اسلامی‌سازی علوم انسانی از منظر آیت‌الله مصباح‌یزدی

حجت الاسلام «ابوالفضل ساجدی»، در گفت و گو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان در خصوص نقش آیت الله مصباح یزدی در اسلامی سازی علوم انسانی گفت: یکی از ویژگی های مخصوص علامه تاکیدشان بر عدم قضاوت درباره علوم انسانی غربی قبل از فهم درست آنها بود؛ از این رو ایشان به فعالیتی که در دفتر همکاری حوزه و دانشگاه داشتند، اکتفا نکردند و آن را یک نکته آغاز برای حرکت های مفصل بعدی خود دانستند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: شدت تاکید ایشان بر فهم دقیق و شایسته علوم انسانی غربی به حدی بود که بعضی موسسه امام خمینی (ره) را متهم به تربیت روان شناس و جامعه شناس غربی می کردند و این در حالی بود که هدف ایشان نقد نکردن علوم غربی بدون علم بود. این مطلب نشان دهنده باز بودن اندیشه ایشان در فهم درست علوم مورد بحث و نقد صحیح آن بود زیرا برخی حوزه علمیه را متهم به صرف اشکال گیری می کردند و ایشان دقیقا در نقطه مقابل این امر بود.

حجت الاسلام ساجدی در ادامه اظهار کرد: در باب نقش مرحوم آیت الله مصباح در اسلامی سازی علوم انسانی و در مدیریت ژورنالیسم این علوم بعد از انقلاب اسلامی جای بحث و گفت و گو زیاد است. وی به برجسته ترین شخصیتی هستند که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این نیاز را احساس کردند و وارد عرصه اسلامی سازی علوم انسانی شدند.

وی در ادامه افزود: علوم انسانی یا علوم اجتماعی به دانش هایی گفته می شود که به گونه ای در باب انسان سخن می گویند و بینش، گرایش و کنش  فردی و اجتماعی انسان را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهند. در اصطلاح «سوشال ساینسز» به کار می رود، «هیو مانیه تیزم» اصطلاح مناسبی نیست این علم بیشتر ناظر بر علومی مثل ادبیات، فلسفه، هنر، زبان و غیره است اما علوم انسانی یا علوم اجتماعی هم این علوم را دربر می گیرد و هم دانش هایی مانند روان شناسی، جامعه شناسی، حقوق و مدیریت را. منظور ما از علوم انسانی در اینجا اعم از هر دو علم است، هم آنچه که به عنوان «هیو مانیه تیزم» در اندیشه های مغرب زمین یاد می شود و هم آنچه که به از آن عنوان علوم انسانی یا سوشال ساینسزسخن گفته می شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) بیان کرد: برای اهمیت این علم کافی است به این نکته توجه کنیم که مدیریت علوم تجربی در گروی نقش علوم انسانی است. به عبارتی دیگر مهندسی علوم تجربی توسط علوم انسانی صورت می گیرد. علوم تجربی در سایه مدیریت علوم انسانی اثر آفرین در جامعه هستند به همین خاطر امروزه سیاست های کلانی که دشمنان ما دارند و در سطح جهان اجرا می کنند، آن سیاست های کلان چه سیاست های فرهنگی و اقتصادی و چه امور نظامی همه با استفاده از علوم انسانی مدیریت می شوند؛ به همین خاطر اگر ما به علوم تجربی توجه داشته باشیم اما به علوم انسانی بی توجه باشیم، نمی توانیم به تمدن اسلامی نزدیک شویم، چون تمدن اسلامی در گرو مدیریت فرهنگ و سیاست جامعه است و این مدیریت جز در سایه اسلامی سازی علوم انسانی محقق نمی شود؛همان اوایل که این مطلب در ایران مطرح شد، برخی از رسانه های آن زمان در رسانه های خود منتشر کردند که این حرکتی که در ایران آغاز شده است، بسیار اثرگذار بر آینده ایران است. جایگاه این مباحث در کشور ما زیاد روشن نبود.

وی در ادامه افزود: لذا مرحوم علامه مصباح در این زمینه گام های بلندی برداشتند. ایشان ابتدا برای آشنایی با علوم انسانی اسلامی در محافلی که با اساتید دانشگاه برگزار می شد در اوایل انقلاب به دلیل مسئولیتی که جامعه مدرسین به ایشان داده بودند این کار را آغاز کردند و اساتیدی در رشته های مختلف از تهران و اساتیدی هم از حوزه حضور داشتند که به نام دفتر همکاری حوزه و دانشگاه کارهایی را انجام دادند و بیش از 100 جزوه مفصل تهیه شد، این جلسات دو سویه بود، هم اساتید دانشگاه مباحث غربی را مطرح می کردند و هم اساتید حوزه نقطه نظرات نقدی یا تکمیلی خود را بیان می نمودند.

حجت الاسلام ساجدی اظهار کرد: نقشی که آیت الله مصباح داشتند، این گونه نبود که خودشان به عنوان یک فرد علوم انسانی را بفهمند چیست یا بشناسند یا نظریه پردازی کنند. وی در صدد یک گفتمان سازی فراگیر برای این مساله بودند، به دلیل اینکه ما با فرد و فعالیت های فردی نمی توانیم چنین وزنه سنگینی را از زمین بلند کنیم؛ به همین دلیل در موسسه امام خمینی (ره) که تشکیل دادند، ایشان می خواستند در عرصه رسیدن به این هدف  این گام را تکمیل کنند وی برای رسیدن به هدف اسلامی‌سازی علوم انسانی، سه کار را که شامل کارهای تشکیلاتی برای تربیت نیرو و تولید محتوا، گفتمان‌سازی در جامعه علمی و نظریه‌پردازی بود، انجام دادند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: وسعت این کار و نیازمندی‌اش به تربیت نیرو، هدفی بود که علامه برای تأسیس مؤسسه قرار دادند و فرمودند: ما برای انجام این کار، نیروهایی را از حوزه علمیه می‌گیریم. آن‌ها دانش‌هایی را از حوزه علمیه آموخته‌اند و برای تکمیل آن، نیازمند دانش‌های علوم انسانی هستند. آن طلاب باید در یک مرکز، کاستی‌هایی را که یک طلبه برای رسیدن به توانایی نظریه‌پردازی در عرصه علوم انسانی و اسلامی‌سازی‌شان دارد، جبران کنند. مؤسسه این هدف را دنبال می‌کرد و کسانی که برای ثبت‌نام در مؤسسه پذیرش می‌شدند، میزان خاصی از دروس حوزه علمیه را دارا و ملزم به ادامه‌دادن آن بودند تا بتوانند از آموزه‌های لازم اسلامی برخوردار باشند.

وی در ادامه گفت: پس موسسه امام خمینی (ره) با این هدف کار خود را آغاز کرد و یک ویژگی خاص ایشان این بود که تاکید داشتند تا ما علوم انسانی غربی را نفهمیده ایم، حق داوری در مورد آنها را نداریم لذا به فعالیتی که در دفتر همکاری حوزه و دانشگاه بود، اکتفا نکردند و فقط آن یک نقطه آغازی بود برای حرکت های مفصل بعدی و به قدری ایشان در فهم دقیق و شایسته علوم انسانی غربی بر این امر تاکید داشتند که حتی برخی وی را متهم به این می کردند که وی فقط درصدد تربیت جامعه شناس غربی است.

حجت الاسلام ساجدی در ادامه افزود:این مطلب نشان‌دهنده بازبودن اندیشه ایشان در فهم درست علوم مورد بحث و نقد صحیح آن بود؛ زیرا برخی حوزه علمیه را متهم به صرف اشکال‎گیری می‌کردند و ایشان دقیقاً در نقطه مقابل این امر بود. مؤسسه برای پیش‌بردن این موضوع، از اساتید برجسته دانشگاهی برای گروه‌های علمی به‌خصوص در رشته‌های اجتماعی مانند جامعه‌شناسی، روانشناسی، حقوق، علوم تربیتی و غیره استفاده کردند. استفاده از این اساتید به‌مدت ده سال ادامه داشت تا اینکه طلّابی در این رشته‌ها فارغ التحصیل و به سطح استادی رسیدند. در گفتگو با اساتید دانشگاهی که در مؤسسه تدریس می‌کردند، متوجه رضایت آن‌ها از تدریس برای طلبه‌ها و دانشجویان مؤسسه شدیم. آن‌ها دلیل رضایت خود را عشق شاگردانشان به علم مورد نظر و هدف ندانستن مدرک عنوان کردند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: به دلیل بود که اعضای مؤسسه توانایی بسیار خوبی در انگلیسی پیدا کردند و به کتاب‌های ترجمه کردۀ خود مراجعه می‌کردند و اکنون سطح توانایی آن‌ها در مکالمات انگلیسی قابل مشاهده است. این گامی بود که برای فهم علوم غربی صورت گرفت و به ‌تدریج در کنار آن‌ها، گام بعدی که به دست آوردن مبانی علوم غربی و اسلامی در کنار یکدیگر بود، انجام شد. این مسئله دلیل به نگارش در آوردن یک دوره معارف قرآن با تکیه بر قرآن و وحی توسط ایشان بود. این دوره شامل انسان‌شناسی، راه و راهنماشناسی، جامعه، تاریخ، علوم سیاسی در قرآن می‌شود.

وی اظهار کرد:بنابراین اگر کسی از ما بپرسند که از نظر آیت الله مصباح اسلامی سازی علوم انسانی چند گام لازم دارد،باید بگوییم یک گام تبیین اندیشه های غربی، گام دوم استخراج مبانی اندیشه های غربی و گام سوم استخراج مبانی اسلامی، گام آخر، گام بسیار مهمی است، ؛ زیرا نقد علوم انسانی غربی به معنای کنار گذاشتن آن‌ها به‌طور مطلق نیست بلکه باید آن‌ها را از یکدیگر تفکیک و به سه مرحله تهذیب، تکیمل و تاسیس عمل کرد. منظور ما از تهذیب، پاکسازی قسمت‌هایی از علوم غربی است که براساس مبانی الحادی شکل گرفته است و مردم را به مسائلی مانند خودارضایی یا روابط آزاد با دختر و پسر که مورد پذیرش سلام نیست، سوق می‌دهد.