل انحراف و مانع رواج این افکار شود .
چه اتفاقاتی در زمان امام موسی کاظم (ع) به دغدغه اصلی ایشان تبدیل شده بود؟
دوره امامت امام موسی بن جعفر(ع) به جهت شرایط خاص سیاسی و اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن، ظهور انحرافات متعددی در ممالک اسلامی فراوان بود ؛ نحله های فکری ظهور می کند ملل اسلام از حیث قلمرو دارای تنوع نژادی و فکری زیاد است ؛ شبهات رشد سریع دارد ؛ واهل اسلام در گیر افکار نو پدیدند ؛ همچنین در این زمان برخی از شیعیان به جهت وجود شبهات ولغزشهای فکری از جریان اصیل امامت منحرف گشته وباورهای دیگر گرایش دارند . از طرفی پیدایش وحضور فرقه های انحرافی ونحله های فکری چون، مرجئه، معتزله، قدریه، غالیان، واقفیه و معتقدان به تشبیه و تجسیم دراین دوره هست . علاوه بر این، شبهه ی خلق یا قدم قرآن نیز عده ای را گمراه و تردیدهایی ایجاد نمود و شبهه دیگر جبرگرایی بود که تزلزل در اندیشه ها و باورها ایجاد نمود؛ دراین مقطع امام موسی بن جعفر(ع) به عنوان رهبر جریان اصیل شیعی با تمامی این انحرافات مبارزه کرده وشبهاتی که اصل دین را نشانه گرفته بود رفع نمود .
در عصر حاضر دشمنان چگونه می خواهند به شیعه آسیب بزنند؟ این اتفاقات چه تشابهی با دوران امام کاظم (ع) دارد؟
نه تنها شیعه بلکه تمامیت اسلام امروز با این حوادث نو پدید در معرض خطر است؛ با جریان شناسی این تقابل باید از صدر اسلام درس گرفت و در برابر دشمنان اسلام و امت اسلام سنجیده عمل کرد وحدت امت باید جدی گرفته شود ؛ اسلام هراسی یکی از حربه ها وطرفند ها وتوطئه های دشمنان باهدف نابودی اسلام و تحریف دین صورت می پذیرد ؛ تهاجم از همه جهات به امت اسلام از سوی غرب صورت می گیرد ؛ از قرآن تا توحید و تمام ارزشهای وسبک زندگی وچگونگی زیست سالم ودینی در معرض شبهات دشمن قرار گرفته وسیره پیامبر (ص) با خشونت داعشی تفسیر وقرائت می شود ؛ لذا باید اقدام همگانی وهوشمندانه در مقابل اینها برنامه ریزی نمود ؛ جنگ نرم تمام عیار استکبار وصهیونیسم علیه فرهنگ اسلام در جریان است که مقابله نیاز به برنامه ریزی و هوشمندی تمام دارد.
بنابراین تشابه این وقایع با روزگار امام از نظر نحله های فکری یکی است اما گستردگی شبکه های رسانه ای تفاوت دارد، ابزارها فراتر از گذشته است ؛ لذا با الهام از سیره حضرات معصومین و توجه به قرآن می توان با همه اینها مقابله نمود ؛ نیاز مهم تهیه برنامه، داشتن ایده و طرح و راهبرد قوی وحرکت در این مسیر است.
امام موسی کاظم (ع) چه راهبردهایی برای حفظ جایگاه شیعه داشتند؟ چگونه می توان از آنها الگو گرفت؟
راهبرد ارتباط گسترده از طرق مختلف از جمله دریافت نامه های مردم، ارتباط مکاتبه ای: امروز حوزه های علمیه وبیوت مراجع باید ارتباط تنگا تنگ با بدنه جامعه و تمام نقاط مختلف دنیا از طریق گستردن ارتباطات و ارسال نامه از طریق فضای های رسانه ای ایجاد شود ؛ در منابع از نامه هایی به مردم ری ، خراسان و خوزستان و دیگر نقاط که از سوی مردم به ائمه ارسال شده امام پاسخ داده وجود دارد ؛ از علما نیز این اسناد در دست است از جمله شیخ مفید که از نقاط مختلف ایران وممالک اسلام نامه و سئوالات درباره عقاید وشبهات به دستش رسیده وپاسخ داده است ؛ این نامه دربردارنده مسائل مختلف از جمله گستره پراکندگی مناطق شیعه نشین در نقاط مختلف هست و امور دیگر می توان از این متون وارتباط ها استنباط نمود.
دومین راهبرد ازطریق نمایندگان و کیلان بود: در تمام مناطق ائمه وکیل ونماینده برای ارتباط داشتند ؛ ضمن اینکه اموال از جمله خمس وزکات از این طریق به محضر ائمه ارسال می شد ؛ و کلا کارشناسان دین بودند ومردم مدام با آنها مرتبط بودند، آنچه مهم است ارتباط قوی و گسترده است که امروزه این ارتباط با فضای فراهم شده آسان گردیده است .
روش دیگر برقراری ارتباط با اهل بیت فرزندان و اهل بیت حضرات بوده اند از جمله ارتباطی که ایرانیان با خانواده وفرزندان امام کاظم (ع) داشته اند که دامنه ی آن هنوز نیز قطع نشده واین ارتباط بسیار با برکت بوده است ؛ حضور در مزارات و زیارتگاههای فرزندان امام کاظم (ع) که حرم امام رضا (ع) وحضرت معصومه(ع) برای ایرانیان بعنوان پناهگاه بزرگ بوده است که بسیاری از مشکلات درسایه این ارتباطها رفع گردیده و خواهد شد .
و آخرین راهبرد ارتباط معنوی که برای همه پیروان اسلام این روش گسترده بوده وهست چنانکه یکی از علمای بزرگ اهل سنت گفته است قبر موسی بن جعفر (ع) در بغداد تریاق مجرب است ؛ یعنی برای رفع تمام مشکلات براساس تجربه ثابت شده است که راه گشاست ؛ چنانکه یکی از القاب حضرت باب الحوائج بودن است که در زمان خود خانه حضرت محل حل مشکلات و مراجعه گرفتاران بود ، قبر وزیارتگاه حضرت فرزندانش نیز همین ویژگی را دارد ؛ لذا می توان در گره گشایی از مشکلات دست به دامن این خاندان وبه مزارشان پناه برد.
نظر شما