بنای رختشویخانه زنجان// نمایی از معماری اصیل ایرانی

 خبرگزاری شبستان//زنجان
 

بنای رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر که منطبق بر حصار می باشد، در منطقه پر تراکم مسکونی، موسوم به عباسقلی خان و محل معروف به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است، که امروزه خیابان سعدی وسط به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن عبور نموده و از طریق کوچه فرهنگ به بنای مزبور مرتبط می گردد.
 

مجموعه تاریخی رختشویخانه در سال 1319 شمسی ذیل شماره 1198 در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسیده است.
 

زمین این بنا در سال 1347 هجری قمری مطابق با 1307 هجری شمسی توسط علی اکبر توفیقی رئیس بلدیه شهر (شهردار) زنجان از باقرخان امجد نظام به قیمت 185 تومان خریداری شده است
 

محل موصوف قبل از احداث رختشویخانه با هرزآب های سطحی مملو و به بابا جمال چوقوری (گودال بابا جمال) معروف بوده است.
 

این بنا توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بناء) در مدت 15 ماه به اتمام رسیده و سنگ های آن از معدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج و پس از حجاری توسط گاری های بلدیه (شهرداری) به محل بنا حمل شده است.
 

آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میر بهاءالدین تأمین می گردیده است، متولی رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد و سالیان متمادی شخصی بنام اصغرخان بوده که عیال ایشان به نام معصومه خانم مدیریت آن را به عهده داشته است.

اصولاً رختشویخانه برای آحاد شهروندان شبانه روز دایر و استفاده از آن مجانی بوده ولی نامبرده مبلغ ده شاهی بابت سرایداری از مراجعان اخذ می کرده است.
 

در یک بررسی کلی می توان این مجموعه را به دو بخش تقسیم نمود، بخش نخست، سرایداری و محل مدیریت رختشویخانه بوده و شامل حیاط و اعیانی مسکونی می باشد.
 

حیاط محوطه ای است به شکل مربع و مستطیل به میزان 400 متر مربع (32×12متر) شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی محوطه به مقدار 60 متر مربع شامل دو اطاق و یک ورودی است که این ورودی فضاهای محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل می نماید.
 

پلان و نمای این واحد مسکونی دارای بار فرهنگی بوده و به سبک معماری سنتی شناخته شده زنجان احداث شده است.
 

بخش دوم فضاهای مربوط به کار شستشوی رخت است که خود از چهار قسمت تشکیل یافته، قسمت اول خزینه یا محل جمع آوری آب است، این مخزن در منتهی الیه سمت شمالی مجموعه و مشرف به سالن شستشو قرار دارد.
 

فضای داخل بنا با پرسپکتیو بسیار زیبا طراحی و اجرا گردیده، بدین ترتیب دو ردیف طاق و تویزه بطور متوالی که ستونهای سنگی انها را از یکدیگر جدا می سازد، ساخته شده است.
 

این فضا توسط 11 واحد ستون بطور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم نموده که فاصله ستون ها در جهت طولی 17/5 متر است.
 

ستون ها به ارتفاع 70/2 متر از کف فعلی قابل اندازه گیری است اما به جهت ایجاد مقاومت لازم و هموژن نمودن بنا ستون ها با پایه های سنگی به میزان 40 سانتی متر در داخل پی ها که از شفته آهک است کار گذاشته شده اند، که بدین ترتیب ارتفاع ستون های سنگی 10/3 متر خواهد بود.

محل شستشوی رخت به طور قرینه از 4 واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه ها تشکیل یافته است.
 

آب مورد نیاز ابتدا پس از عبور از یک مجرا به طول یک متر به حوض نخستین داخل شده و از سر ریز آن به حوض دومی سرازیر می شود.
 

در طرفین شرقی و غربی این حوض دو مجرای آب قرار گرفته تا انتهای سالن به حوض سومی که به قرینه حوض دومی ساخته شده امتداد می یابد.
 

در وسط جبهه طولی این مجرا در هر طرف یک واحد حوض ایجاد شده به طوری که مجرای مورد بحث را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می نماید.
 

در امتداد مجرای موصوف دو ردیف پاشور تعبیه شده که مجرای آب و حوضچه ها را بور قرینه محاط می کند.
 

عناصر و اندام های مزبور با کارگذاری سنگ های حجاری شده از نوع تراورتن از یکدیگر مجزا شده و شکل یافته اند.
 

محل شستشوی رخت به چهار قسمت تقسیم شده است که ابتدای شستشو که از انتهای جریان آب است حوضچه مخصوص لباس های بسیار آلوده و لباس های مربوط به افراد با امراض ساری بوده و مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخری (اولین حوض از حرکت آب) محل آب تمیز و خوراکی بوده است.
 

هدف از ساخت این رختشوی‌خانه تامین امنیت و آسایش زنان در یک مکان سرپوشیده بوده‌است به شکلی که زنان در این مکان به راحتی رخت های خود را می شستند و مجبور نبودند در سرمای زمستان و آب های یخبندان به شست شو بپردازند.

چنین مجموعه ای با عملکرد یاد شده در هیچ جا ایران مشاهده نشده اما سبک معماری، ابعاد و تناسبات رعایت شده در قوس ها و تویزه ها، با بناهای عام المنفعه هم دوره شهر زنجان قابل مقایسه اند.

موزه رختشویخانه زنجان یکی از دیدنی های استان زنجان است که همه ساله جمع کثیری از مسافران و توریست ها از این بنای تاریخی دیدن می کنند.

پایان پیام/