به گزارش خبرگزاری شبستان، مهمان این هفته برنامه «دستخط» از نمایندگان مجلس شورای اسلامی است که سومین دوره حضورش در مجلس را تجربه می‌کند؛ مجالس هشتم و نهم در مجلس بود و در مجلس یازدهم هم از نمایندگان حوزه تبریز، اسکو و آذرشهر است. رئیس یکی از کمیسیون‌های تخصصی مهم مجلس است که با زندگی همه ما سر و کار دارد. فردی است که در حوزه‌های آموزشی در دانشگاه‌های مختلف بسیار فعال بوده، سابقه ریاست دارد. قطعاً حرف‌های مهمی با توجه به مصوباتی که در مجلس انجام می‌شود که در خصوص لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ است برای ما خواهد داشت و همچنین از گذشته و آینده پیش رو هم برای ما خواهد گفت.
در خدمت جناب آقای علیرضا منادی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی هستیم که بخش‌هایی از سوابق ایشان را ارائه کردم و می‌توان گفت از پرسابقه‌های مجلس هستند.
سلام و خیلی خوش آمدید.
سلام علیکم، متشکرم.
سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بودجه حوزه آموزش و تحقیقات چه تغییراتی کرده است؟
طبیعی است که افزایش یافته است.
چند درصد است؟
۳۵ درصد در حوزه آموزش افزایش داشته‌لیم و بودجه ۵۵ هزار میلیارد شده است. یک ۲۰-۱۰ درصدی در آموزش و پرورش افزایش داریم، البته با تغییراتی که در تلفیق دادیم که بحث رتبه‌بندی معلمان را داشتیم و ۴۰ هزار میلیارد تومان روی این آمد، قدری رشد خوبی آموزش و پرورش داشت.
۳۵ درصد افزایش برای چه چیزی بود؟
برای آموزش عالی بود که الان ۵۵ هزارمیلیارد بودجه است. قبلاً این میزان نبود.
برای آموزش و پرورش چطور؟
برای آموزش و پرورش ۱۳۱ هزار میلیارد بود و الان ۱۷۵ هزار میلیارد تومان شد.
رتبه بندی قطعاً در ۱۴۰۱ انجام می‌شود؟
ان شاالله از ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ محسوب می‌شود.
اگر بخواهید غیرتخصصی و مردم فهم بگوئید برای معلمان چه اتفاقی می‌افتد، چه خواهید گفت؟
ما ۱۰۰ سال است که از سال ۱۳۰۳ آموزش و پرورش جدید داریم. این آموزش و پرورش معلمان عزیز هیچگاه درجه‌بندی و رتبه بندی نشده بودند. اتفاق این است که کیفیت آموزش افزایش یابد، در بین معلمان رقابتی وجود ندارد مثلاً در جا‌هایی نظامی هستند، درجه دارند، هدف رتبه‌بندی این است که منزلت معلم مشخص شود که ۵ منزلت خوب برای آنها تعریف کردیم و خروجی اش این است که کیفیت آموزش بالا می‌رود و ارتقای کرامت و منزلت معلم را دارد و بعد، پول خوبی را در اینجا در نظر گرفتیم که رشد مناسبی در حقوق را داشته باشیم یعنی حقوق قبلی که حفظ کردیم و از دل این حقوق، سه شاخصه حق شغل و حق شاغل و فوق العاده شغل را برداشتیم و حاصل جمع هر چقدر شد برای اولین رتبه ۴۵ درصد، برای دومین رتبه ۵۵ درصد، برای سومین رتبه که استادیار معلم ۶۵ درصد و برای دانشیار معلم ۷۵ درصد و استادمعلم ۹۰ درصد مجموع سه شاخص است که حدوداً بین ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار یا ۷-۶ میلیون افزایش خواهد داشت.
برای بازنشسته‌ها اتفاقی نمی‌افتد؟
بازنشسته‌ها را خود دولت هم نیاورده بود. ما گفتیم از ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ برای همه شامل می‌شود، ولی قبل از آن را شامل نمی‌شود، ولی برای ۳۱ شهریور، چون آخر سال هستیم برای اردیبهشت این آماده می‌شود. وقتی این آئین نامه در دولت تصویب شد آن روز هر کسی که از ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ به بعد معلم بوده، ولو بازنشسته شده باشد را شامل می‌شود.
شاخصه‌های بودجه تحقیقاتی چه تغییراتی کرده است؟
پژوهش و تحقیقات هم به نظر ما امسال افت داشت. عددی که مدنظر ما بود نسبت به سال گذشته کاهش داشتیم، ولی پل‌هایی گذاشتیم.
چقدر کاهش داشته است؟
فکر کنم نسبت به سال گذشته ۱۵-۱۰ درصد کاهش داشته‌ایم، البته یکی از توفیقات خوبی که در بحث آموزش داشتیم، تصویب طرحی به نام جهش تولید دانش‌بنیان بوده است؛ این قانون می‌تواند برساند. آن قدر ارفاقات برای این عزیزان، شرکت‌های دانش بنیان، قائل شده که رقم بالایی ۴۰-۳۰ هزار میلیارد پول برای این شرکت‌ها از منابع بسیار محکم در نظر گرفته شده و دولت هم خوب حمایت کرده است و به شورای نگهبان نامه نوشت و بدون مشکل اصل ۷۵ تصویب شده و گام بسیار بلندی در توسعه علمی کشور است.
یعنی این طرح الان تبدیل به قانون شد؟
به شورای محترم نگهبان رفت و ایرادات جزئی گرفته شد که دیروز ایرادات را در کمیسیون رفع کردیم و فکر کنم بعد از بودجه اولین چیزی که بررسی شود این است و این می‌رود. امسال قانون می‌شود.
یک چیزی هم درباره تجمیع دانشگاه‌های علوم پزشکی با دانشگاه‌های دیگر مطرح شد. این در بودجه ۱۴۰۱ دیده شده است؟ دولت مطرح کرده یا نه؟ چه خواهد شد؟
بحث تجمیع نبود، آموزش بود. سالهاست که آموزش پزشکی ما جداست و یک روش موفقی هم هست، یعنی دانشجو در کنار آموزش عمل را می‌بیند. بیمارستان در کنار دانشگاه علوم پزشکی است و مدیر آن واحد است و مشکل بیمارستان رفتن، جا ندادن و استاد نداشتن ندارد. استاد آنجا کار آموزشی می‌کند و در کنار این کار درمانی هم می‌کند.
عده‌ای اعتقاد داشتند مثل کشورهای دیگر آموزش پزشکی را زیر وزارت علوم قرار دهیم. در وزارت علوم طرفداران جدی دارد و در کمیسیون ما در مجلس طرح شد و واقعیت این است خیلی‌ها معتقد هستند این اتفاق نباید بیفتد. برای اینکه طرح موفقی است و ممکن است در وزارت علوم آسیب ببیند و کیفیت کار پائین بیاید. امروز در نانوپزشکی در دنیا سوم هستیم. در حوزه پزشکی جزو بهترین آموزش پزشکی در دنیا هستیم که خروجی‌های خوب و متخصصین توانمندی را تقدیم جامعه کرده‌ایم.
یعنی این با اختلاف نظری که بین دو گروه بود منتج به چه چیزی شده است؟
هیچی، فعلاً در کمیسیون مطرح است و ارجاع نشده و به کمیته رفته تا بررسی شود، ولی وزارت بهداشت مخالفت کرده است و دکتر مرندی که زمان ایشان این اتفاق افتاد، مخالفت کرد. بزرگان حوزه پزشکی با دلایل خوبی که ارائه و اقامه کرده اند، با این طرح مخالفت کرده اند. ولی نهایی نشده است که چطور شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی هستید و به عنوان عضو حقوقی حضور دارید.
بله.
در آنجا هم چیزی مطرح شد درباره اینکه ما دانشجو‌های پزشکی کفاف کشور را نمی‌دهد.
تعداد را افزایش دادیم.
الان در بودجه ۱۴۰۱ چیزی برای این دیده شده است؟
بحث بودجه‌اش قدری دیده شده، ولی کافی نیست البته ظرفیت‌ها را بالا آوردیم. در وزارت بهداشت خیلی‌ها مقاومت می‌کردند که این اتفاق نیفتد و کیفیت پائین می‌آید و کفاف آموزش دانشجویان موجود را نداریم، چرا ظرفیت اضافه شده است؟ منتهی یک مصوبه‌ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی گذرانده شد و مصوبه این بود هر کسی از این ظرفیت تا ۱۰ هزار یک تکلیفی دارد و از آن به بعد هر چه افزایش یابد همگی متعلق به مناطق محروم هستند. اگر قبول شوند باید در مناطق محروم خدمت کنند.
الان چقدر از این پزشکان به برنامه نادرست برای تامین پزشک مورد نیاز برمی‌گردد و چه بخشی به مهاجرت نخبگان پزشکی برمی گردد؟
کلاً خروج نخبگان ما زیاد است و این برای ما آسیب از نظر سرمایه انسانی است و این افراد برای یک جامعه خیلی هزینه برده‌اند. یک نخبه‌ای که به بالا می‌رسد نباید بگوئیم چقدر خود شما هزینه برداشتی، بلکه صد‌ها همکلاسی داشت و از دل این‌ها بیرون آمد و باید همه آنها را حساب کرد و در جمع ۶۰۰-۵۰۰ نفر یکی نخبه درآمده است. یعنی هزینه این آدم که در داخل جمع دیگری رشد کرده باید به صورت کلی حساب شود. این وقتی از کشور می‌رود آسیب می‌بینیم گرچه برود و برگردد خیلی خوب است و نخبه‌های زیادی از دست داده‌ایم که رفتند و برنگشتند البته در جریان کرونا یک بازگشت خوبی داشتیم، ولی الان متاسفانه ...
در جریان کرونا بازگشت داشتیم؟
بله، زیاد.
چون در زمینه پرستاری هم شنیدم پرستار‌های زیادی مهاجرت کردند.
پرستار نه. در حوزه علوم که نخبگان داشته‌اایم، رشته‌های غیرپزشکی... در مورد پزشکی که پرستار می‌رود کاری ندارم، گفته می‌شود ایران بهشت پزشکان است. هیچ جای دنیا پزشکان مثل ایران عزیز نیستند و درآمد خوبی برخوردار نیستند، هم عزیزتر هستند و هم درآمد آنها از همه جای دنیا بهتر است حتی از آمریکا! لذا خروج پزشکان را خیلی شاهد نیستیم و بعضاً به کشور‌هایی همچون کانادا می‌روند، ولی رفت و برگشت است. چند ماهی در ایران کار می‌کند و بعد به کانادا می‌رود. در کل، در خصوص برنامه ریزی برای آموزش پزشکی خیلی ایراد نداریم. به هر حال تقاضا زیاد است، تخت، بیمارستان، استاد و ... نیاز دارد تا فرد را خوب پرورش دهد.
آماری دارید که چه پزشکان و چه غیرپزشکان، افراد نخبه‌ای که مهاجرت کردند چقدر است؟
متاسفانه اخیراً زیاد شده است. ما در سال گذشته در مجلس مصوبه‌ای داشتیم و من آنجا در مجلس اعلام کردم که رقم قابل توجه خروج استاد از کشور بخاطر افزایش قیمت ارز و کاهش ارزش پول ملی است. ما حرکتی کردیم که حقوق‌ها را ۶۰-۳۰ درصد در مجلس افزایش دادیم و همسان‌سازی شد. گروه وزارت بهداشتی‌ها - من استاد علوم پزشکی تهران هستم - در دانشگاه علوم پزشکی حقوق‌ها خوب بود و آن‌هایی که دانشگاه‌های غیرپزشکی و دولتی بودند، حقوق پائین‌تر داشتند. در مجلس همسان سازی را گذاشتیم و گفتیم باید حقوق این افراد به اساتید وزارت بهداشت برسد و این اتفاق افتاد.
۶۰-۳۰ درصد اتفاق افتاد البته با یکسری مشکلات مواجه شده و قدری در سازمان برنامه و بودجه همراهی خوبی با این امر ندارد، ولی جلوی مهاجرت نخبگان و اساتید را گرفت. اساتیدی که می‌روند دانشگاه‌ها این‌ها را اخراج نمی‌کنند. می‌گویند مرخصی بدون حقوق بگیرید و بروید و برگردید. با مرخصی بدون حقوق این اساتید موافقت می‌شود تا برای همیشه نرود.
اینکه اتفاق افتاده آماری داریم چقدر اساتید نخبه رفتند؟
آمار دقیق ندارم، ولی فکر کنم قابل توجه است.
اینکه می‌گویید زیاد شده از سال ۹۹ تا ۱۴۰۰ چقدر اضافه شده است؟
از سال ۹۹ تا ۱۴۰۰ من فکر می‌کنم حدوداً ۶-۵ درصد از اساتید موجود ما مهاجرت کردند.
این خبر درست بود که ۳-۲ هزار نفر از پرستاران ما در کرونا رفته اند؟
بله؛ درست است. برای اینکه تمام کشور‌ها با بحران مواجه بودند.
۲ یا ۳ هزارنفر بودند؟
من عدد را دقیق نمی‌دانم، ولی قابل توجه است. این بازار کار است و هر جایی پول خوب بدهد طرف می‌رود.
بیشتر کجا‌ها رفتند؟
نوعاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای اروپایی رفتند.
از میزانی که رفتند چه تعداد شاغل بودند و چه تعداد بدون شغل بودند؟
اکثراً بدون شغل‌ها رفتند، ولی شاغل‌ها هم رفتند. مرخصی گرفتند و رفتند. اکثراً غیرشاغل بودند؛ خیلی نبودند البته.
پزشکان چطور؟ در دوران کرونا رفته اند؟
خیر. در کرونا خیلی‌ها مسافرت نمی‌کردند. در ایام کرونا قرنطینه جهانی بود و ورود و خروج مشکل بود.
حالا وارد موضوع کرونا شدیم. قصه تحصیل مجازی در مدارس و دانشگاه‌ها که به نظر کار بزرگی شد، یعنی چرخ تحصیل و علم اندوزی چرخید با تمام تلاشی که هم اساتید کردند و هم دانشجویان و دانش آموزان و هم صداوسیما! الان سوال این است با وجود تاکیدات زیاد بر اینکه مدارس باز است و مدارس باز باشد، بعنوان رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات آماری دارید چند درصد از مدارس باز هستند؟
ما ستاد ملی کرونا داریم، بین تصمیمات آنها و دل مسئولین آموزش و پرورش و آموزش عالی اختلافاتی وجود دارد، البته وزرا عضو آنجا هستند و یک رای دارند و از نظر این‌ها باید مدارس باز شود، چون خیلی افت کیفیت داریم، یعنی آموزش مجازی، چون زمینه و آمادگی نداشتیم و یکباره وارد شدیم، کنترل آموزش‌ها و اینکه آموزش واقعاً اتفاق می‌افتد، معلم تدریس می‌کند، دانش اموز درس می‌خواند، مشکل بود؛ لذا اولین اتفاقی که در ایام کرونا افتاد این بود که ۵/۳ میلیون نفر دانش آموز ما وسیله ورود به سیستم "شاد" را نداشتند. حدوداً پوشش صداوسیما ۹۵ درصد است و ۶-۵ درصد از آن‌هایی که حداقل با تلویزیون می‌خواستند مدرسه تلویزیونی ایران را داشته باشند، به تلویزیون دستری نداشتند یعنی در این شهر‌ها آنتن صداوسیما نمی‌رسد و گیرنده‌ها را نداشتند و یک عده موبایل داشتند، نت نداشتند و یک عده نیز دستگاه نداشتند. خیلی جا‌ها هم اینترنت بود و هم آنتن بود، ولی موبایل را نداشتند که استفاده کنند؛ لذا باعث شد افت شدید تحصیلی داشتیم و تعداد بازماندگان تحصیل به شدت زیاد شد، حتی کسانی که در خانه‌ها بودند ولو امکانات داشتند از تحصیل بازماندند، رغبت به تحصیل نشان ندادند، عدم حضور در کلاس‌ها را داشتیم و باعث شد افت تحصیلی اتفاق بیفتد و الان وارد این می‌شدیم که مدارس باز شود. همه هم قبول کردند و یکباره اومیکرون آمد.
این را داشتیم که دانشگاه‌ها آمادگی داشته باشند بعد از دوسال دانشجو‌ها وارد دانشگاه شوند و آمادگی داشته باشند و سوالات دانشجو و مطالباتی که دارد متفاوت با زمانی که مجازی بود، هست؛ باید این‌ها مدیریت شود. دانش آموزان هم یکباره وارد کلاس می‌شود در حالی که دو سال است کلاس ندیده است؛ لذا این‌ها را آرام آرام باید اتفاق افتد و یکباره اومیکرون آمد هر چند فروکش می‌کند و فکر می‌کنم به سمت مدارس حضوری با کنترل بیماری اومیکرون برویم و قطعاً در این مسئله به شدت افت تحصیلی خواهیم داشت و دو سه لایه ۳-۲ ساله‌ای که دانش آموزان بودند در آینده در طول زندگی‌شان این افت کیفیت آموزش تاثیر دارد.
چقدر افت است؟ چقدر نگران کننده است؟
نگران کنندگی این است که با حضور در کلاس و جدیت معلم کیفیت عالی نبود حتی وقتی وزیر آموزش و پرورش برای وزارت برنامه بدهد، آماری ارائه داد که بسیار وحشتناک بود که تعداد قابل توجهی افت تحصیلی داشتیم. بعلاوه اینکه تیمز وو پرلز که وجود دارد و به دنیا معرفی می‌کنند از ۵۸ کشور دنیا ۵۱ ام هستیم. یعنی در آموزش ریاضی و ... افت داشتیم که همه این‌ها حکایت از این دارد که در آینده باید به شدت برگزاری برنامه‌هایی را در نظر بگیریم که بتواند گذشته ضعیف این بچه‌ها را همزمان با آموزش دروس جبران کند. یعنی طرف سوم و چهارم را خوانده و به پنجم رسیده، ولی سواد سوم دارد و برای پنجم مشکل دارد در نتیجه سختی آموزش و پرورش مضاعف شده است. هم به این‌ها باید یاد بیاموزد و هم پشتیبانی کند، پوشش دهد و جبران مافات کند.
اکثریت مدارس غیرانتفاعی نشان داده شد آن پول‌های کلانی که می‌گیرند زیرسوال می‌رود.
قانونی در مجلس تصویب کردیم که این قانون برای این است که مدارس غیرانتفاعی کنترل و مدیریت شود و شفاف شود، یعنی دریافت‌های مالی و پرداختی‌ها و اینکه معلم گزینش شده است، چه سطحی از سواد دارد در سامانه‌ای شفاف شود.
خیلی جا‌ها اجرا نمی‌شود. قبول کنید.
جریمه‌هایی را قرار دادیم. قبلاً یک قانون بود و جدید آوردیم. این در نوبت تصویب است و در این قانون حقوق مدارس غیرانتفاعی چه میزان است که معلمان استثمار می‌شوند.
واقعاً این را باور نمی‌کردم، ولی به چشم خود دیدم که حداقل در سال ۳۰-۲۰ میلیون تومان مدرسه پول میگیرد و از معلم که می‌پرسیم حقوق چقدر دریافت می‌کند رقم بسیار ناچیز است و معلم‌های کم‌تجربه هم هستند.
حتی قانون را دور می‌زنند که شما ۳ میلیون حقوق دارید و چک را میگیرد و یک میلیون برای معلم است و در مدارس این اتفاق می‌افتد. یا مدارس خانوادگی اداره می‌شود و هر کسی فامیل خودش را به آنجا می‌آورد و معلم می‌کند. معلم باید کیفیت داشته باشد و از فیلتر‌ها عبور کند و گزینش شود و نهایتاً هر کسی نگوید، چون مدرسه دارم همه بچه‌های خود را آنجا معلم کنم. قانون بسیار خوبی است و مفاد بسیار خوبی دارد.
مهدکودک‌ها دوباره به آموزش و پرورش برمی گردد؟
بله. مهدکودک به آموزش و پرورش برگشت. صفر تا ۶ ساله‌ها را طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و هم ما در مجلس تصویب می‌کنیم و پول خوبی بودجه قرار دادیم تا سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در دل وزارت آموزش و پرورش شکل گیرد.
این برای سال ۱۴۰۱ خواهد بود؟
بله. سازمان ملی تعلیم و تربیت شکل گرفته و مسئول آن مشخص شده و مهد‌های کودک زیر نظر این‌ها مدیریت می‌شود که از حیث محتوا، معلمینی که دارند و از حیث مکان‌هایی که دارند که مناسب باشند. خیلی از افراد بعداً غرائض تبلیغاتی، دینی داشتند که در قالب مهدکودک‌ها انجام می‌دادند.
مثلاً؟
مثلاً بهائیت.
این موارد را داشتیم؟
به نظر اینطور بود.
به نظرم نه، رئیس کمیسیون که به نظرم نمی‌گوید. اطلاعات دارد.
اطلاعاتی که شنیدم این چنین بود که برنامه ریزی داشتند در مهدکودک‌ها کار را شروع کنند. مهدکودک‌ها خیلی موثر است و پایه کار است.
مجوز هم گرفته بودند؟
مجوز طبیعی است که گرفته باشند.
مجوز به نام فرد دیگری می‌گیرند و در پشت صحنه کار خود را می‌کنند.
بله. افکاری را داشتند که تبلیغات شود و الحمدالله با این روش جلوی این گرفته شد.
از ۱۲ درصد مدارس غیرانتفاعی چند درصد متعلق به عزیزان و بزرگان و بزرگواران است؟
قانون تعارض منافع را وزیر قبلی آموزش و پرورش اجرا کرد و اکثر این‌ها را کنار گذاشت و گفت اینجا یا مدیر هستید یا مدرسه‌ات را تعطیل کنید. خیلی‌ها مدرسه را تعطیل کردند، آن‌هایی که صرفه نداشت مدرسه را تعطیل کردند.
منظورم این نیست. منظورم این است که طرف در نظام جمهوری اسلامی در هر جایی سمت دارد، یک مدرسه غیرانتفاعی دارد و فرد مورد نظر خود را آنجا گذاشته و پشت صحنه خود اوست.
ممکن است باشد و هستند. برخی را می‌شناسم که مدرسه غیرانتفاعی دارند. شخصیت‌های مهمی در کشور داریم که مدرسه دارد و این را کتمان نمی‌کنند. من متخصص آموزش هستم و ۳۶ سال است که معلم هستمو حدوداً ۱۲ سال رئیس دانشگاه بودم و الان هم در دانشگاه تهران هستم و کل عمرم را با این کار‌ها سپری کردم و بعد از بازنشستگی نمی‌توانم صافکاری یا تراشکاری باز کنم. من اگر بخواهم باید این کار را کنم. من و خانمم برای آموزش و پرورش چنین ورودی نداشتیم، ولی باید آدم‌هایی که این کاره هستند این کار را انجام دهند خروجی خوبی خواهیم داشت البته اگر خود این افراد مدیریت کنند و کیفیت کار بالا برود، چون خود آنها شفاف و شاخصاً لکه‌بردار نیستند و مراقبت می‌کنند. ولیکن جا‌هایی هم داریم که طرف کار آزاد دارد و مجوز گرفته و از آنجا نیز بعنوان دکانی درآمد دارد. طبیعی است در اینجا کیفیت کاهش می‌یابد.
از برداشتن کنکور چه خبر؟
برداشتن کنکور حکایت خاصی دارد؛ مجلس در بحث کنکور یکسری مصوبات دارد و اخیراً شورای عالی انقلاب فرهنگی ورود کرده است و زمان دولت محترم قبلی بود. مثلا سال یازدهم و دوازدهم را گفته بود که باشند و ۶۰ درصد اختصاصی‌ها بعد از کنکور باشند و کنکور فقط اختصاصی‌ها باشد. در آنجا اعتراض بود که کنکور را دو مورد کردیم. باز مافیای کنکور سرازیر می‌شوند و نهایتاً قدری کنکور حذف شود و سرنوشت کنکور چه شود، شفاف نیست؛ البته می‌گویند با این مصوبه این کنکور را از سال بعد اجرا می‌کنیم و فکر می‌کنم اجرا کنند.
همان مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی؟
بله. منتهی با همکاری مجلس بخش‌هایی که نیاز به قانون دارد، در مجلس قانونی می‌کنند که با موافقت رئیس محترم مجلس است.
از سال دیگر کنکور دیگری خواهیم داشت؟
فکر می‌کنم اینطور باشد.
به سال دیگر می‌رسد؟
برای سال ۱۴۰۲ انجام می‌دهند.
یعنی همان ۶۰ درصد معدل دهم و یازدهم و دوازدهم می‌شود.
بله. ۴۰ درصد هم برای اختصاصی است.
عملاً کنکوری برداشته نمی‌شود.
بله، کنکور سرجای خود است و دروس عمومی است که این هم محل اعتراض است که چرا بچه فارسی و معارف و عربی بخواند. در نتیجه گفتند فقط برای اختصاصی‌ها باشد.
نظر کمیسیون آموزش و تحقیقات چه بود؟
ما مخالف بودیم. به هر حال رای آورد.
با فاصله چقدر رای آورد؟
تعداد آرا را به یاد ندارم، ولی رای خوبی آورد. آموزش ... نمی‌شود.
این مصوبه بازار کلاس کنکور را کساد می‌کند یا خیر؟
هیچ فرقی نمی‌کند. هر طور باشد این‌ها آموزشگاه‌هایی هستند که کالای خود را برای هر حالتی عرضه می‌کنند. اختصاصی باشد اختصاصی ارائه می‌دهند، مدارس باشد باز کالای خود را عرضه می‌کنند و می‌گویند دهمی‌ها بیایند تا معدل تضمینی ۲۰ شود.
تا ۶۰ درصد را داشته باشند.
بله. پول‌های بزرگی می‌گیرند و آموزش‌هایی می‌دهند و چم و خم را به این دانش اموزان می‌آموزند.
گردش مالی این موسسات چقدر است؟
یک زمانی ۸ هزار میلیارد تومان در سال شنیده بودم، ولی الان بالای ۴۰-۳۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی دارند.
اینکه می‌گویند مافیایی است درست است؟
این‌هایی که بزرگ شده اند، ارتباطات خوبی دارند. به نظرم در سازمان سنجش هم ارتباطات خوبی دارند.
یعنی سیاست گذاری هم ممکن است انجام دهند.
ممکن است دخالت کنند و ارتباط دارند. شاید این‌ها را بکنید داخل آن مسئولینی پیدا شود که پشت قضیه هستند. شاید اینطور باشد، ولی به هر حال این‌ها قدرت دارند و خوب کار می‌کنند.
چقدر نصیب خود آموزش و پرورش می‌شود؟
آموزش و پرورش درصد برمی‌دارد؛ از آموزشگاه ۵ درصد پول میگیرد. ۵ درصد از درآمد این موسسات به آموزش و پرورش می‌رود. البته اشتغالزایی خوبی دارد و خیلی‌ها در این موسسات کار می‌کنند.
قاعده و قانون خاصی دارد؟
قاعده. محتوا تولید می‌کنند.
برای اداره این‌ها که ۴۰-۳۰ هزار میلیارد از بودجه مملکت را هزینه می‌کنند قاعده‌ای وجود دارد؟
اداره این‌ها مستقیم با آموزش و پرورش است.
نظارتش هم با آموزش و پرورش است؟
بله. چند وقت پیش یکی از معاونین وزیر آموزش و پرورش که مدارس غیرانتفاعی بزرگ قابل توجهی دارد، معاون همین مسئله بود که ایشان را برداشتند، چون تعارض منافع بود. این‌ها سیاست گذاری است.
هم غیرانتفاعی داشت.
هم معاون این مسائل بود. خود او در راس سیاست گذاری بود.
خیلی خوب برای او بود.
در تهران مدارس خیلی خوب داشته و از این مسئولیت کنار رفتند.
چند سال پیش بود؟
۲ سال پیش بود.
چند سال معاون وزیر بودند؟
فکر کنم ۶-۵ سال این معاونت را داشتند.
مجلس یازدهم چطور است؟
حس می‌کنم مجالس رفته رفته آب می‌روند یعنی کیفیت از نظر کارشناسی، کارشناس‌تر نمی‌شوند.
خیلی بد است.
این یک واقعیت است. همه مجالس یک امر روتین دارند. همه مجالس در هر دوره دوسوم تغییر می‌کند. از ۳۰۰ نماینده ۲۰۰ نفر عوض می‌شوند و افراد جدید می‌آیند. این یک واقعیت است. دریافت من این است که کیفیت مجالس از حیث قانونگذاری و کارشناسی مثلاً مجلس هشتم کیفیت بهتری داشت.
کیفیت از چه لحاظی می‌گویید؟
قانون گذاری و نظارت باید جامع و مانع باشد. از نظر نظارت ضعیف هستیم. خیلی نظارت نمی‌کنیم و خیلی از قانون‌هایی که مصوب شده بر جای می‌ماند. یکی مورد این است که قانونگذاران باید قوانین خوبی بیاورند و وقت بگذارند و عالم به همه جوانب مسئله باشند. به هر حال در مجلس تخصص و تجربه خیلی مهم است و هر چه اعضای مجلس مجرب‌تر باشند، رای خوبی می‌توان گرفت.
دولت آقای رئیسی را در این ۶ ماه چطور می‌بینید؟
من به دولت آقای رئیسی خیلی امیدوارم، با سیاسون راست و چپ کار ندارم. آیت‌الله رئیسی فرد پرتلاشی است و ایده‌ها و برنامه‌های او را احساس می‌کنم خوب پیش می‌رود. یک ذره جلوتر برویم این را درک خواهیم کرد. روحیه مبارزه با فساد را واقعاً دارد، سرکاری نیست و خودش عامل است و اطرافیانشان خیلی مراقبت می‌کند. هر چند برخی سوتی‌ها در داخل دولت انجام می‌شود و اشتباهاتی صورت میگیرد، ولی اول کار است و خیلی نمی‌توان گفت چطور است، چون شروع کار دولت است. برای اینکه کار آقای رئیسی را قضاوت کنیم سال ۱۴۰۲ شهریور به بعد می‌توان قضاوت کرد.
کابینه را چطور چیدند؟
برخی را خیلی مثبت می‌بینم و برخی را اصلا قبول ندارم و متاسفانه چینش در آن باب محل انتقاد بنده است.
به چند نفر رای ندادید؟
من کلاً به یک نفر از کابینه رای ندادم.
این که می‌خواهم بپرسم در حوزه تخصصی شما نیست، ولی قطعاً صاحبنظر و نماینده مردم هستید، فکر می‌کنید مذاکرات به کجا برسد؟
مذاکرات به زودی به نتیجه خواهد رسید و ظرف یکی دو هفته آینده به تفاهم برسند. چیزی نمانده است و قطعاً برجام قبلی با یکسری نواقص احیا می‌شود.
فکر می‌کنید منافعش برای من بیشتر است یا مضرات؟
قطعاً منافعش برای ما بیشتر است. در دوره قبل هم اعتقاد داشتم منافع زیادی برای ما داشت. گرچه مسئولین سیاست خارجی اشتباهات فاحشی در عقد قرارداد داشتند، ولی برای ما پول‌های خوبی آمد، از فصل هفتم خارج شدیم و همه تحریم‌ها را لغو کردند، ولی با آمدن ترامپ که قطعاً نقشه داشتند و برای یکی دو سال این کار را کردند، یعنی پیش‌بینی اینطور نبود که اتفاقی ترامپ آمد و این کار را کرد. از ابتدا که وارد مذاکرات شدند، فکر این را داشتند، چون امریکایی‌ها بسیار پلید هستند.
(بخش دوم برنامه)
متولد ۴۸ در تبریز هستید.
بله. ۱۵ اردیبهشت ماه.
پدر فرش فروش بازار تبریز بودند.
بله.
در قید حیات هستند؟
بله.
خدا ایشان را حفظ کند. همچنان سرکار می‌روند؟
بله. کم و بیش می‌روند.
مادر خانه دار هستند؟
بله.
در قید حیات هستند؟
بله.
خدا ایشان را حفظ کند. چند برادر و خواهر هستید؟
دو خواهر و یک برادر دارم.
معروفترین شما هستید یا خیر؟
آنها از من بهترند.
از لحاظ شناخته شدگی چطور؟
آنها نیز تا حدودی شناخته شده هستند.
برادر چه کاره اند؟
برادرم در قوه قضائیه کار می‌کنند.
قاضی هستند؟
مدیریت در جایی دارند و مشاور هستند.
خواهر‌ها چطور؟
هر دو مدیر مدرسه هستند.
سبقه شما کلاً فرهنگی است. به شما به عنوان رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات سفارشی می‌دهند؟
هم بازخورد می‌دهند و هم مرجع خیلی‌ها هستند که نامه‌ها و مشکلات را عنوان می‌کنند و از طریق خواهر‌ها این نامه‌ها به من می‌رسد.
شده خود شما و تصمیمات کمیسیون را نقد کنند؟
بله. افراد کارشناسی هستند.
چه سالی ازدواج کردید؟
۱۳۷۶.
چطور با حاج خانم آشنا شدید؟
خانم من حافظ قرآن هستند و زمانی که ما درس‌های مرحوم علامه محمدتقی جعفری را می‌رفتیم، ایشان هم حضور داشتند و بعد‌ها عموی من با پدر ایشان ارتباط داشت و معرفی کرد و متوجه شدم همان‌هایی هستند که در دانشگاه دیده بودیم و یک خانواده بسیار خوب از نواده‌های شبخ بهائی (ره) هستند.
مهریه چقدر است؟
فکر کنم ۱۱۴ سکه بهار آزادی است.
خطبه عقد را چه کسی خوانده است؟
خطبه عقد را آیت الله غروی خواندند.
اهل غذا درست کردن در خانه هستید؟
بلد هستم، ولی درست نمی‌کنم.
چه غذایی بلد هستید؟
شما هر چیزی بگویید بلد هستم. آنها که روتین و تخصصی است بلد هستم.
خورشت بلد هستید؟
بله.
از کجا یاد گرفتید؟
مقطعی در سربازی در مغان بودیم و ۳-۲ دکتر بودیم و غذا‌هایی را آنجا یادگرفتیم.
برای خانواده تاکنون درست کردید؟
بله. ۳-۲ بار درست کردیم، ولی نظر آنها را نمی‌دانم.
اهل ظرف شستن و جارو کردن هستید؟
هستم. هیچ ابایی ندارم این کار‌ها را کنم، ولی چون وقت نداریم نمی‌کنیم، ولی هر زمان هرچه خواستند انجام دادیم مخصوصاً ظرف شستن وقتی غذا تمام می‌شود، می‌شویم و کنار می‌گذارم.
خانم الان کار فرهنگی می‌کنند؟
بله. ایشان دکترای ادبیات هستند و فرهنگی و معلم هستند.
یک منتقد هم در خانه دارید.
بله. فرد فرهنگی بسیار خوبی است یعنی از حیث فرهنگی توانمند هستند و کار‌های فرهنگی خوبی انجام می‌دهند. در بحث کتاب ماه رمضان بعنوان خیّر کتاب هستند و تاکنون قریب به یک میلیون کتاب را وقف کرده‌اند. کتاب را از نمایشگاه با مصیبت می‌خرند و با تخفیف‌های بالا و در طول یک سال در جا‌های مختلف و مناطق محروم توزیع می‌کنند.
چند فرزند دارید؟
یک پسر به نام محمدصدرا دارم.
چند ساله هستند؟
۱۷-۱۶ ساله هستند.
تفریح آقای منادی چیست؟
تفریح من کارم است. نوعاً یک روشی دارم و به خیلی از نماینده‌ها نیز می‌آموزم که پاسخ من آنی است. مسئول باید در لحظه پاسخ دهد یا آری یا خیر. وقتی کسی زنگ می‌زند و با من کار دارد نمی‌گویم چشم و حتما، به نظر من این پاسخ دروغ است. همان زمان به هر کسی مسئله مربوط شود، صحبت می‌کنم و با وزیر و معاون اول و هر کسی باشد طرف را وصل می‌کنم و او صحبت می‌کند و ارتباط می‌دهم و با ارتباط‌گیری‌ها مشکلات حل می‌شود. هر کسی به من مراجعه می‌کند، همان جا پیش او زنگ می‌زنم و صدای فرد را اجازه می‌دهم بشنوند. این یک روش پاسخگویی است؛ لذا تفریح من بیشتر کار و رسیدگی به امور مردم است. در کنار خانواده عمدتاً تفریح من سفر به عتبات و مشهد است و خودم خادم علی ابن موسی الرضا در آستان قدس و حرم حضرت معصومه هستم، ولی در این مدت کربلا می‌روم هر چند بسیاری انتقاد می‌کنند. در زمان‌هایی می‌رویم که تعطیل باشد. کل تفریح من این است. هر روز اگر زود بیایم با خانواده بیرون می‌روم.
اهل ورزش هستید؟
اهل ورزش هستم، ولی خیلی وقت است تعطیل است. وسایل ورزشی داریم، ولی الان متاسفانه وقت نمی‌کنم که کار اشتباهی است.
اهل فوتبال هستید؟
فوتبال را دنبال نمی‌کنم و خیلی علاقه ندارم. فقط بیشتر در آذربایجان تراکتور را علاقه دارم.
اوضاع تیم خوب نیست!
ظاهراً خوب نیست، ولی امیدوارم بهتر شود. یکسری مشکلات مالی، صاحب و مالک و تیم جدید پیش آمد و یکسری پنجره مشکل داشت که باز کردیم و پول‌هایی را کمک کردیم و امیدواریم بقیه مشکلات هم حل شود. ماشین‌سازی هم تیم خوبی است و این‌ها علاقه‌هایی است که از بچگی دنبال می‌کنیم. این‌ها جزو تیم‌های محلی بود. یکی هم تیم ملی است که همه ایران دنبال آن هستند.
اهل فیلم و سریال هستید؟
هستم.
آخرین فیلم سینمایی که دیدید چیست؟
در اینترنت "جوکر" بود.
از ساخته‌های احسان علیخانی است.
بله. آخرین فیلم هم فیلم "چ" مربوط به شهید چمران بود.
سریال تلویزیون چطور؟
بله. البته اخیراً فرصت نمی‌کنم، ولی برخی از سریال‌ها را تا انتها دیدم.
در جشنواره فیلم فجر رفتید چیزی ببینید؟
همه بلیط‌ها را داشتم، ولی نرفتم. به دیگران دادم و خودم نرفتم.
خانواده می‌روند؟
آنها می‌روند و علاقه‌مند هستند.
قبل از انقلاب سن و سالی نداشتید یعنی ۹ ساله بودید و فعالیتی هم قطعاً نداشتید. خاطراتی دارید؟
دارم. انقلاب کردیم و کلی زحمت کشیدیم. در سوم دبستان و چهارم دبستان کار کردیم. در ۲۹ بهمن ۵۶ را بخاطر دارم که حادثه چطور بود. قبل از آن هم وقتی کودک بودیم آقای قرائتی به تبریز می‌آمد و تخته سیاه با خودش می‌آورد. اولین در زمانی که ایشان جوان بود ملا با تخته سیاه ندیده بودیم. بعد از انقلاب و طول انقلاب هم شرکت کردیم.
در ۲۹ بهمن تبریز شما حضور داشتید؟
نمی‌دانستیم چه اتفاقی می‌افتد، چون مدرسه هدایت بودیم و آن روز در خانه بودیم، ولی همسایه‌ها که در مرکز شهر درس خواندند و بچه‌ها حکایت کردند، می‌گفتند آتش زدند و شلیک کردند و آدم کشته شد، ولی از آن زمان مسجدی که در آن بودیم مسجدی بود که مرحوم حجت الاسلام والمسلمین آقای حسینی، روحانی آنجا بود، انقلابی و رزمنده بود و دو بچه او بعد‌ها شهید شدند. ایشان فرد عاملی بودند و سیدی بود که اخیراً به رحمت خدا رفته است. خیلی مرد بزرگی بود و او نیز رزمنده بود و مسجد را از مردم پر می‌کرد و همه می‌آمدند و همه ایام انقلاب مسجد فعال بودیم. از ۵ سالگی مکبر مسجد بودم.
توفیق حضور در جبهه را داشتید؟
بله، ولی جدی نبود و بیشتر کار فرهنگی می‌کردیم. مسجد ما جزو مساجد فعال بود و ما هم درس می‌خواندیم و یکی دو بار آماده بودیم برویم و نشد و اتفاقاتی پیش امد که برویم و نشد و این توفیق را خیلی نداشتیم.
از چه زمانی وارد فضای سیاسی شدید؟
من کلاً خیلی در فضای سیاسی نیستم و مستحضر هستید جریان‌های سیاسی هستند و اگر نظام جمهوری اسلامی را در نظر بگیرید فعالیت‌های فرهنگی می‌کنیم؛ مثلا یک تشییع شهدا و یک نماز جمعه را از دست نمی‌دادیم، ولی آن فضای سیاسی که جریان‌هایی وجود دارد را وارد نشدیم. وقتی شهید رجائی می‌خواست رئیس جمهور شود من مُبلغ او بودم و برای او پوستر می‌چسباندم. برای مقام معظم رهبری، آقای هاشمی فعالیت می‌کردیم و از طریق مسجد و پایگاهی بود که داشتیم. ولی واقعیت این است که وارد جریان سیاسی شوم و در بخشی از حزبی و مجموعه‌ای باشم تاکنون نبودم و در هر ۴ دوری که کاندید شدم و هر ۴ دور رای آوردم، من بصورت مستقل و با اعتبار خانوادگی و تدین و کار‌هایی که در دانشگاه انجام دادم، رای آوردم. من ۳۱ سال رئیس دانشگاه بودم.
عضو هیئت علمی چه دانشگاهی بودید؟
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تبریز شدم.
یعنی شما جزو دانشگاه آزادی‌ها هستید.
در دانشگاه آزاد بودم و بعداً در فراخوان شرکت کردم و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران شدم.
فکر می‌کنید تاسیس دانشگاه آزاد تفکر درستی بود؟
تاسیس دانشگاه آزاد تفکر بسیار خوبی بود، ولی تفکر کاملی نبود.
یعنی چی؟
دانشگاه آزاد دانشگاهی بود که زمانی تاسیس شد که ابتدای انقلاب ۱۲۵ هزار دانشجو در کشور داشتیم و ۴ میلیون در مقطعی داشته ایم و الان به ۵/۳ میلیون رسیده است. تاکنون ۶ میلیون دانش آموخته از دانشگاه آزاد داریم و بعد از انقلاب ده میلیون دانش آموخته داریم که ۶ میلیون از دانشگاه آزاد است. ایراداتی داشت که توسعه آن را زیاد انجام دادند. ولی خیلی جا‌ها بر اساس کیفیت حرکت کردند.
چقدر از دانشجویان دانشگاه آزاد کاهش یافته است؟
دانشگاه آزاد تا یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر رفت و الان یک میلیون و ۲۵۰ هزار دانشجو دارد. ۵۰۰ هزار نفر ریزش داشت.
آقای جاسبی، آقای دانشجو، آقای رهبر و آقای طهرانچی؛ کدام یک را موفق‌تر دیدید؟
طبیعی است دکتر جاسبی از همه این‌ها موفق‌تر بود، البته همه آدم‌هایی که نام بردید بعد از دکتر دانشجو، دکتر نوریان بودند و بعد دکتر رهبر و بعد دکتر طهرانچی بودند و همه آدم‌های کارآمدی هستند، ولی آن که دانشگاه آزاد را زائیده بود و خودش بزرگ کرد، دکتر جاسبی بود.
و نمی‌توانست از دانشگاه آزاد هم جدا شود.
بله.
این تعریفی که از آقای جاسبی کردید نافی برخی انتقادات به ایشان نیست؟
نه. در کشور ما انگار ماشین گران قیمت است که چراغ آن بشکند و شیشه خط بیفتد را دور نمی‌اندازند. بالاخره انسان کامل نیست و هر کسی عیبی دارد. سیستم دکتر جاسبی هم عیب‌هایی داشت و من هم یکی از منتقدین سیستم ایشان بودم. در زمانی که ایشان بود از سیستم ایشان انتقاداتی می‌کردیم، ولی مجموع خروجی این بود که وقتی دانشگاه را تحویل می‌داد، یک میلیون و ۷۰۰ هزار دانشجو داشت، ولی بعد از رفتن ایشان ایده‌های خوبی آمد و جا‌هایی در بحث دانش‌بنیان‌ها و بحث پژوهش زمان بعد ایشان اتفاقات خوب و مبارکی در دانشگاه آزاد افتاد و اینطور نیست که همه چیز در زمان ایشان بود، ولی، چون روند این طور بود یکباره همه آدم‌ها عوض شدند و آدم‌های جدید آمدند و البته الان دانشگاه آزاد به نظرم به طرف خوب شدن می‌روند و اگر قدری تحمل و صبر شود و کمک‌هایی از دولت شود احساس می‌کنم بهتر می‌شود.
و دولت آقای خاتمی را در دو دوره چطور دیدید؟
از چه نظر؟
از نظر کار.
همه دولت‌ها خوب کار کردند. یک کاسه ثابتی است، ولی رفته رفته، چون تعداد دولت‌ها و جمعیتش زیاد شدند و کارکنان افزایش یافتند دولت‌ها کندتر و تنبل‌تر شدند. نیروی انسانی زیادی گرفتند، ولی هر رئیس جمهوری در دوره خودش کار‌های خوبی داشت، ولی در باب مسائل فرهنگی در دوره آقای خاتمی مشکل داشتیم.
سال ۸۴ آقای احمدی نژاد، آقای قالیباف، آقای لاریجانی، آقای هاشمی؟
در سال ۸۴ در انتخاباتی که برگزار شد دوره اول به آقای هاشمی و دوره دوم هم به آقای هاشمی رای دادیم.
فکر می‌کردید آقای هاشمی رای نیاورد؟
بله. می‌دانستیم رای نمی‌آورند. فضا کاملاً مشخص بود.
علاقه خاصی به آقای هاشمی داشتید؟
بله. ارتباط کاری داشتیم و برای ایشان در انتخابات‌ها کار کردیم و در آن ایام جزو ستاد انتخاباتی ایشان بودیم. خدا رحمتش کند، زحمت زیادی برای نظام کشید و هر انسانی در طول زندگی خودش اشتباهاتی دارد و هیچ کسی معصوم نیست و در عرصه سیاسی، خطا‌ها چشمگیرتر است.
شده بود بروید و برخی از این خطا‌ها را عنوان کنید؟
بله. در مورد دولت آقای روحانی انتقاد به ایشان کردم، چون ارتباط داشتم و ایشان گفت این دولت تنبلی است.
سال ۸۸ فکر می‌کردید چنین فتنه‌ای اتفاق افتد؟
در سال ۸۸ من در فتنه‌ای که اتفاق افتاد احساس می‌کنم مردم گیج شدند. کسانی که داخل فتنه بودند، برخی راهنما داشتند. من آن زمان مجلس بودم و جزو کسانی بودم که مخالف این مسئله بودیم که بحث‌هایی شود و مجلس جریان‌هایی علیه این‌ها راه انداخت و با نماینده‌ها جمعی بودیم که مخالف این رفتار‌ها بودیم. بالاخره انتخابات برگزار شد و این حرف‌ها درست نبود، در انتخابات گفته بودند نماینده‌ای ۴۱ شدم و مجلس بودم و تحلیف هم رفتم و کارت گرفتم، ولی گفتند شمردیم، نیست. من می‌گفتم کار این‌ها درست نیست، ولی هیچوقت نگفتم مردم خبردار باشید. چشم خودم را بستم و قبول کردم. در هر سیستمی ممکن است خطایی باشد و شاید من خطا کرده باشم و اصلاً اینطور نبوده است. هر کسی می‌بازد فکر می‌کند حق با اوست. شاید حق من را نخوردند و من اشتباه می‌کنم. آن ایام باعث شد که رفتار دشمن با ما جری‌تر شد. خیلی امیدوار بودند مملکت بهم بریزد، امریکا و منافقین امیدوار شدند.
خیلی ممنون. من خداحافظی می‌کنم و پایان دستخط و مطلبی که دکتر منادی عزیز به یادگار برای ما خواهند نوشت.
«بسم الله الرحمن الرحیم.
هوالفتاح العلیم.
العلم سلطان.
درخت تو گر بار دانش بگیرد، به زیر آوری چرخ نیلوفری را. امروز دنیا با علم اداره می‌شود و تنها راه بهبودی زندگی مردم و ترقی و توسعه ایران عزیز ما توجه به علم اندوزی و ارزش دادن به دانشمندان سرزمین ما ایران می‌باشد و باید اخلاق و تلاش وافر کرد که در قرآن مجید خداوند فرموده است، را سرلوحه زندگی ایرانیان قرار دهیم و خود بر این امر عامل باشیم».
نظر شما