سنگلاخ حذف نهاده های دامی بر سر راه عشایر گیلان/ دام هایی که بجای ییلاق به مسلخ می روند

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ بهار می‌روند و پاییز سرخوشانه باز می‌گردند؛ با جوراب‌های پشمی که در ییلاق بافته‌اند و با پنیر و کشکی که مازاد تولید کرده‌اند و گوسفندانی که با علوفه‌های مرتع کوهستان پروار شده اند. هزاران سال است که با گردش فصل‌ها، عشایر به ییلاق و قشلاق می‌روند. سنت دیرینه‌ای که نسل در نسل تداوم داشته و فرهنگی که از پس این هزاران سال به حیات خود ادامه داده است.

چشم دامداران به آسمانی است که هر سال خسیس‌تر می‌شود. ولی امسال دامداران کوچنده ناامیدانه تر از سال‌های قبل هستند و نگران دام‌های خود که در فصل پاییز و زمستان باید چگونه تغذیه شوند. اگر پیش از این امور عشایر سازمان جهاد کشاورزی، با تخصیص نهاده‌های دامی به دامداران بخشی از علوفه دامشان را تامین می‌کرد، امسال کاسه چه کنم بدست گرفته‌اند و با بی‌جواب ماندن سئوالاتشان، به اکراه دام‌شان را به سلاخی می‌فرستند.

به گفته طالبی، معاون امور عشایری سازمان جهاد کشاورزی، گیلان یک هزار و ۶۰۰ خانوار دامدار کوچنده دارد که با ۲۰۱ هزار رأس دام سبک و سنگین، اردیبهشت ماه هر سال از قشلاق به ییلاق کوچ می‌کنند و از اواسط مهر به تدریج به قشلاق باز می‌گردند.

سال گذشته، به دلیل خشکسالی دامداران یک ماه دیرتر به قشلاق بازگشتند. امیدشان به مرتع های بالادست بود که آخرین رمق‌های خود را به جان و تن گوسفندان بسپارند. به گفته طالبی، این دامداران کوچنده، سالانه یک هزار و ۴۰۰ تن گوشت قرمز، ۱۲۶ هزار تن فرآورده‌های لبنی و ۲۱۰ تن کرک و پشم دام تولید می‌کنند. که ۲۰درصد گوشت قرمز استان را تامین می‌‌کند و در بخش تولید شیر نیز ۹۵ درصد شیر مورد نیاز گیلان را تامین می‌کند.

وی- که در اتاق سرمایه گذاری اداره کل دارایی سخن می گفت- درباره پراکندگی عشایر کوچنده در گیلان می‌گوید: طبق آمار سال ۱۳۸۷، ۵۹۴ خانوار در منطقه تالش و ۲۲۵ خانوار عشایر در شهرستان رودبار دامدار کوچنده هستند. قرار بود که این عشایر در سامانه عشایر ثبت شوند. دامداران دیگری هم داریم که جزو عشایر کوچنده نیستند. ملاک و شرایط این معاونت، امرار معاش از طریق دامداری و مبتنی بر ایل می‌باشد. اگرچه فعالان محیط زیست بر تخریب زیست بوم‌های حفاظت شده از سوی عشایر تاکید دارند، ولی تعیین مرتع‌های کدگذاری شده، راهکاری برای رفع این چالش در سال‌های اخیر بوده است.

طالبی با اشاره به اقدام‌های انجام شده برای عشایر می‌گوید: اجرای پروژه‌های آبرسانی، تامین آب شرب و راهسازی بخشی از اقدامات جهاد کشاورزی در بخش عشایر است و برای سال جاری نیز از محل اعتبارات ملی و سفر ریاست جمهوری، اعتباراتی بدین منظور پیش بینی شده است. اما حتی اگر این اعتبارت پیش بینی شده تخصیص یابد و اجرایی هم شود، باز هم مهمترین مشکل عشایر لاینحل بر زمین می ماند.

گلایه عشایر، کاهش سطح مراتع بواسطه خشکسالی از یک سو و حذف نهاده‌های دامی از سوی دیگر است که بر نگرانی دامداران عشایر افزوده است. پیش از این جهاد کشاورزی به متقاضیان نهاده‌های دامی، پس از ثبت و طی مراحل قانونی، از طریق جهاد کشاورزی نهاده‌های دامی با قیمت می‌داد، ولی حالا که با حذف ارز ترجیحی در این بخش، قیمت نهاده‌های دامی به‌شدت افزایش پیدا کرده، دامداران می‌گویند قیمت فعلی دام پاسخگوی هزینه‌های آن نیست.

راهکار کوتاه مدت این دامداران، کاهش دام‌هایشان است و می‌گویند اگر قرار است در این سنگلاخ نفس گیر به تنهایی دامشان را حرکت دهند، بهتر که سبک بار به ییلاق بروند آن هم با سلاخی کردن و فروش بخشی از دام‌هایشان. راهکاری که در دراز مدت، بحران جدیدی را در بردارد. با کاهش دام‌ها، بحران تولید گوشت قرمز و لبنیات دامی در راه است و افزون بر آن بیم آن می‌رود که دام‌های مولد هم از چرخه زادآوری خارج شوند.

نگرانی خانوارهای عشایر تنها خوراک دام و حذف نهاده‌های دامی نیست. با وضعیت اخیر آرد و نان، چگونگی تامین خوراک خانواده‌شان هم هست. اگرچه جهاد کشاورزی پیش از این آرد عشایر را در قالب توزیع آرد روستایی تخصیص می‌داد، ولی با هدفمندی یارانه‌های آرد، معاون جهاد کشاورزی می‌گوید: از این پس به ازای هر نفر حدود ۱۲کیلو آرد در اختیار خانوارهای عشایر قرار می‌گیرد.

طالبی، وعده تامین سوخت نفت و گاز را هم برای خانواده‌های عشایر می‌دهد. همچنین تامین لوله‌های آب و آبشخورهای مورد نیاز دام‌ها در ییلاق که در شرایط خشکسالی اخیر، بیش از گذشته احساس می‌شود. وعده‌هایی که همواره تکرار شده است. رمه‌های عشایر کوچنده گیلان، هر بهار به ییلاق می‌روند و پاییز به قشلاق باز می‌گردند.

با کاهش دام ها تنها مقوله تولید شیر و گوشت قرمز نیست که دچار بحران می‌شود، دیگر فرآورده‌های دامی از جمله پشم نیز کاهش و درنتیجه قیمت آن هم گزاف می‌شود. پشم‌چینی عشایر در دو فصل بهار و پاییز انجام می‌شود و در میان عشایر به «پاییز رمه‌بری» و «بهار رمه‌بری» معروف است. حالا باید منتظر ماند تا چرخ نخ ریسی زنان عشایر از آخرین گردش های خود هم بایستد. زندگی هرخانواده عشایر، سراسر کار طاقت فرساست و در چنین شرایطی سختی، از دست دادن دامش نیز درد مضاعفی است.