خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ زهرا مهرور؛ امروز پنجم شعبان سالروز میلاد باسعادت چهارمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت حضرت امام علی بن الحسین سیدالساجدین (ع) است. علی نامی که آبروی بندگان در بندگی است، همان که در عبادت زبان زد تاریخ است و شهره عام و خاص. همان که صحیفه سجادیه اش رواست که نهج البلاغه دوم لقب گیرد، همان که تعداد سجده‌هایش در پیشگاه باری تعالی از شمارش اطرافیان خارج بود.
امام سجاد(ع)، زینت عابدان و پیشوای بندگان پاک خداوند است. ابن عباس در این باره از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم روایت می کند که فرمود: «هرگاه روز قیامت شود، ندا دهنده ای در میان جمع اهل محشر ندا می دهد که مایه زینت عابدان کجاست. در آن هنگام، فرزندم، علی بن الحسین با کمال سرفرازی و سربلندی در محشر ظاهر می شود و میان صفوف حرکت می کند».
دوران امامت امام زین العابدین (ع) که پس از واقعه جان‌سوز عاشورا آغاز شد، یکی از دوران‌های بسیار سخت در تاریخ شیعه است. برای شناخت هرچه بیشتر آن دوران و آشنایی با سیره امام سجاد (ع) با حجت الاسلام «مجتبی شیدایی» معاون پژوهشی حوزه علمیه خراسان جنوبی به گفتگو نشسته‌ایم.
۱- ابتدا در مورد زمانه امام سجاد (ع) و دوران امامت توضیحاتی ارائه دهید؟ حضرت علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب، ملقّب به سجاد (ع)، چهارمین امام شیعه است که بنا به قول مشهور در سال ۳۸ هجری قمری متولد شد و در سال ۹۴ ه. ق با سمی که از طرف ولید بن عبد الملک به او داده شد، به شهادت رسید. امام سجاد (ع) دوران کودکی خود را در مدینه سپری کرد. حدود دو سال از خلافت جدش امیر مؤمنان (ع) را درک نمود و پس از آن مدت ده سال شاهد حوادث دوران امامت عموی خویش امام مجتبی (ع) بود که تنها در شش ماه آن عهده دار خلافت اسلامی بود. پس از شهادت امام مجتبی (ع) در سال ۵۰ هجری، به مدت ۱۰ سال در دوران امامت پدرش حسین بن علی (ع) که در اوج قدرت معاویه با او در ستیز و مبارزه بود، در کنار او قرار داشت. در محرم سال ۶۱ هجری در جریان قیام و شهادت پدرش حسین (ع) در سرزمین کربلا حضور داشت. پس از فاجعه ی کربلا که امامت به او رسید، همراه دیگر اسیران اردوگاه حسینی به اسیری به کوفه و شام برده شد، و در این سفر سرپرست و تکیه گاه اسیران در کوران مصائب و گرفتاری ها بود. او در این سفر با سخنرانی های آتشین خود حکومت یزید را رسوا ساخت و پس از بازگشت از شام، در شهر مدینه اقامت گزید تا آن که در سال ۹۴ هجری به شهادت رسید و در قبرستان معروف «بقیع» در کنار قبر عمویش امام حسن (ع) به خاک سپرده شد.
۲- موقعیت سیاسی عصر امام سجاد (ع) چگونه بود؟ امام سجاد (ع) از آن جمله امامانی می‌باشند که در زمان حیاتشان خلفای متعددی حکومت کردند. معاویه و پسرش یزید، معاویه بن یزید، مروان، عبدالملک مروان و پسر او ولید بن عبدالملک و چقدر خلفای جور را تجربه کردند و به غیر از آنها در مقطعی هم در مناطقی از جهان اسلام (همان گونه که در فیلم مختار دیده‌اید) فرزندان آل زبیر نیز به سرکار آمدند، یعنی امام خلفای خیلی متعدد و مختلفی را تجربه کردند که وجه اشتراک همه آنها این بوده که عرصه را بر حضرت تنگ می‌نمودند، از این جهت بود که امام سجاد (ع) به یک معنا همیشه در تقیه زندگی می‌کردند و از این جهت است که زندگی و مواضع ایشان برای ما و جهان اسلام پیام دارد.
۳- امام سجاد (ع) در آن شرایط چه اقداماتی را انجام دادند؟ امام سجاد (ع) به عنوان امام معصوم به ما می‌آموزد که باید در چنین شرایطی چه کاری انجام دهیم، زیرا ایشان در طول زندگی شریفشان که در سن ۲۳ سالگی حادثه کربلا را تجربه نمودند و ۳۴ سال هم به امامت شیعیان پرداختند و با وجود حکومت‌های وحشتناک و مستبد آن زمان صحیفه سجادیه را که یکی از دستاوردهایشان است، تولید نمودند. این بسیار برای همه مسلمانان خصوصاً شیعیان پیام دارد، که اگر شرایط محیط بیرونی آماده نبود باید از امام سجاد (ع) بیاموزیم که چه کاری(راه تقیه) باید انجام دهیم.
به دلیل فضای خفقانی که پس از واقعه عاشورا در بلاد اسلامی به ویژه مدینه حاکم بود، امام سجاد(ع) از طریق دعا به نشر معارف قرآن و فرهنگ اسلامی پرداخت که مهمترین آن «صحيفه سجاديه» مشتمل بر ۵۴ دعاست. صحيفه سجادیه در ضمن دعا، معارف اسلام، سياست اسلام، اخلاق اسلام، اجتماعيات اسلام، حقانيت شيعه، حقانيت اهل بيت(ع)، انتقاد از ظلم و ظالم، سفارش به حق و حقيقت، و بالاخره يک دوره معارف اسلامى را آموزش مى دهد. صحيفه اى كه محققين، اسم آن را اخت القرآن، انجيل اهل بيت و زبور آل محمد نهاده اند.
۴- چرا امام سجاد (ع) سعی کرد که با دعا، مردم را راهنمایی کند؟ حضرت زین العابدین (ع) نمی‌توانست کلاس رسمی تشکیل داده و شاگرد تربیت نماید، اما از همان اندک ارتباطی که می‌توانست داشته باشد، به تربیت و پرورش نیرو پرداخت. امام سجاد (ع) در ظاهر هیچ کار سیاسی نمی‌کرد، امّا وقتی در فضای بسته، اختناق و تقیّه، نیرو تربیت می‌کند، حرف می‌زند، پیام می‌دهد و دعا می‌کند. ظاهرش این می‌باشد که ایشان برده می خرد و آزاد می‌کند، و خانواده‌هایی را سرپرستی می‌کند. آن خانواده وقتی می بیند که این شخص او را تأمین می‌کند عاشق او می‌شود. و کسی که عاشق کسی گردد حرفش را می‌شنود و به جان دل می‌سپارد. رابطه امام و مأمومی شکل می‌گیرد.
دعا ابزاری برای معرفی ارزش ها و ضد ارزش ها است و امام سجاد(ع) در قالب دعا آگاهی بخشی و بصیرت ایجاد می کند و حتی با دعا سبک زندگی اسلامی و ساختار اعتقادی مکتب اسلامی را تبیین می کنند. دعاهای امام سجاد(ع) گنجینه های معرفتی برای ابعاد مختلف اسلام است.
۵- موفقیت امام سجاد(ع) در ایجاد تحول در جامعه اسلامی چه بود؟ در زندگی امام سجاد(ع) برای ما درس‌ها و عبرت هایی آموزنده است. در آن دوران رعب عجیب و بی سابقه ای در جامعه اسلامی بعد از واقعه عاشورا ایجاد شده بود و آن چیزی که اصلاً مردم تصور نمی کردند یعنی دیدن سر امام حسین(ع) بر نیزه، اتفاق افتاده بود و دوران غربت شدید اهل بیت(ع) است که در برخی از نقل ها آمده حضرت فرمودند: «ما را در مدینه جز تعداد محدودی دوست نمی دارند». اما من این تعبیر را می توان برای امام سجاد(ع) به کار ببریم که امام فرصت‌ساز بودند و از همین دوران سخت و دشوار توانستند تحولاتی را در جامعه اسلامی ایجاد کنند. در نقل تاریخی آمده امام زین‌العابدین و سیدالساجدین (ع) در زمان خلافت عبدالملک بن مروان برای ادای مناسک حج، به مکه می‌رود. هشام بن عبدالملک نیز در همان سال روانه خانه خدا شد. هشام که از فرزندان خلیفه اموی بود در آن سفر تلاش کرد خود را به حجرالأسود رسانده و آن را استلام کند؛ اما انبوه جمعیت حاجیان مانع آن شد و در آن هنگام که او از رسیدن به حجرالأسود درمانده شده بود، امام زین العابدین علی بن الحسین (ع) آمدند و به طواف خانه خدا مشغول شدند. زمانی که امام سجاد (ع) آهنگ رفتن به سوی حجرالأسود را نمود، مردم که امام (ع) را می‌شناختند و جایگاه والایش را می‌دانستند، راه را برای زینت عبادت کنندگان (ع) باز کرده و امام (ع) با شکوه فراوان به سوی حجرالأسود رفته و آن را استلام نمود و آنجا بود که این حاکم اموی به نفوذ امام سجاد(ع) در میان مردم مسلمان پی برد. مقایسه این مقبولیت و محبوبیت امام سجاد(ع) با اوایل امامت ایشان که تعداد بسیار انگشت شماری اهل بیت(ع) را دوست داشتند، نشان می دهد که تحول بزرگی در محبوبیت اهل بیت(ع) رخ داده که ما باید این را در قالب موفقیت های امام سجاد(ع) بدانیم.
۶- چرا اسلام بسیار بر ولایت و حکومت اسلامی تأکید دارد؟ پاسخ این سوال را می تواند در این روایت ببینیم که امام سجّاد فرمود: «مَا نَدرِی کَیفَ نَصنَعُ بِالنّاسِ اِن حَدَّثناهُم بِمَا سَمِعنا مِن رَسُولِ اللهِ (صلّی‌الله علیه و آله) ضَحِکُوا وَ اِن سَکَتنا لَم یَسَعنا؛ ما نميدانيم با مردم چه معامله كنيم اگر نقل كنيم هر چه از پيامبر شنيده‌ايم ميخندند اگر نقل نكنيم طاقت نمى‌آوريم».
این روایت نشان می دهد که چقدر قدرت اموی توانسته بود افکار مردم را فاسد و آنها را اسلام اصیل دور کند. قدرت فاسد حاکمان، رسانه فاسد ایجاد می کند و قدرتی که مبتنی بر تزویر باشد مزورانه افکار عمومی را منحرف می کند که اگر اولیای الهی همچون امام سجاد(ع) سخنی بگویند ایشان را تمسخر می گیرند و اینها نه در زمان حکومت مشرکان بلکه در دوران حکومتی افرادی است که به نام رسول خدا حکومت می کنند و اینجاست که اهمیت حکومت و قدرت برای اسلام احساس می شود. قدرت در اسلام ابزاری برای فراهم کردن زمینه رشد و سعادت جامعه است و از همین جهت بحث حاکمیت و قدرت مهم است و اسلام از سیاست جدا نیست. افرادی که ساده لوحانه می گویند ما کاری به قدرت و حکومت و مسائل سیاسی نداریم و لباس دین هم بر این نگاه های خود می پوشانند اینها خواسته و ناخواسته اسلام سکولار را معرفی می کنند که اگر قدرت به دست صاحبان زر و زور برسد حتماً دوران غربت قرآن و اهل بیت(ع) و دوران پایان اجرای دین در صحنه اجتماع فرا خواهد رسید. بنابراین این فرمایش امام سجاد(ع) یک هشدار برای سیاستمداران و مردم است.
۷- ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی امام سجاد(ع) چگونه بوده است؟ والی مدینه (هشام بن اسماعیل) گر چه از زمان عبدالملک بن مروان مسئول اداره شهر مدینه بود، ولی در دوران ولید رفتار ظالمانه ای با حضرت زین العابدین(ع) در پیش گرفت و هنگامی که به دلیل بدرفتاری زیاد با مردم مدینه از منصب خود عزل شد، او را در کنار منزل مروان نگه داشتند تا مردم از او تقاص بگیرند. او خود معترف بود که از کسی جز علی بن الحسین(ع) بیم ندارد، اما هنگامی که امام با جمعی از اصحاب خود از کنار او عبور کردند، هیچ یک به او متعرض نشدند و از او شکایتی نکردند. این جا بود که هشام فریاد زد: « الله اعلم حیث یجعل رسالته ؛ خدا می‌داند رسالت خود را در کدام خاندان قرار دهد.» یعنی به نوعی به صورت غیر مستقیم به امامت سید الساجدین(ع) اعتراف می کند. و حتی در روایت دیگری، امام برای او پیغام داد که اگر از نظر مادی در تنگنا هستی، ما تأمینت می‌کنیم. اینها حکایت از رفتار بزرگ منشانه حضرت داشت و ما اگر بخواهیم به امام سجاد(ع) اقتدا کنیم باید روحیه بخشش و بزرگی منشی را در بین خود گسترش دهیم.
نظر شما