به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، نقاشی پشت شیشه در ایران دارای تاریخی غریب است که بر روی آن تحقیق چندانی صورت نگرفته است به همین دلیل هم نکات مبهمی در تاریخ آن به چشم می‌خورد. تاثیر عمیق فرهنگ حاکم بر جامعه باعث رونق نقاشی پشت شیشه می‌شود. مذهب تشیع و استفاده از موضوعات ایرانی، همچنین استفاده از این هنر به عنوان یک رسانه در ارتباط با تاریخ اسطوره‌ای باعث رواج خیالی سازی و سپس شمایل نگاری می‌شود تا آنجا که می‌توانم ادعا کنم بخشی از تاریخ ایران و اسلام توسط همین آثار پشت شیشه به مخاطب عام در کوچه و بازار و حتی در روستاهای دورافتاده به مخاطب عرضه می‌شود. بطوریکه مردم آن زمان در سطحی بسیار وسیع با این هنر آشنا می‌شوند و نمونه‌هایی از این دست وارد خانه‌های آنها می‌شود. در اینجا نقش فرهنگ ایرانی _ اسلامی بسیار پررنگ است. تاریخ نقاشی پشت شیشه نیاز به کندوکاو و پژوهش بیشتر دارد درباره نقاشی پشت شیشه در گذر زمان با «سعید رضاخان» هنرمند نقاش پشت شیشه و پدر نقاشی پشت شیشه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
آیا این دوره گسترش نقاشی پشت شیشه در زمان حال را می‌توانیم دوره معاصر بدانیم؟
بله. پس از دوران قاجار (از زمان ناصرالدین شاه تا اواسط پهلوی دوم) دوران شکوفایی این هنر است. بویژه در دوران قاجار که ریشه‌های فرهنگی تاثیر ژرفی در نقاشی پشت شیشه گذاشت. اما این ده سال گذشته یعنی ده سال پایانی صده چهاردهم خورشیدی که بنابر گفته شما دوران معاصر نقاشی پشت شیشه است؛ با یک انفجار در تنوع دیدگاهی روبرو هستیم. در این ده سال سبک‌های شخصی بسیار گسترده می‌شوند. به شکلی که می‌توانیم از نظر موضوعی و شیوه‌های اجرا آن را بسیار متفاوت با دوران های گذشته بدانیم. در این زمان شاهد ظهور گسترده سبک‌های شخصی در سطح وسیع هستیم. در این دوران با تنوعی بسیار در موضوع و شیوه اجرا روبرو می‌شویم. به شکلی که این گستردگی را در هیچ زمان دیگر پیش از این ندیده‌ایم.
چه عاملی سبب شد تا در این یک دهه به چنین گستردگی در نقاشی پشت شیشه برسیم؟
نخستین عامل، سازماندهی نقاشان پشت در سطح کشور بود. اینکه پس از سال‌ها هنرمندان این تکنیک در شکل و شمایل یک تشکل گرد هم آمدند. در اینجا ما توانستیم بصورت حدودی از تعداد هنرمندان این هنر در سطح کشور مطلع شویم. در ضمن با تعریف کلیات این هنر چهارچوبی برای آن مشخص شد. در نتیجه هرکس با توجه به برداشت‌های ذهنی خود و در چهارچوب های تعیین شده توانست شیوه‌ای شخصی ابداع کند. عامل دیگر در این گستردگی ورود ما به قرن ۲۱ میلادی بود. چندین دهه از تحول هنر در عبور از ایسم ها می‌گذشت. اما نقاشی پشت شیشه همچنان درگیر شیوه‌های قاجاری و تفکرات ۱۵۰ سال پیش بود. وقتی این چهارچوب ذهنی فروریخت به ناگاه با رویش هنرمندان زیادی روبرو شدیم. هنرمندانی که علاقمند به تجربه این هنر بودند اما میانه چندانی با شیوه‌های پیشینیان نداشتند.
کمی به گذشته باز گردیم. چه اندازه از وضعیت نقاشی پشت شیشه در دوران ایران باستان مطلع هستیم؟
آنچه از دوران باستان می‌دانیم این است که چنین هنری وجود داشته ولی از آنجا که آن زمان شیشه تخت وجود نداشته این نقش‌ها در پشت ظرف‌ها رسم می‌شدند. ولی متاسفانه امروز یادگار زیادی برای ما باقی نمانده است. به همین دلیل هم اطلاعات چندانی از آن دوران در دست نداریم. در کل می‌توانم بگویم که نکات تاریک زیادی در این هنر وجود دارد که از جمله آنها همین تاریخ ابداع نقاشی پشت شیشه است.
برای روشن شدن این نکات تاریک چه باید کرد؟
تنها چاره کار، تحقیق است. باید به سراغ یافته‌های باستان‌شناسی برویم. باید یافته‌هایی از جنس آبگینه را به خوبی بررسی کنیم. بطور یقین با چنین کاری به نتیجه خوبی هم می‌رسیم.
در چه دوره‌ای هنر نقاشی پشت شیشه بیشترین درخشش را داشته است؟
دوران قاجار، عصر طلایی نقاشی پشت شیشه است. شما در آن زمان با تنوع بسیار بالایی در این هنر روبرو می‌شوید. یک تنوع همه جانبه که هم نوع قلمپردازی و هم موضوع را شامل می‌شود. شما در این دوران گل و مرغ پشت شیشه و گل و مرغ پشت آینه را که از زمان زندیه به قجرها ارث رسیده بود را در اوج می‌بینید. در کنار آن چهره‌پردازی از شاهزادگان را با ظرافتی خاص توسط هنرمندان وابسته به دربار می‌بینید. پس از آن هم فرهنگ عامه وارد این هنر می‌شود و در تعدادی بسیار زیاد با تابلوهایی که موضوع خیالی سازی یا شمایل نگاری دارند روبرو می‌شوید. پس از آن هم تاثیر فرهنگ غرب را بر این هنر شاهد هستیم. نمونه‌هایی از پل‌ها، برج‌های ساعت، ساختمان‌های بزرگ فرنگی و... همه شاهدی بر این ادعا هستند. در پایان دوره قاجار نیز با نمونه‌هایی از خوشنویسی پشت شیشه روبرو می‌شوید اما در کنار تمامی اینها افرادی هستند که بنابر شیوه شخصی خود نقاشی می‌کردند.
زمان حال حاضر به چه صورتی است؟ آیا قابل مقایسه با دوران قاجار هست؟
زمان امروز، دفتر مخصوص به خود را دارد. امروز با گستره بسیار وسیعی از نوع قلمپردازی و موضوع روبرو هستیم. این گستردگی به اندازه‌ای است که به راحتی می‌توانم ادعا کنم در کل تاریخ این هنر در هیچ جای دنیا چنین مطلبی را نمی‌بینید. با این وجود بهتر است نقد هنر امروز را آیندگان بنویسند.
نظر شما