به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان در ارومیه، دوره تحول و تعالی قضایی را باید دوره شکوفایی در زمینه احکام مجازاتهای جایگزین نیز به شمار آورد. حبس یکی از تنبیه‌های قضایی برای بسیاری از جرائم با هدف بازدارندگی و کاهش انگیزه‌های بزهکاران برای ارتکاب جرم محسوب می‌شود، اما بررسی‌ها، واقعیت‌های دیگری را نشان داده‌اند. به این مفهوم که آثار منفی محبوس کردن مجرمان در موارد زیادی بر وجه مثبت آن غالب است.
درحالی‌که اولین هدف مجازات حبس، متنبه کردن و اصلاح رفتار مجرمان به شمار می‌رود، اما عموماً خلاف‌کاران از یکدیگر اثر می‌گیرند. ضمن اینکه برخی محکومان درصدد انتقام گرفتن از جامعه برمی‌آیند و پس از آزادی، به دنبال اولین فرصت برای ضربه زدن هستند که موارد متعددی از این نمونه را در پرونده‌های مختلف دیده‌ایم. علاوه بر این، اگر فرد زندانی، سرپرست یک خانواده باشد، متعلقین به او نیز دچار آسیب‌های روحی، اجتماعی و اقتصادی می‌شوند و سهم خانواده برای مواجه‌شدن با پس‌لرزه‌های غیبت یک عضو مهم، ای‌بسا بیش از سهم جامعه باشد. در این راستا با «ناصر عتباتی»، رییس کل دادگستری آذربایجان غربی به گفتگو نشسته ایم که در ادامه از نظر مخاطبان می گذرد.
شبستان؛ تعداد رای صادر شده در جایگزین حبس از زمان اجرای طرح چند مورد بوده؟
در سال 1400 تعداد 9389 فقره مجازات جایگزین حبس صادر گردیده که نسبت به سال قبل 6 درصد رشد داشته است.
شبستان؛ شرایط تبدیل حبس به مجازاتهای جایگزین را بفرمایید؟
قانونگذار در سال ۹۲ به‌منظور کاهش حبس و تعداد افرادی که به زندان می‌روند، نهاد جدیدی تحت عنوان مجازات جایگزین حبس را در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی و مقرر کرده است که در صورت وجود شرایط خاص، مجازاتهای حبس می‌تواند یا باید به مجازاتهای دیگری تبدیل شود.
مجازاتهای جایگزین حبس طبق ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است. تبدیل مجازات حبس به مجازاتهای جایگزین در پاره‌ای موارد الزامی و در پاره‌ای موارد اختیاری و در واقع بسته به نظر قاضی است.
به‌موجب ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جایگزین حبس منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است. اما هیأت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت‌رویه شماره ۷۴۶ مورخ 29 دی سال 1394، این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جایگزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جایگزین تبدیل شود.
بسته به این که جرم عمدی یا غیرعمدی باشد، نحوه تبدیل آن به مجازات جایگزین بر اساس میزان حبس اصلی متفاوت است: در جرایم عمدی که مجازات اصلی آنها تا سه ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اجباری است. در جرایم عمدی که مجازات اصلی آنها ۹۱ روز تا 6 ماه حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اجباری است. در جرایم عمدی که مجازات اصلی آنها 6 ماه تا یک سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین در صورت نبود موانع مندرج در قانون، اختیاری است. منظور از موانع تعیین مجازات جایگزین حبس در بند‌های ۲ و ۳ داشتن بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا 6 ماه یا جزای نقدی بیش از 10 میلیون ریال یا شلاق تعزیری یا یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از 6 ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه به لحاظ ارتکاب جرم عمدی و سپری نشدن پنج سال از اجرای این مجازات‌هاست. در جرایم عمدی که مجازات اصلی آنها بیش از یک سال حبس است، در صورتی که دادگاه حبس را به کمتر از یک سال تخفیف دهد، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است، و در غیر این صورت اختیاری است. در صورت تعدد جرایم عمدی با مجازات بیش از 6 ماه حبس، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است. در جرایم غیرعمدی که مجازات اصلی آنها کمتر از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین الزامی است. در جرایم غیرعمدی که مجازات اصلی آنها بیش از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اختیاری است. در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، قاضی نمی‌تواند حکم به جایگزین حبس صادر کند.قاضی در صورت صدور حکم به مجازات جایگزین حبس، میزان حبس اولیه را هم در حکم ذکر می‌کند تا اگر اجرای مجازات جایگزین امکان‌پذیر نشود یا محکوم‌علیه از دستور‌های دادگاه تبعیت نکند، مجازات اصلی (حبس) اجرا شود.
شبستان؛ظرفیت‌های قانونی موجود برای تعلیق و تعویق مجازات حبس چیست؟
هنگامی که بخشی از مجازات یا تمام آن در مورد محکوم علیه با توجه به شرایط خاصی معلق گردد گفته می شود که حکم تعلیق مجازات رخ داده است. بر اساس تعلیق مجازات، دادگاهی که باید حکم مربوطه را صادر کند، با توجه به شرایط و همچنین به منظور تربیت و اصلاح فرد مجرم، حکم اجرای مجازات را برای مدت معینی به تعویق می اندازد.
قانونگذار مواد شماره ۴۶ تا ۵۴ را در قانون مجازات اسلامی مصوب در سال ۱۳۹۲، مختص تعلیق اجرای مجازات قرار داده است. در جرایم تعزیری که درجه سه تا هشت هستند، بر اساس ماده ۴۶ همین قانون، دادگاه می تواند در صورتی که شرایط برای تعویق صدور حکم برقرار بود، اجرای حکم ( یک بخش یا تمام آن) را به مدت یک تا پنج سال به صورت معلق درآورد. هدف از تعلیق در حکم ایجاد یک فرصت برای متهم می باشد که با وجود سو پیشینه، برای مدت زمان مشخصی یک زندگی عادی در اجتماع داشته باشد.
همچنین قاضی یا دادستان اجرای حکم کیفری قادر است پس از انجام یک سوم از مجازات، از دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، تقاضای تعلیق مجازات داشته باشد. علاوه بر این محکوم نیز در صورتی که شرایط قانونی را دارا باشد، می تواند پس از تحمل نمودن یک سوم از مجازات کلی خود، از طریق قاضی یا دادستان اجرای حکم کیفری تقاضای تعلیق داشته باشد.
قانون مجازات اسلامی حکم تعلیق اجرای مجازات را به دو نوع تقسیم بندی کرده است. اولین نوع، تعلیق ساده می باشد. در این نوع از تعلیق، فرد متهم باید تعهد بدهد که در طول مدت زمان تعلیق جرمی را مرتکب نخواهد شد. بر اساس ماده ۵۲ در قانون مجازات اسلامی، از تاریخ صدور قرار تعلیق مجازات تا پایان مدت آن، هرگاه محکوم به جرم عمدی که موجب حد، دیه، قصاص و با تعزیر درجه هفت نگردد، محکومیت تعلیق وی بی اثر خواهد گشت. مورد بعدی تعلیق مراقبتی می باشد، که در این نوع فرد محکوم، علاوه بر شرایطی که در نوع ساده تعلیق موجود است، باید دستورات ویژه دادگاه را نیز در طول دوران تعلیق خود انجام دهد.
شبستان؛ چه کسانی مشمول مجازات جایگزین حبس نمی‌شوند؟
قانون مجازات اسلامی برابرمواد 67 – 68 – 69 – 71 -72 – 73 مواردی را که نمی توان از مجازات جایگزین حبس استفاده نمود را بیان نموده و آن موارد عبارتند از:
دادگاه می‌تواند مرتکبان جرائم عمدی را که حداکثر مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یکسال حبس است به مجازات جایگزین حبس محکوم کند، در صورت وجود شرایط ماده(۶۶) این قانون اعمال مجازاتهای جایگزین حبس ممنوع است و آن شرایط عبارتند از اینکه به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری الف- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰)ریال یا شلاق تعزیری ب- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه باشند و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد.
مرتکبان جرائم غیرعمدی به مجازات جایگزین حبس محکوم می گردند مگر اینکه مجازات قانونی جرم ارتکابی بیش از دو سال حبس باشد که در این صورت حکم به مجازات جایگزین حبس، اختیاری است.
مرتکبان جرائمی که نوع یا میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده است به مجازات جایگزین حبس محکوم می گردند.
اعمال مجازاتهای جایگزین حبس در مورد جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور ممنوع است.
تعدد جرائم عمدی که مجازات قانونی حداقل یکی از آنها بیش از یک سال حبس باشد، مانع از صدور حکم به مجازات جایگزین حبس است.
در جرائم عمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال حبس است در صورت تخفیف مجازات به کمتر از یک سال، دادگاه نمی‌تواند به مجازات جایگزین حبس حکم نماید.
شبستان؛ در حوزه فرهنگی و خرید کتاب چند مورد تا به امروز رای صادر شده؟
در حوزه فرهنگی و خرید کتاب بیش از 10 مورد رای جایگزین حبس صادر گردیده است.
گفتگو؛ فاطمه صمدزاده
نظر شما