خبرگزاری شبستان- رشت، مهری شیرمحمدی؛ خاتونی که سالی یک بار می‌آید، با سفره‌ای از برکت، از ته چاه و به خانه‌ها سرکشی میکند. اگر خانه‌ها پاکیزه باشند، برکتش را در خانه‌ها می‌تکاند و اگر نباشد، صاحبخانه محروم می‌شود و در نهایت با کوله باری از آرزوهای زنانه دوباره به چاه آب باز می‌گردد. خاتون چهارشنبه سوری در فرهنگ مردم گیلان، گویا همان بازگشت «فِرَوَهَران» است که سالی یک بار به خانه‌ها می‌آیند و اگر سرایی، خانه تکانی نشده باشد، ناراحت شده و باز می‌گردند.
در افسانه چهارشنبه خاتون پیوستگی فرشته آرزوی زنان با آب به این شکل روایت می‌شود؛ «خاتونی در یک چاه قدیمی آب زندگی میکند و هرسال در آخرین چهارشنبه سال از چاه بیرون می‌آید و به خانه‌ها سرکشی میکند. اگر خانه‌ها تمیز باشد، برکت می‌دهد و اگر کثیف باشد، لعن میکند.»
«مژده دانش پژوه» که با همکاری «هنگامه حکیمیان»، عروسک چهارشنبه خاتون را طراحی کرده‌اند، می‌گوید:« خاتون چهارشنبه، محک شجاعت و نماد زنانه است. مراسمی هست که تنها زنان انجام می‌دهند. اگر آرزوی مهمی داشته باشند نیمه شب سرچاه قدیمی می‌روند و سه بار چهارشنبه خاتون را صدا می‌کنند. در افسانه ای آمده است که آب چاه می‌جوشد و چهارشنبه خاتون بالا می‌آید و به صورت کسی که او را صدا زده سیلی می‌زند. اگر زن شجاع باشد و با صدای بلند خواسته خود را بیان کند، آن خواسته برآورده می‌شود.»
در برخی از روایت‌ها اگر زن شجاع باشد و بتواند همراه چهارشنبه خاتون به ته چاه برود، از سرنوشت خود آگاه می‌شود. حالا قرار است کودکان رشت با این افسانه قدیمی در موزه میراث روستایی آشنا شوند. دبیر گروه ادبیات خلاق رشت، درباره این برنامه می‌گوید:با همکاری موزه میراث روستایی، قرار است آئین‌های مربوط به چهارشنبه آخرسال و چهارشنبه خاتون برای کودکان اجرا شود.
«دلارام جباری» با تاکید بر زنده نگه داشتن باورداشت‌های فرهنگی، می‌افزاید: گیلان یکی از کهنسال ترین زیستگاه‌ها و خاستگاه‌های ایران زمین است. ولی امروز از گیلان بزرگ تنها نشانه‌هایی در کتاب‌های تاریخی و معدود بناهای تاریخی باقی مانده که آن هم روبه ویرانی است. بنابراین برای شناخت آنچه از میراث بزرگ ما مانده است، اعم از باورها، آداب و رسوم و آئین‌ها، می‌توان برای توسعه فرهنگی و اجتماعی بهره برد.
وی اضافه میکند: گروه ادبیات خلاق با هدف زنده کردن آئین‌های بومی مربوط به چهارشنبه آخر سال و چهارشنبه خاتون، با همکاری موزه میراث روستایی گیلان ویژه برنامه‌ای برای کودکان تدارک دیده است. طی این برنامه که روز پنجشنبه( ۱۹اسفند) در محل موزه میراث روستایی اجرا می‌شود، ابتدا قصه‌ای از افسانه‌های کهن مربوط به چهارشنبه خاتون برای کودکان بازخوانی می‌شود. سپس برنامه قاشق‌زنی، شعرخوانی و شکستن کوزه سفالی برای رفع بلا انجام می‌شود و در نهایت همچون گذشته، کپه‌هایی از کولوش (ساقه برنج) آتش زده می‌شود.
جباری ابراز می‌دارد: می‌خواهیم طنین آواز گول گول چهارشنبه، از جمع کودکان شنیده شود. زیرا فردای سرزمین گیلان از آن کودکان است.
در فرهنگ ایران، «آب» همواره نماد پاکی بوده و پای ثابت سفره‌های هفت سین نوروزی است. یکی از باورهای مردم گیلان این بود که در شب چهارشنبه سوری، آبی را از چاه یا رودخانه می‌آوردند و تا روز سیزده فروردین در سفره هفت سین نگه می‌داشتند. در برخی از مناطق باور داشتند که تن شویی با آبی که در نیمه شب و سحرگاه چهارشنبه سوری از چاه کشیده با از رودخانه بر آورده‌اند، سبب رفع بیماری در سال جدید می‌شود. یک نفر از افراد خانواده، مقداری آب از چاه خانه می‌کشید و در گوشه‌ای می‌گذاشت. این آب را متبرک می‌دانستند و با آب معمولی مخلوط کرده، با آن سر و تن می‌شستند و مقداری از آن را نیز می‌نوشیدند و به بیماران، کودکان ضعیف و زنان نازا به نیت شفای خیر، نیرومندی و باروری می‌دادند که بخورند. به این دلیل «آب» را در شب از چاه می‌کشیدند تا چهارشنبه خاتون که در شب چهارشنبه سوری به همه خانه‌ها سر می‌کشید، آن را متبرک سازد و سپس سحرگاه آن را می‌خوردند. در گیلاوندان، در نیمه شب پسین چهارشنبه سال، یکی از افراد خانواده، بر سر چاه می‌رفت و پس از فراخواندن چهارشنبه خاتون سطلی آب از چاه بر می‌داشت و در گوشه‌ای پنهان می‌کرد که از آن برای رفع قولنج، نازایی و بیماری استفاده می‌کردند.
نظر شما