به گزارش خبرگزاری شبستان و به نقل از روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، مراسم نکوداشت زنده‌یاد استاد محسن محسنی، با حضور خانواده ایشان، مسئولان و هنرمندان حوزه هنرهای سنّتی، عصر دوشنبه، 20 تیر 1401، در تالار ایران فرهنگستان هنر برگزار شد.
نگاه استاد محسنی به فرش نگاهی توسعه‌گرا بود
علیرضا اسماعیلی، دبیر فرهنگستان هنر، از سخنرانان حاضر در این مراسم بود. او در ابتدا درگذشت استاد محسنی را ضایعه‌ای برای جامعه هنری، به‌ویژه حوزه فرش دانست و به خانواده ایشان و اعضای گروه هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر تسلیت گفت و اظهار کرد: متأسفانه، هنر فرش یکی از خادمان و حامیان بزرگ خود را از دست داد. استاد محسنی همواره نگران وضعیت هنر مردمی فرش بود. او در طول حیات ثمربخش خود، به این هنر بسیار خدمت کرد. کمتر همایش و نشستی در حوزه فرش بدون حضور استاد محسنی برگزار می‌شد. ایشان در حوزه فرش، در چند وجه، خدماتی شایسته از خود بر جای گذاشت.
اسماعیلی به خدمات و دستاوردهای استاد محسنی اشاره و خاطرنشان کرد: استاد محسنی در دوره حضورشان در شرکت سهامی فرش ایران و نیز مدیریتشان در شرکت فرش کرمان همواره دغدغهمند دو موضوع مهم بودند؛ یکی ارتقای کیفیت فرش دست‌باف ایران (در طرح و نقش و رنگ و بافت) و معرفی آن در سطح جهان، و دیگری حمایت از هنرمندان زحمت‌کش فرش و فراهم‌کردن تسهیلات و امکانات برای آنان، که بحمدالله در هر دو حوزه دستاوردهای ارزشمند و خوبی به همراه داشت.
دبیر فرهنگستان هنر نگاه استاد محسنی را نگاهی توسعه‌گرا به فرش دانست و یادآورد شد: ایشان هم به هنر فرش و هم به اقتصاد آن توأمان نظر داشت. استاد محسنی همکاریهای ارزشمند و اثرگذاری نیز با فرهنگستان هنر داشت. ایشان عضو فعال گروه هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی بود و همیشه بدون هیچ گونه چشمداشتی در خدمت هنرمندان حوزه هنرهای سنّتی بود.
او به همایش گنجینهها و همایش بزرگ طرح و نقش فرش ایران که در سال 1387، در فرهنگستان هنر و موزه هنرهای معاصر تهران، به دبیری محمدعلی رجبی، عضو پیوسته فرهنگستان، برگزار شد اشاره کرد و افزود: در این همایش‌ها، استاد محسنی نقشی مؤثر داشت و خوش‌بختانه همراه با تجلیل از ایشان، کتاب نقشبند خیال: احوال و آثار استاد محسنی نیز توسط انتشارات فرهنگستان هنر منتشر شد. آخرین کار ارزشمند ایشان در فرهنگستان تصحیح کتاب فرش ترکمن استاد نیازجان بود. استاد محسنی ضمن ویرایش این کتاب، حدود چهل صفحه به آن مطلب افزود.
علیرضا اسماعیلی در پایان سخنان خود با اظهار تأسف از درگذشت استادان برجسته حوزه فرش بیان کرد: متأسفانه، در چند سال گذشته، استاد خلیل درودچی، یکی دیگر از اعضای هنرمندان در حوزه فرش را از دست دادیم. یاد و خاطر این استادان هنرمند عزیز را گرامی میداریم و از درگاه خداوند متعال شادی روح و علو درجات برای این عزیزان خواهانیم.
استاد محسنی انسانی مؤمن و آزاده بود
محمدعلی رجبی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، سخنران بعدی این مراسم بود و به ویژگی‌های اخلاقی زنده‌یاد محسنی اشاره کرد و گفت: شئون مختلفی از وجود استاد بزرگوار به منصه ظهور رسید؛ هر کس بخشی از آن را می‌شناسد، اما همه آن ارزش‌ها و ویژگی‌ها را در یک چیز خلاصه می‌کنم و آن هم مسئله اخلاق است. اخلاق را معمولاً مجموعه‌ای از آداب ظاهری می‌دانیم، اما اخلاق در فرهنگ دینی یعنی سِیر از مقام خُلقی به مقام خَلقی؛ برگردیم به آنجایی که خداوند ما را آفرید، مانند دوران کودکی؛ در آن سن، کسی از خودش حرفی نمی‌زند، هر چه هست همان است که آفریده شده است.
رئیس گروه هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر به زادگاه استاد محسنی اشاره و خاطرنشان کرد: استاد محسنی از خطه شمال ایران بود، اما به آبادان و کرمان رفت. مرحوم محسنی و امثال او خودشان را نمی‌دیدند و برای زندگی و شأن خود کار نمی‌کردند. ایشان حتی در کتابی که نگاشت از خودش نگفت، بلکه از فرش گفت. در فرهنگ اسلامی، از فقر یاد شده است؛ یعنی خودمان را در مقابل پروردگار هیچ بدانیم. زنده‌یاد محسنی خودش را نمی‌دید، همه وجودش خدمت به خَلق بود او همه وجودش را کنار زده بود تا جلوه ربانی ظاهر شود.
استاد محمدعلی رجبی به آداب هنرمندان، به‌ویژه خوش‌نویسان، اشاره کرد و افزود: عالی‌ترین شأن هنر صاحب‌شأن‌شدن است. در رسائل خوش‌نویسی آمده است که خوش‌نویسی دو اصل دارد؛ اولین آن صفاست و دوم آنکه هر چه می‌نویسی ذکری است برای معبود. خط و نقاشی و دیگر هنرها بهانه‌ای بیش نیست تا به نیت تجلیات حق آمده باشید که بگویید الله تعالی کیست. اگر کسی مثل آقای محسنی محبوب شد، یقیناً از فردیت خود بیرون آمده است.
او از استاد خلیل درودچی و استاد الله‌داد یادکرد و ادامه داد: ما با بسیاری از بزرگان از طریق استاد محسنی آشنا شدیم. او در بسیاری از نشست‌ها و جلسات گروه شرکت می‌کرد و ما با وجود ایشان احساس امنیت می‌کردیم. استاد محسنی محور عِلم بود. ما دو مؤمن داریم؛ در فرهنگ ما، انسانی که محل امن باشد مؤمن خطاب می‌شود. مؤمن دوم از اسمای خود خداوند است. مؤمن آینه اسم خداوند است و مظهر اسم «المؤمن» می‌شود و استاد محسنی به واقع مصداق مؤمن و آینه‌گردان عرش الهی بود.
رجبی از همایش‌ها و نمایشگاه‌هایی نام برد که زنده‌یاد استاد محسنی دستی در آن داشت و یادآور شد: در نمایشگاه شاهکارهای فرش ایران، که همه زحمات آن را خود به دوش کشید، از انبارهایی که پُر از خاک چهل‌پنجاه‌ساله بود، تکه‌پاره‌هایی جمع‌آوری کرد و لذا، نمایشگاهی عظیم به وسعت و عظمت وجود خودش در موزه هنرهای معاصر تهران بر پا شد. ایشان در مقالات خود، از اینکه نباید با کفش پا بر فرش گذاشت بسیار سخن می‌گفت. او در مقام آزادگی قرار می‌گیرد. آزادگی وجه امتیاز انسانی است که آنچه را که داشته از دست داده و در این مقام از هنر سخن می‌گوید.
او در پایان سخنان خود چند بیت از شعری را که استاد محسنی برای عید غدیر سروده بود خواند.
فرش آیینه عرش است و نقش استاد محسنی در این قلمرو تکرارنشدنی است
سخنران بعدی این مراسم حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بود که با یادکرد از استاد زنده‌یاد محسنی و طلب مغفرت برای او، به ایراد سخن پرداخت و افزود: از روزی که در سال 1384 به گروه هنرهای سنّتی پیوستم تا آخرین دیدارم با ایشان در سال 1398، در منزلشان و در جلسات هنرهای سنّتی، از خُلق و محاسن ارزشمند اخلاقی آن بزرگوار و همچنین اطلاعات جامعشان درباره فرش و هنر ایران بهره‌مند می‌شدم.
عضو گروه تخصصی هنرهای سنّتی فرهنگستان هنر، در بین سخنان خود، ابیاتی از ابوالقاسم میرفندرسکی خواند: چرخ با این اختران نغز و خوش و زیباستی/ صورتی در زیر دارد هر چه بر بالاستی// صورت زیرین اگر با نردبان معرفت/ بررَوَد بالا همان با اصل خود یکتاستی// این سخن را درنیابد هیچ فهم ظاهری/ گر ابونصرستی و گر بوعلی سیناستی.
او سپس افزود: این ابیات، در قلمرو حکمت، ابیاتی‌اند که قاعده تناظر را بازگو می‌کنند و از انسان کامل می‌گویند و اگر انسان کامل نبود، حق در عالَم ظاهر نمی‌شد و بدون اصل تناظر، عالَم به ظهور نمی‌رسید. اصل تناظر در اندیشه ما ایرانیان ماده را وجه زشت و پَست معنا نمی‌داند. افلاطون ماده را صورت زشت و ناقص و معیوب معنا می‌داند و هنر را نیز به همین دلیل محدود و مردود اعلام کرد. اما در تفکر اسلامی و ایرانی، ماده محترم نگاشته شده است و آیینه عرش است. ظاهر پَست نیست و نقطه مقابل باطن نیست. ظاهر آخرین ظهور حضرت باطن است. بر اساس همین قاعده تناظر، در تفکر ما، فرش آیینه عرش است و ما زیبایی کالبد را محترم می‌دانیم. فرش ما و نقش استاد محسنی در این قلمرو تکرارنشدنی است.
زنده‌یاد محسنی همه وجودش در طرح و نگاره و نقش فرش خلاصه شده بود
حسین یاوری، عضو گروه تخصصی هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر، در این مراسم، زنده‌یاد محسنی را نمونه کامل انسانی متخصص و متعهد و ایرانی دانست و گفت: روز جمعه پیکر وی را به خاک عزیز ایران سپردیم تا از رنج مقدسی که در طی سال‌های طولانی برای اعتلای هنرهای سنّتی ایران، به‌ویژه فرش، کشیده بود آسوده شود. استاد محسنی لحظات حضور خود را بارور کرد و غنی ساخت و به بهترین شکل ممکن صرف خدمت و اعتلای هنر فرش ایران کرد. فرش کاربردی‌ترین و مفهومی‌ترین و زیباترین هنر جهان است که نام ایران را در سراسر جهان بلندآوازه کرده است. استاد محسنی شاعری توانمند بود که شیفته ابوالقاسم فردوسی بود و از دیدگاه او، روز ولادت حکیم طوس روز شعر ایرانی بود. استاد محسنی در فرش لحنی حماسی داشت و زمانی که صحبت از فرش می‌شد، نه با زبان که با قلب و همه جسم و روح صحبت می‌کرد که حاصل عِرق و اعتقاد و باورهای عمیقش بود. استاد محسن محسنی همه وجودش در طرح و نگاره و نقش فرش خلاصه شده بود.
حمایت استاد محسنی از کودکان کار و پیگیری برای تغذیه فرش‌بافان
برادر استاد محسن محسنی نیز از سخنرانان مراسم بود و از فعالیت‌های برادر بزرگ خود یاد کرد و گفت: ایشان در کرمان از کودک‌کاری در عرصه فرش‌بافی جلوگیری کرد و کوشید که این کودکان به مدرسه بروند و هزینه‌های آنها را به‌نوعی برای خانواده فرش‌بافان جبران کرد و تغذیه فرش‌بافان را نیز پیگری کرد.
در بخش پایانی این مراسم، سارا میرنظامی، از طراحان فرش، به نمایندگی از هیئت‌مدیره کانون طراحان ایران و انجمن فرش تهران به سخنرانی پرداخت و فقدان استاد محسنی را تسلیت گفت.
نظر شما