به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، آنچه از بررسی نقش مساجد در صدر اسلام به دست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی،اقتصادی، قضایی و ... است. با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، مساجد همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را بازیافتند.
به منظور بررسی نقش محوری مساجد در آراء و اندیشه های امام خمینی(ره)، به مناسبت ۱۴ خرداد، سالروز ارتحال بنیانگذار انقلاب اسلامی با حجت الاسلام والمسلمین «محمد تقدیری»، معاون امور روحانیون و رئیس مرکز نجوم و علوم نوین آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) گفت و گویی ترتیب داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
مسجد به عنوان مرکز عبادی و اجتماعی در منظومه فکری امام خمینی(ره) و نهضت اسلامی ایشان چه جایگاهی دارد؟
سخن گفتن از رابطه مسجد و آرمان ها و اهداف امام خمینی (ره) نیاز به بررسی واژه مسجد و جایگاه آن در اسلام دارد.یکی از اهداف ادیان و مذاهب الهی و آسمانی و بسیاری از مکاتب بشری فعالیت اجتماعی بوده است، از این رو آنها مکانی را به عنوان پایگاه خاص جهت انجام برنامه ها و مراسم های خاص تعیین می کرده اند و ساخت، نگهداری و احترام به آن را لازم می دانسته اند، حتی بت پرستان نیز پایگاهی برای نگهداری بتهای خود داشته اند و برای انجام مراسم خاص خود (پرستش، نذر، دعا، مدیحه سرایی) به آنجا می رفتند و ساخت کلیسا ،کنیسه،آتشکده،صومعه،خانقاه ،از این جهت بوده است.
اسلام به عنوان مکتبی جهانی و جاودانی که داعیه عرضه قوانین حیاتبخش و ارشاد و هدایت مردم را داشته و ادعای تشکیل نظام اجتماعی عادلانه را دارد، امروز می داند که مهمتر از ساخت مسجد برای عبادت، ساختن افرادى اهمیت دارد که اهل مسجد و پاسدار حرمت و فرهنگ مسجد باشند و به همین جهت مسجد را به عنوان پایگاه انتخاب نموده است.
از آنجا که ایده انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی(ره) بر مبنای اسلام و تشیع است، به همین دلیل بنیانگذار انقلاب اسلامی همه دیدگاه ها و کنش های خود را از معارف و فرهنگ غنی اسلام و آموزه های پیامبراکرم (ص) وام گرفته اند، از همین رو مسجد به عنوان پایگاهی که محل خیزش مجاهدان و تربیت متدینان و تبلیغ معارف دین و اقامه نماز درصدر اسلام بوده است، در اندیشه های امام خمینی(ره) جایگاهی والا داشته و نگاه امام خمینی(ره) به مسجد در واقع همان نگاه اسلام به مسجد بوده است.
این نگاه چه ابعاد و خروجی هایی در حوزه مسجد داشته است و رهاورد آن چیست؟
امام خمینی(ره) معتقد بودند که جایگاه مسجد در مرحله اول محل عبادت، نماز،اجتماع و محور خوبی ها و حسنات است و در مرحله دیگر مرکز بیداری و آگاه سازی مردم است که در آن خطبه و سخنرانی برپا و مطالب اخلاقی برای مردم تبیین می شود و تربیت نفس، انسان سازی و وعظ در این پایگاه مورد توجه قرار می گیرد.
مساجد در پیشبرد تمدن‌سازی و هویت‌سازی جامعه اسلامی نقش اساسی دارند. اسلام از درون مسجد پا گرفت و شعاع فعالیتش را از درون خانه خدا گستراند، هر جایی که اسلام نفوذ کرد، نخستین عمارتی که ساخته می‌شد، مسجد بود.امام(ره) هم به مسجد چنین نگاهی داشتند.
امام خمینی(ره) از مسجد به عنوان محل درس و بحث استفاده می کردند.در قم در مسجد سلماسی و بعد از آن در مسجد اعظم، و در نجف اشرف نیز در مسجد شیخ انصاری به تدریس مشغول بودند. در واقع بزرگان ما از این پایگاه به عنوان مركز بحث، درس علمی و فراگیري معارف و اخلاق بهره برده اند.امام خمینی(ره) مسجد را علاوه بر محل درس، محل یادگیری روش زندگانی فردی و توجه به بیداری سیاسی و اجتماعی می دانستند.
جملات و سخنان کلیدی همانند «مسجد مرکز اجتماع سیاسی است، مسجد یک سنگر اسلامی است و محراب و محل جنگ است و نهضت از راه مساجد که دژهای محکم اسلامند، زنده مانده است.مسجدها را خالی نکنید.مسجد مرکز تبلیغ است. ای روشنفکران! مسجد ها را حفظ کنید، روشنفکر غربی نباشید؛ ای حقوقدان‌ها! مسجدها را حفظ کنید، سعی کنید که مساجد ما به مساجد صدر اسلام برگردد و توجه داشته باشید،حفظ مساجد امروز جزو اموری است که در اسلام مهم است.» بیانگر نقش مسجد در منظومه فکری امام خمینی (ره) است و حکایت از اهتمام بنیانگذار انقلاب به جایگاه مسجد دارد.
مساجد نقش خود را در شکل گیری انقلاب به رهبری امام(ره) چگونه ایفا کردند؟
مساجد به عنوان مراکز آغازین شکل گیری جنبش ها و حرکت های مردمی در مبارزه علیه ظلم و ستم به ویژه در دوران معاصر، نقش تعیین کننده ای داشته اند و به عنوان مرکز و پایگاه دینی و فرهنگی، نقش بسیار حساس و خطیری در ایجاد هسته های اولیه نهضت پویا و اصیل احیای اسلام انقلابی و جهت دهی به حرکت ها و جریانات مردمی ایفا کرده اند و انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک جنبش اجتماعی، با استفاده از مساجد، فراگیر شد.
شبکه مساجد و جلسات مذهبی همانند حلقه واسط میان رهبران انقلاب و مردم انقلابی وظیفه بسیج مردم را در جهت مخالفت با سیاست های حاکم بر عهده داشتند. تشکیل ده ها تشکل سیاسی، مذهبی و نظامی، نتیجهِ آگاه سازی، اطلاع رسانی و هدایت علما و روحانیت در مساجد و جلسات مذهبی و نهادهای دینی و حتی رفاهی و اقتصادی بود.
مسجد نه تنها در شکل دهی مبارزه علیه ظلم و استبداد نظام شاهنشاهی نقش مهمی را ایفاء نموده است، در سه دهه از انقلاب شکوهمند اسلامی و به خصوص در پایداری و دفاع مقدس و در طول هشت سال جنگ تحمیلی ،مسجد همواره در رأس این هرم دفاعی قرار داشته و پس از آن نیز در برابر هجمه فرهنگی غرب ، نقش مسجد به عنوان مرکز فرماندهی در قرارگاه دینی و فرهنگی قابل انکار نیست و در عرصه های مختلف دفاع و صیانت از اسلام ناب محمدی(ص) و فرهنگ و اعتقادات دینی مردمان این مرز و بوم، جایگاهی بسیار رفیع و بی بدیل داشته است.
از جمله اقدامات مهمی که از سال 1342 تا پیروزی انقلاب اسلامی در مساجد قابل توجه بوده است می توان به سخنرانی در مسجد و تحلیل انتقادی از اقدام های رژیم، پخش اعلامیه های انتقادی، استفاده از فعالیت های مذهبی برای اعتراض، تجمع اعتراض آمیز در مسجد، تحریک مردم، تهدید به تظاهرات و درگیرشدن با نیروهای رژیم اشاره کرد.
سخنرانی امام خمینی(س) در مسجد اعظم قم در فروردین ماه سال ۱۳۴۳ به محض آزادی از زندان نشان از تأکید ایشان بر ادامه نهضت و نمونه ای از جایگاه مسجد در تداوم مبارزه بوده است.
همچنین، مساجد در دوران پیروزی انقلاب با بسیج مردم در حل مشکلات اجتماعی، آنها را در همدلی و وحدت برای مبارزه با طاغوت بسیج می کرد و در یاری رسانی به مردم نقش مهمی داشته است به طوری که پس از وقوع حوادثی نظیر زلزله بوئین زهرا و زلزله سال ۱۳۴۷ در جنوب خراسان و سال ۱۳۵۷ در طبس ، مردم با همکاری امامان جماعات و متولیان مساجد، به سرعت به کمک آسیب دیدگان شتافتند و این حرکت مردمی خوشایند رژیم شاه نبود، زیرا حس نوعی احساس ناتوانی رژیم را در برخورد با مشکلات در اذهان مردم تداعی می کرد.
تشکیل مراسم ترحیم سلسله وار در مساجد (هفتم و چهلم و سالگرد ) در شهرهای مختلف به صورت زنجیروار برای علما و شهدای نهضت از دیگر نمونه های بارز نقش مساجد در شکل گیری و تداوم انقلاب و مبارزه بود.
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره)، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را بازشناختند، و نیروهای فعال در مساجد به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت کردند و مساجد نقش ارتباطی بین قشرهای مختلف مردم به عهده داشتند. حتی در دورانی بر اثر فقدان تشکیلات پس از انقلاب اسلامی، مساجد جای خالی انها را پرمی کردند. نمازهای پرشکوه جمعه و اعیاد، جشن ها و عزاداری ها، رفراندوم، انتخابات ،بسیج، رزمایش های همدلانه و مرکز اعزام نیرو به جبهه برخی از کارکردهای مساجد پس از انقلاب اسلامی بود.
جستجو در آثار امام خمینی(ره) نشان می‌دهد که جایگاه و ارزش مسجد به نوع کارکرد و نقشی است که در جامعه دارد، نقشی که در ارتباط بین خدا و انسان، و انسان با انسان هست؛ نه به تزیینات و ارزش ساختمان مجلل آن.
امام خمینی (ره) همواره بر سادگی مساجد تأکید می کردند و می‌فرمودند: سادگی مسجد و مصلا باید یادآور سادگی محل عبادت مسلمانان صدر اسلام باشد. نباید در ساخت و ساز به فکر تزیینات و زرق و برق ساختمان‌های مساجد بود و آنها را با زیورآلات زینت داد. همچنین امام(ره) معتقد بودند رفتن به مسجد و اجتماع در آن موجب آبادانی مسجد می شود، نه تزیین و زینت ظاهری آن.
امام(ره) بر این باور بودند که اسلام این گونه اجتماعات را فراهم کرده تا از آنها استفاده دینی شود؛ عواطف برادری و همکاری افراد تقویت شود و رشد فکری پیدا کنند و برای مشکلات سیاسی و اجتماعی خود راه‌حل‌هایی بیابند و به دنبال آن به جهاد و کوشش دسته جمعی بپردازند و اجتماع مردم در یک مکان برای نماز به این دلیل است که مردم از حال مملکت و نیز برادرهای خودشان و گرفتاری‌های آنان آگاه شوند و آنها را رفع کنند.
امام خمینی(ره) همواره بر حضور جوانان در مساجد تاکید داشتند، علت اهتمام ایشان بر محوریت بخشی فعالیت های مساجد با حضور جوانان چه بوده است؟
امام (ره) حضور فعال در مساجد را موجب تقویت اسلام و نظام معرفی می‌کردند و می فرمودند: «مردم هر روز در مساجد جمع شوند. اگر ما بفهمیم که این اجتماعات چه فوایدى دارد و اگر بفهمیم که اجتماعاتى که اسلام براى ما دستور داده و فراهم کرده است، چه مسائل سیاسى را حل می‌کند، چه گرفتاری‌ها را حل می‌کند، این طور بی‌حال نبودیم که مساجدمان مرکز براى چند نفر پیرزن و پیرمرد شود.»
علت تاکید امام (ره) بر حضور جوانان در مساجد به این دلیل بوده است که جوانان ،نسل نو و تازه نفس در آموزش و تبلیغ اسلام بوده و هستند و در صورت فعالیت در صحنه ها و مساجد با شور و حرارتی که دارند، می توانند با تلاش خود تشکیلات اجتماعی اسلام را به پیش برند. همان گونه که در مسیر پیدایش و پیروزی انقلاب اسلامی جوانان نقش مهمی داشتند، در تداوم و ماندگاری آن نیز اثرگذار خواهند بود.
به همین دلیل در طراحی مسجد تراز انقلاب اسلامی بایستی جوانان در کانون توجه و برنامه ریزی قرار بگیرند. معتقدم با توجه به تاکید امام(ره) بر نقش جوانان در مسجد ابتدا باید باورهای دینی به خصوص اهمیت و جایگاه نماز در خانواده‌ها نهادینه شود، تا عشق و علاقه به مسجد، نماز جمعه، در جوانان به عنوان یک نیاز مطرح شود. این مهم وقتی اتفاق می‌افتد که سه رکن اصلی جامعه (مسجد، مدرسه، خانواده) ایفای نقش نمایند.
زیرساخت حضور جوانان در نماز جمعه، حضور در مساجد است به دلیل آنکه نمازهای یومیه به صورت سه وقت در مساجد برگزار می‌گردد و اگر ائمه جماعات نسبت به تشویق خانواده‌ها و به خصوص جوانان در مسجد فعالیت نمایند یعنی محیط پیرامونی مسجد را شناخته و ارتباط موثر با خانواده‌ها داشته باشد، جوانان به مسجد جذب می شوند.
راهکارهای جذب جوانان به مسجد چیست؟ امروز مساجد و کانون های فرهنگی و هنری در تبیین ایده ها و اندیشه های امام(ره) چقدر می توانند نقش اثرگذار داشته باشند؟
با توجه به نقش خطیر و پراهمیت مساجد، اگر این پایگاه توانمند وجود نداشت، نهضت های اسلامی، دینی، اجتماعی و مردمی نیز شکل نمی گرفت، یا اینکه در بدو امر دچار انحراف و تزلزل و نهایتاً منجر به افول می گردید.
امروز مساجد باید تلاش مضاعف برای دستیابی به مسجد تراز انقلاب اسلامی داشته باشند و دستیابی به مسجد تراز به همت سه رکن مسجد یعنی امام جماعت، هیئت امنا و مردم یا نمازگزاران شکل بگیرد.
سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در یک سخنرانی بیان کرد: «همه چیز را مدیون مسجد هستیم، اما وقتی از مسجد می‌گوییم، منظور، پیکره مسجد نیست؛ ما در مسجد مدیون فردی هستیم که به عنوان امام جماعت یا امام مسجد شناخته می‌شود.»
همچنین سردار دلها تاکید داشت: «اگر امام مسجد برای حفظ جامعه، همین محدوده داخل مسجد را مورد توجه قرار دهد، اشتباه کرده و باخته است و اگر امام مسجد، تنها نیروی محیط دور خودش را در نظر بگیرد و و برای آنها برنامه داشته باشد، آن امام جماعت سقوط کرده و خطش شکست می خورد و دشمن به راحتی وارد خطش می شود».
به نظر من در هیئت امنای مسجد باید از حضور و تخصص جوانان به عنوان نیروهای آینده ساز کشور استفاده بیشتری کرد و در بخش نمازگزاران نیز باید زمینه های حضور و فعالیت نوجوانان در مساجد را فراهم کرد تا شاهد رونق مساجد باشیم.
امروز مصلحت اندیشی های اشتباه و عدم ایجاد اتاق فکر مسئولین مساجد موجب می شود که از حضور نمازگزاران به خصوص جوانان و نوجوانان در مساجد کاسته شود و غالبا مساجد با ائمه جماعات و هیئت امنای مسن و بی دغدغه و بی توجه به کار فرهنگی دایر شوند درحالی که در جنگ بزرگ فرهنگی و اقتصادی علیه کشور و انقلاب و اسلام، بزرگترین و بهترین پایگاه فعالیت های مردمی همین مساجد و پایگاه های بسیج هستند. بنابراین ضرورت دارد که تبیین اهداف و ایده های امام خمینی(ره) در مورد جایگاه مساجد و چگونگی جذب جوانان به مسجد مورد توجه مسئولین مساجد قرار بگیرد..
نظر شما