بقعه امامزادگان یحیی و محمد (ع)؛ امامزادگانی واجب التعظیم در بافت مرکزی پایتخت

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان،در حد فاصل خیابان ناصر خسرو تا خیابان ری محله ای بزرگ به نام عولادجان قرار دارد که محله امامزاده زید بخشی از آن است. این محله تاریخی که جای جای آن را آثار باستانی و ماندگار تاریخی پر کرده است اسم خود را از امامزاده ای که در آن آرمیده، برگرفته است. بقعه امامزاده ابوالقاسم عزالدین یحیی(ع) از قرن هفت هجری قمری در دوران زمامداری خوارزمشاهیان در این محله بنا شده است.

امامزاده یحیی(ع) گرچه به این نام معروف است، اما این مکان در واقع آرامگاه دو نفر است. ابوالقاسم عزالدین یحیی (ع) و امامزاده محمد (ع) که به قولی با ۱۵ واسطه به امام چهارم، امام سجاد (ع) می‌رسند. البته درباره نسب ابوالقاسم عزالدین یحیی اختلاف نظری وجود دارد. در کتاب شریف رضی، ایشان ازفرزندان امام سجاد(ع) هستند، ولی روی صندوق بقعه نوشته شده ایشان یحیی بن زید و فرزند امام حسن مجتبی (ع) هستند.

ابوالقاسم عزالدین یحیی(ع) همچنین از بزرگان و مشاهیر عصر سلجوقی و بزرگ و سرور علویان ری، قم و آمل بوده است. ایشان بسیار مورد احترام و تکریم طغرل بیک سلجوقی بوده و دخترعمه سلطان سنجر بن ملک‌شاه، پادشاه سلجوقی را به همسری داشته. وی در جنگی میان طغرل سلجوقی و سلطان محمد خوارزمشاه، پس از کشته شدن طغرل بیک به شهادت می‌رسد. وی پس از شهادت توسط مردم در همین مکان به خاک سپرده می‌شود. مکانی که بعد‌ها به زیارتگاه مهمی در تهران تبدیل می‌شود. مقبره دیگری که در محوطه امامزاده یحیی(ع) قرار دارد، متعلق به امامزاده محمد(ع) است که بنا به گفته شریف رازی، برادر امامزاده یحیی(ع) است که او نیز سال ۵۹۲ ه. ق به دست علاءالدین تکش خوارزمشاه به شهادت می‌رسد.

مردم چهارشنبه ها تسبیح های نذری خود را به امامزاده می آورند و پنج شنبه ها برای گرفتن حاجت، لقمه های نان و پنیر و سبزی را بین زوار این امامزاده تقسیم می نمایند. قدمت این بقعه چیزی نزدیک به 800 سال بوده و می توان در محیط دنج و آرامش برای چند ساعت هم که شده، از شلوغی و همهمه همیشگی تهران رهایی یافت.

معماری امامزاده یحیی(ع)

بنای امامزاده یحیی(ع) مربوط به قرن هفتم هجری قمری و دوران حکومت خوارزمشاهیان در ایران است. این امامزاده 1،500 متر است که ضریح آن در یک اتاق 50 متری واقع شده است و مانند تمام امامزاده های دیگر بخش گنبدخانه و رواق ها کاشی کاری و آینه کاری شده است. در گذشته بنای این امامزاده یک برج خشتی هشت ضلعی بوده که امروزه جایش را بقعه 8 ضلعی گرفته است و یک گنبد مخروطی شکل 12 ضعلی مغولی نیز روی بقعه قرار گرفته که در زمان قاجاریه با کاشی های 7 رنگ زینت یافته است. همچنین دارای سرداب و سقاخانه و مسجد و ضریح و رواق نیز می باشد.

این امامزاده دارای یک حیاط با درختان متعددیست و در آن یک چنار 900 ساله زندگی می کند. که البته بخشی از چنار خشک شده اما همچنان از گوشه و کنار آن جوانه های امید می روید. این درخت کهنسال در سال 1330 به ثبت ملی رسید. این چنار دو خواهر نیز داشته که یکی در خیابان کشی ها توسط شهرداری قطع شد و دیگری خشک شده است.

این مکان دارای صحن وسیع، مسجد، ایوان، رواق، ضریح، حرم آینه کاری، سرداب، گنبد کاشی مخروطی‌شکل و همچنین سقاخانه است. سال ۱۳۱۸ ه. ش. بنای امامزاده یحیی(ع) و صحن آن به‌طور کلی تخریب شد، اما مرقد زیارتگاه که در عمق ۴ متری زمین و در یک سرداب قرار داشت، حفظ شد.

ثبت ملی

این اثر با شماره 241 در تایخ  1314 ثبت ملی رسیده است.

اگر به هر دلیل پای دلتان به سمت امامزاده یحیی کج شد و زائر امامزاده شدید، یادتان باشد که این بقعه کوچک، دیدنی‌ها و داستان‌های بسیار دارد. به عنوان نمونه در این آرامگاه کتیبه‌ای است که می‌گویند از جمله قدیمی‌ترین خط نوشته در تهران است. این کتیبه که سندی برای قدمت آرامگاه هم هست در زمان ملک شاه غازی و در ۸۹۵ قمری نوشته شده است. خود بقعه به حدود ۸۰۰ سال قبل و زمان خوارزمشاهیان بازمی گردد.

بقعه امامزاده حدود ۸۰۰ متر مربع مساحت دارد. بنای اصلی آن متشکل از برج خشتی مغولی هشت ضلعی و یک گنبد هرمی‌شکل با ۱۲ ضلع متعلق به قرن هفتم هجری است. در دوره قاجاریه اطراف برج خشتی با کاشی‌های هفت رنگ مزین شد. اما گنبد به همراه صحن اصلی امامزاده در سال ۱۳۱۸ ویران و به جای آن یک اداره دولتی ساخته شد. از آنجا که مقبره در سردابی در عمق چهار متری زمین قرار داشت، در نتیجه از صدمه و آسیب جان سالم به در برد و بنای امامزاده در سال ۱۳۲۰ تجدید بنا شد. در این سال بنایی به همان سبک بنای قدیمی ساخته و در طول سال‌ها تزئینات بسیار به آن اضافه شد.

از گذشته تاکنون مراسم مختلفی در امامزاده برگزار شده است که می‌توان به مراسم خیرات شب‌های جمعه برای اموات با روشن کردن فانوس و نذر و نیاز، مناسبت‌های ویژه عزاداری سالار شهیدان، مراسم شهادت قاسم ثانی، تعزیه بازار شام و تعزیه حضرت علی‌اکبر (ع) اشاره کرد. همچنین در اعیاد جشن مولودی خوانی همراه با پذیرایی در امامزاده برگزار می‌شود. همچنین مراسم روز ولادت و شهادت امام سجاد (ع) همه‌ ساله با رونق خاصی و با حضور مردم مؤمن انجام می‌شود.