به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ امام صادق(ع) فرمودند: «در ماه شعبان تا می‌توانید صلوات بفرستید! ماه شعبان را ماه شفاعت گفته‌اند، چون پیامبر(ص) از هرکسی که بر ایشان صلوات می‌فرستد، شفاعت می‌فرمایند: «أَكْثِرُوا فِی شَعْبَانَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى نَبِیِّكُمْ، إِنَّمَا سُمِّیَ شَعْبَانُ شَهْرَ الشَّفَاعَةِ لِأَنَّ رَسُولَكُمْ یَشْفَعُ لِكُلِّ مَنْ یُصَلِّی عَلَیْهِ فِیه» «صلوات» اسراری دارد که آن را تبدیل به یک ذکر معجره آمیز نموده است. گوشه‌ای از این حقایق را ائمه اطهار(ع) با استناد به این آیه‌ی مبارکه بیان فرموده‌اند: «وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْیَةَ فَكُلُوا مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَ ادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَایَاكُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ» )زمانى كه گفتيم: وارد اين قريه (بيت المقدّس) شويد و از (نعمت‌هاى فراوان) آن، هر چه مى‌خواهيد با گوارايى بخوريد و از درِ (معبد بيت المقدّس) سجده‌كنان و خاشعانه وارد شويد و بگوييد: «حِطّة» (گناهان ما را بريز)، تا ما خطاهاى شما را ببخشيم و به نيكوكاران، پاداشى افزون خواهيم داد). لذا در این خصوص با حجت الاسلام «مهدی اصلانی» استاد حوزه و کارشناس دینی گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
چرا ذکر صلوات در ماه شعبان تاکید شده است؟
امام صادق(ع) در حدیثی فرمودند: در ماه شعبان تا می‌توانید صلوات بفرستید! ماه شعبان را ماه شفاعت گفته‌اند، چون پیامبر(ص) از هرکسی که بر ایشان صلوات می‌فرستد، شفاعت می‌فرمایند: «أَكْثِرُوا فِی شَعْبَانَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى نَبِیِّكُمْ، إِنَّمَا سُمِّیَ شَعْبَانُ شَهْرَ الشَّفَاعَةِ لِأَنَّ رَسُولَكُمْ یَشْفَعُ لِكُلِّ مَنْ یُصَلِّی عَلَیْهِ فِیه» «صلوات» اسراری دارد که آن را تبدیل به یک ذکر معجره آمیز نموده است. گوشه‌ای از این حقایق را ائمه اطهار(ع) با استناد به این آیه‌ی مبارکه بیان فرموده‌اند: «وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْیَةَ فَكُلُوا مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَ ادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَایَاكُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ» )زمانى كه گفتيم: وارد اين قريه (بيت المقدّس) شويد و از (نعمت‌هاى فراوان) آن، هر چه مى‌خواهيد با گوارايى بخوريد و از درِ (معبد بيت المقدّس) سجده‌كنان و خاشعانه وارد شويد و بگوييد: «حِطّة» (گناهان ما را بريز)، تا ما خطاهاى شما را ببخشيم و به نيكوكاران، پاداشى افزون خواهيم داد).
صلوات؛ عبادتی عظیم
هرچند آیه درباره بنی‌اسرائیل است ولی برای ما هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. چون در روایات داریم که هر چه برای بنی‌اسرائیل هست، برای این امت هم هست (یَكُونُ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ كُلُّ مَا كَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ) بنی‌اسرائیل بعد از سپرى شدن دوران چهل سال تحیّر كیفرى در صحراى سوزان سینا(بیابان تِیه)، بنا شد که خداوند آنها را نجات بدهد لذا فرمان رسید كه «اُدْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْیَةَ» به سرزمین بیت‌المقدس كه چهل سال ورودتان به آن حرام بود، وارد و در آن ساكن شوید. در قرآن به هر شهری، مدینه گفته نمی‌شود، به آنجایی که مردم، اهل ایمان نیستند قریه گفته می‌شود.
در ادامه می‌فرماید: وقتی هم که می‌خواهید وارد بیت‌المقدس شوید «وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً» از درب مخصوص و در حال سجده وارد شوید «وَ قُولُوا حِطَّةٌ» از خدا بخواهید که گناهان‌تان را بریزد، تا خدا گناهان شما را پاک کند «نَغْفِرْ لَكُمْ خَطایاكُمْ وَ سَنَزیدُ الْمُحْسِنین» و آنهایی که محسن هستند، یعنی سه فرمان مزبور را (ورود به قریه، ورود از باب در حال سجده، و گفتن حطه) نیكو به‌جا آورند، افزون بر مغفرت و بخشش گناهانشان، به آنان از فضل خودمان عطا می‌کنیم.
شرط ورود بنی‌اسرائیل به وادی بیت‌المقدس این بود که با حالت سجده وارد شوند، این سجده، مثل سجده ملائک بر حضرت آدم(ع) و سجده آل‌یعقوب(ع) به حضرت یوسف(ع)، از باب تواضع در برابر خلیفةالله بود. امام عسکری(ع) در این خصوص می‌فرمایند: «خداوند چهره‌ی مثالی حضرت محمّد(ص) و علی(ع) را هنگام ورود بنی‌اسرائیل، بر دروازه‌ی شهر مجسّم نمود و به آنان امر کرد که به نشانه‌ی احترام و تعظیم، در مقابل آن چهره‌ها، سجده کنند و در نزد خود بیعت و ولایت آنها را تجدید کنند و همچنین عهد و میثاقی که قبلاً از آنان، در مورد محمّد(ص) و علی(ع) گرفته شده بود را به یادآورند» (مَثَّلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی الْبَابِ مِثَآلَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یَسْجُدُوا تَعْظِیماً لِذَلِکَ الْمِثَالِ وَ أَنْ یُجَدِّدُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ بَیْعَتَهُمَا وَ ذِکْرَ مُوَالَاتِهِمَا وَ لِیَذْکُرُوا الْعَهْدَ وَ الْمِیثَاقَ الْمَأْخُوذَیْنِ عَلَیْهِمْ لَهُمَا...)
بنی‌اسرائیل می‌بایست از درب و وادی «خلیفةالله»، وارد وادی توحید می‌شدند. وقتی خدا خلیفه قرار می‌دهد معنایش این است که هر کس می‌خواهد به طرف خدا بیاید، باید از وادی خلیفةالله بیاید. در خصوص امت ما هم، در روایات معصومین(ع) مکرر داریم که ما باب حطه شما هستیم «نَحْنُ بَابُ حِطَّةٍ وَ هُوَ بَابُ السَّلَامِ مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ هَوَى» اگر می‌خواهید از حیرت‌ها و سرگردانی‌ها نجات پیدا کنید، باید از باب ما وارد شوید. در زیارت امام حسین(ع) در نیمه شعبان که در مفاتیح هست داریم «السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا بَابَ حِطَّةَ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنا» بعد از حیرتی که در دوران بنی‌امیه و یزید پیدا شد، و واقعا حیرت در دین پیدا شده بود و امام حسین(ع) باب حطه شد و اگر کسی از این درب وارد شود، حیرت‌ها و ضلالت‌ها برداشته می‌شود و مغفرت و پاکی و طهارت هم دنبال آن می‌آید.
سجده برای ما در تعبیر «وَ ادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا»، شکل ذکر شریف صلوات بر محمد و آل‌محمد(ص) پیدا کرده است. زیرا وقتی آن عالم یهودى به محضر امیرالمؤمنین(ع) چنین اشکال کرد: خداوند ملائكه را به سجده آدم(ع) واداشت، آیا محمّد(ص) چنین فضیلتى داشت؟ حضرت فرمود: نه تنها رسول‌الله(ص) چنین فضیلتی داشت، بلکه برتر از آن به ایشان عطا شده است. خداوند در جبروت خود، همراه تمامى فرشتگان بر او درود فرستاد، و همه مؤمنین را موظف به صلوات فرستادن بر او نمود(نک: احزاب/ ۵۶)، و این فضیلتى افزون بر فضیلت آدم(ع) است «... وَ مُحَمَّدٌ أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ صَلَّى عَلَیْهِ فِی جَبَرُوتِهِ وَ الْمَلَائِكَةُ بِأَجْمَعِهَا وَ تَعَبَّدَ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَاةِ عَلَیْهِ فَهَذِهِ زِیَادَة» یعنی صلوات، از سجده بر آدم(ع) بالاتر و مؤثرتر و کامل‌تر است. به همین جهت به فرمایش امام هادی(ع): «إِنَّمَا اتَّخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا لِكَثْرَةِ صَلَاتِهِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِه« یعنی مقام والای خُلَّت هم ذیل صلوات تعریف می‌شود. بنابراین صلوات، حقیقت تسلیم در مقابل خلیفةالله و عبادت خداوند متعال است، عبادتی که در میزان اعمال اخروی، چیزى سنگین‌تر از آن نیست «مَا فِی الْمِیزَانِ شَیْ‌ءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ...«
ظاهر و باطن صلوات
آیه شریفه «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا» متضمن ظاهر و باطن صلوات است. ظاهر صلوات همین شیرین‌ترین اسماء عالم یعنی «الله» و «محمد» و «آل‌محمد» است: «فَما أحْلى أسْماءَكُم» (زیارت جامعه)، این جمله در مقام تعجب، گویای زیادی حلاوت و شیرینی اسامی ائمّه اطهار(ع) است. از آن جایی که آن حضرات اسماءالله هستند، دارای تمام زیبایی‌ها و جذابیت‌های متصور است. امام صادق(ع): «وَ لِلّهِ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها» (اعراف/ ۱۸۰) قَالَ: نَحْنُ وَ اَللَّهِ اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَى...»
اما باطن صلوات «وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا» است که جان مایه و حقیقت ایمان به خدا است: «فَلَا وَ رَبِّكَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَكِّمُوكَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا» (نساء/ ۶۵). باطن صلوات یعنی هماهنگ با زبان، قوای باطنی اعم از عقیده، اخلاق و عمل هم تسلیم باشند و چنین صلواتی اثربخش است. اثر و کارکرد صلوات هم نورانیت است: «هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْكُمْ وَ مَلَائِكَتُهُ لِیُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ...» که حقیقت نورانیت، خروج از ولایت طاغوت و ورود در ولایةالله است: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ...» این خروج از ولایت طاغوت و ورود در ولایةالله، همان مفهوم متعالی «هجرت» در قرآن است.
ماهیت هجرت اسلامی در حیات ظاهری و باطنی چگونه است؟
ماهیت هجرت قرآنی، خروج از ولایت طاغوت و ورود به ولایة الله است. یعنی اگر جایی وجود ما و همه نیروها و نشاط های ما تحت فرمان ولایت طاغوت بود، تعهد ایمانی ما این است که ما خودمان را از قید و بند ولایت طاغوت آزاد کنیم و نجات دهیم و برویم تحت سایه پُر میمنت ولایتِ الله. درباره چرایی هجرت این سؤال مطرح است که چرا باید انسان از تحت ولایت طاغوت بگریزد؟ و آیا نمی‌توان در ولایت طاغوت بود و مسلمان بود؟ در پاسخ باید گفت: کسی که تحت ولایت طاغوت زندگی می‌کند، در حقیقت گویی اختیاری از خود ندارد. تور نامرئی نظام جاهلی، آن چنان انسان را می‌کِشد، که آدم نمی‌فهمد کجا می‌رود. گاهی هم خیال می‌کند دارد به طرف سرمنزل سعادت و رستگاری می‌رود، غافل از اینکه دارد به طرف جهنم می‌رود.
مسلمان زیستن یعنی تمام امکانات، انرژی‌ها، قدرت‌ها و استعدادهای یک انسان، دربست در اختیار خدا بودن. اگر یک نفر در محیط طاغوتی و نظام طاغوت، زندگی بکند، کسری و بخشی از زندگی و مسلمانی‌اش بالاخره در راه و بندگی طاغوت است و صد در صد نمی‌تواند بنده خدا باشد. چون طاغوت علاوه بر شکل خارجی، به صورت درونی(هوای نفس) هم هست، بنابراین علاوه بر هجرت متعارف، «هجرت انفسی» هم وجود دارد. بنابراین صلوات می‌تواند همه لایه‌های وجودی انسان را از طاغوت ظاهری و باطنی تطهیر کند،. زیارت جامعه کبیره می‌فرماید: صلوات این چهار خاصیت را دارد: «وَ جَعَلَ صَلَاتَنَا عَلَیْكُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وَلَایَتِكُمْ طِیباً لِخُلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْكِیَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا». به بیان برخی از اساتید «صلوات، انسان را آدم می‌کند، غیر شیعه هم اگر اهل صلوات بشود، دستش را می‌گیرند.»
در خصوص اصول و فروع ولایة الله و ولایت طاغوت توضیح دهید؟
«ولایة الله» و «ولایت طاغوت» اصل و ریشه‌ای هستند که فروع و شاخه‌های طاعت و معصیت. امام صادق(ع) فرمودند: «نَحْنُ أَصْلُ الْخَیْرِ وَ فُرُوعُهُ طَاعَةُ اللَّهِ وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ الشَّرِّ وَ فُرُوعُهُ مَعْصِیَةُ اللَّه» و انسان تا وقتی مرتکب معاصی می‌شود، مبتلا به ولایت طاغوت است و در وادی ولایةالله و به تَبَع آن در وادی توحید ثبات نمی‌یابد، چرا که گناه مال ائمه جور است. خاصیت صلوات این است که امام رضا(ع) فرمودند: «اگر کسی توانایی ندارد که کاری کند که باعث پاکی گناهانش بشود، پس تا می‌تواند بر محمد(ص) و آل او صلوات بفرستد، چرا که صلوات، ریشه گناه را در می‌آورد «مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى مَا یُكَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیُكْثِرْ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً» (برگرفته از سلسله مباحث اخلاقی آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله میرباقری)
ادعیه صلواتی ارزشمند
قدر صلوات‌های مأثوره را بدانیم. هرچند ذکر صلوات از مصادیق اعظم ذکر است فلذا عبادتی فرا زمان، فرامکان و فراشرایط است و در تمام حالات وارد شده است، اما در این بین صلوات‌هایی زیادی وارد شده است که ثواب و فضائل زیادی برایشان ذکر شده است و مرحوم شیخ عباس قمی، در فواصل مختلف از کتاب شریف مفاتیح الجنان آنها را نقل نموده است و تا برخی از مهمترین آنها را تقدیم می‌داریم، صلوات اول تعقیبات نماز صبح: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِكَ إِنَّكَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»
صلوات دوم تعقیبات نماز صبح؛ ده مرتبه: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الرَّاضِینَ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ وَ بَارِكْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ وَ السَّلامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ». این صلوات در عصرهاى جمعه نیز با فضیلت بسیار وارد شده است.صلوات بسیار در شب‌های جمعه و شب‌های شنبه ، هزار مرتبه صلوات در روز جمعه، صد مرتبه در روز جمعه: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ» صد مرتبه در روز جمعه: «صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعِ خَلْقِهِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ ، یک، هفت یا ده مرتبه در روز جمعه: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ وَ بَارِكْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ وَ السَّلامُ عَلَیْهِمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ». وقت فضیلت صلوات‌های سوم و چهارم و پنجم، از ظهرهای تا غروب روز جمعه. صلواتی که امام زمان(ع) برای عصرهای جمعه تعلیم فرمودند و به صلوات ابوالحسن ضراب اصفهانى معروف است.
صلوات بسیار در روز عید مبعث، صلوات بسیار در روزهای ماه شعبان، صلوات شعبانیه در ظهرهای هر روز ماه شعبان و شب نیمه شعبان، صلوات رمضانیه در هر روز ماه رمضان: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیما لَبَّیْكَ یَا رَبِّ وَ سَعْدَیْكَ و...» حداقل روزی صد صلوات در روزهای ماه رمضان، صلواتی که امام صادق(ع) درباره‌اش فرمودند: «مَنْ أَرَادَ أَنْ یَسُرَّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ فِی الصَّلَاةِ عَلَیْهِمْ، فَلْیَقُلْ: اللَّهُمَّ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى...». مرحوم قمی در مفاتیح الجنان این صلوات را در اعمال روز عرفه آورده است ولی در مأخذ اصلی یعنی کتاب «مصباح»(جُنة الأمان الواقیة)- تألیف مرحوم کفعمی این صلوات ابتداءً برای روز جمعه و بعد برای روز عرفه ذکر کرده است،صلوات بسیار در عید غدیر، صلوات بسیار در شب عاشورا، صلوات بر حجج طاهره علیهم السلام که امام عسکری علیه السلام تعلیم فرمودند(مفاتیح الجنان/ باب سوم در زیارات/ فصل یازدهم در زیارات جامعه.../ مقام سوم در صلوات بر حجج طاهره علیهم.
آیا فرستادن صلوات در نماز جایز است ؟
صلوات در نماز فضیلت دارد. ابوبصیر از محضر امام صادق(ع) پرسید: آیا جایز است در سجده نماز صلوات بفرستم؟ حضرت فرمودند: بله! «هُوَ مِثْلُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» و بیان داشتند: «هر کس در رکوع و سجود و قیام نمازش، صلوات بر محمد(ص) و آل او بفرستد، خداوند ثواب آن را مانند ثواب رکوع و سجود و قیام در نامه اعمال او مى‌‌نویسد» (مَنْ قَالَ فِی رُکوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قِیامِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کتَبَ اللَّهُ لَهُ بِمِثْلِ الرُّکوعِ وَ السُّجُودِ وَ القیام) هم چنین ضمن تصریح به این که «صلوات موجب کامل شدن نماز می‌شود» (أَنَّ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِیِّ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاةِ) یادآور شدند: «اگر کسی در نمازش صلوات بر محمد آل او(ص) نفرستد این نماز او را به بهشت نمی‌برد» (إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ وَ لَمْ یَذْكُرِ النَّبِیَّ وَ آلَهُ فِی صَلَاتِهِ یُسْلَكُ بِصَلَاتِهِ غَیْرَ سَبِیلِ الْجَنَّة)
نظر شما