«نماز جمعه» مهمترین رسانه جهاد تبیین/ نمازی که تعالی فکری می بخشد

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ پنجم مردادماه مصادف است با برگزاری نخستین نماز جمعه در کشور در روز پنجم مرداد ماه ۱۳۵۸ هجری شمسی که نخستین نماز جمعه در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت مرحوم آیت‌الله سیدمحمود طالقانی در دانشگاه تهران اقامه شد.

 

آیت‌الله طالقانی این نماز جمعه را در بحبوحه درگیری‌های گروهک‌ها به فرمان امام‌خمینی (ره) برای ایجاد انسجام در بین مردم مسلمان ایران اقامه کرد و اکنون بعد از 43 سال شاهد برگزاری این نماز باشکوه در تمامی نقاط ایران اسلامی هستیم.

 

*اهمیت نماز جمعه

نماز جمعه، نمازی دو رکعتی با دو خطبه پیش از آن، که به جای نماز ظهر در روز جمعه به جماعت اقامه می‌شود و در صورت وجود شرایطی، شرکت کردن در آن برای مسلمانان واجب است و این نماز، پس از نماز‌های پنج‌گانه، مهم‌ترین نماز به شمار می‌رود.

 

در آيۀ 9 سورۀ جمعه به اين عمل عبادى - سياسى اشاره شده است و نماز جمعه قبل از هر چيز عبادت بزرگ دست‌جمعى است و اثر عمومى عبادت را كه تلطيف روح، شستن دل از آلودگى‌هاى گناه و زدودن زنگار گناه از قلب است، در بر دارد.

 

نماز جمعه بزرگترين اجتماع عبادى، سياسى هفته است، كه مشتمل بودن آن بر انواع مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و پرهيزكارى، در تلطيف روح و جان نمازگزاران و پاك شدن دل آنان از آلودگى‌هاى گناه، تأثير بسزايى دارد.

 

آگاهى مردم از مسائل سياسى و اجتماعى باعث خنثی شدن توطئه‌هاى دشمنان و منافقان مى‌شود كه شبانه‌روز در طول هفته مشغول آن هستند، لذا قرآن‌كريم به نماز جمعه اهميت زيادى داده و به مؤمنان دستور مى‌دهد كه به محض شنيدن اذان جمعه، هرگونه كار و كسب و برنامۀ مزاحم را ترك كرده و به سوى نماز جمعه بشتابند.

 

درست است تجارت کالاهای دنیوی برای زندگی این دنیا سودمند است اما اگر بهای آن، از دست دادن خطبه نماز جمعه پیامبر باشد، چیزی جز ضرر نصیب کسی نخواهد شد و حقیقتا سودی خیالی و غیر دائمی است و خشم خدا را در بردارد.

 

*اقامه اولین نماز جمعه در اسلام

بر پایه برخی احادیث، نماز جمعه قبل از هجرت و در سال دوازدهم بعثت در مکه تشریع شد. در این سال، پیامبر اکرم صلی اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، که امکان برگزار کردن نماز جمعه را در مکه نداشت، در نامه‌ای از مُصعَب بن عُمَیر خواست که نماز جمعه را در مدینه اقامه کند.

 

بر اساسِ گزارشی دیگر، نخستین نماز جمعه را اسعد بن زُرارَه در مدینه اقامه کرد. بنا بر این گزارش، انصار پیشنهاد کردند که روز جمعه روز اجتماع مسلمانان تعیین شود، مانند یهود که روز‌های شنبه و نصارا که روز‌های یک‌شنبه گرد هم می‌آیند. برخی، در جمع میان این دو گروه از احادیث، گفته‌اند که اولین نماز جمعه به دعوت اسعد بن زراره و به امامت مصعب بن عمیر اقامه شد.

 

شماری از مؤلفان، نخستین اقامه کننده نماز جمعه را شخص پیامبر اسلام دانسته و گفته‌اند که این نماز در نخستین جمعه پس از هجرت به مدینه، در قبیله سالم بن عَوْف و در وادی زانوناء برپا شد.

 

برخی دیگر، با توجه به احادیث یاد شده، این نماز را نخستین نماز جمعه پیامبر اکرم دانسته‌اند نه اولین نماز جمعه در صدر اسلام.

 

پس از عصر نبوی، بر اساس گزارش‌های تاریخی، اقامه نماز جمعه در دوره خلفای نخستین و نیز در دوره حکومت حضرت علی (۳۵ـ۴۰) و امام حسن (سال ۴۰) علیهماالسلام متداول بود.

 

در دوران امویان (۴۱ـ۱۳۲)، عباسیان (۱۳۲ـ ۶۵۶) و حکومت عثمانیان نیز نماز جمعه را خلفا یا کارگزاران آن‌ها اقامه می‌کردند که با خطبه خواندن به نام خلیفه وقت یا دعا کردن برای او همراه بود.

 

*دوران گسترش نماز جمعه در ایران

از دوره حکومت شاه اسماعیل اول صفوی (۹۰۵ـ۹۳۰)، اقامه نماز جمعه به‌تدریج در جامعه شیعی ایران گسترش یافت؛ علت این امر از یک سو انتقاد حکومت عثمانی از شیعیان به سبب برگزار نکردن نماز جمعه و از سوی دیگر تلاش علمای شیعه، به‌ویژه محقق کرکی (متوفی ۹۴۰)، برای اشاعه نماز جمعه در ایران بود.

 

با وجود همراهی بسیاری از فقها، از جمله شماری از علمای جبل عامل، با محقق کرکی و پشتیبانی حکومت صفوی از آنان، چون سنّت اقامه نماز جمعه در میان شیعیان چندان رایج نبود و در میان علما مخالفان جدّی داشت. رسمیت بخشیدن به آن در جامعه شیعی ایران به‌تدریج صورت گرفت.

 

بحث و مناقشه درباره حکم نماز جمعه در زمان غیبت امام معصوم و وجوب و حرمت آن، در عهد شاه سلیمان اول صفوی (حک: ۱۰۷۷ یا ۱۰۷۸ـ ۱۱۰۵) به جایی رسید که وی مجلسی از فقها را با حضور وزیر اعظم خود ترتیب داد تا درباره حکم نماز جمعه به نتیجه‌ای واحد برسند.

 

شاه طهماسب اول (حک:۹۳۰ـ۹۸۴)، به توصیه محقق کرکی، برای هر شهری امام جمعه انتخاب کرد و در زمان شاه عباس اول (حک: ۹۹۶ـ ۱۰۳۸) رسماً منصب امامتِ جمعه ایجاد شد. معمولاً شیخ الاسلام هر شهر این منصب را داشت، اما گاه عالمانی که شیخ الاسلام نبودند، مانند ملامحسن فیض کاشانی (متوفی ۱۰۹۱)، به درخواست شاه، امامت جمعه را برعهده می‌گرفتند.

 

نخستین نماز جمعه را در عصر صفوی، محقق کرکی در مسجد جامع عتیق اصفهان اقامه کرد و از دیگر امامان جمعه مهم دوره صفوی، شیخ بهائی (متوفی ۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱)، میرداماد (متوفی ۱۰۴۱)، محمدتقی مجلسی (متوفی ۱۰۷۰)، محمدباقر مجلسی (متوفی ۱۱۱۰ یا ۱۱۱۱)، سبزواری (متوفی ۱۰۹۰) و شیخ لطف‌اللّه اصفهانی (متوفی ۱۰۳۲) بودند.

*نظر بزرگان در خصوص نماز جمعه

پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «هرگاه مؤمنی به سوی نماز جمعه حرکت کند، خداوند دلهره های روز قیامت را برای او کاهش داده و به سوی بهشت راهنمایی اش می کند».

 

امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند: «من برای شش نفر نزد خداوند ضمانت بهشت می نمایم، یکی از آنان کسی است که به سوی نمازجمعه برود، و در راه بمیرد، آنگاه بهشت برای اوست».

 

حضرت امام باقر عليه السلام مى‌فرمايد: «نماز جمعه فريضه است و اجتماع براى آن با امام [معصوم] فريضه است، هرگاه مردى بدون عذر سه جمعه، نماز جمعه را ترك گويد، فريضه را ترك گفته و كسى جز منافق سه فريضه را بدون علت ترك نمى‌گويد.»

 

امام صادق(ع) می فرمایند:«هر گاه کسی به سوی نماز جمعه قدم بردارد، خداوند جسد او را بر آتش دوزخ حرام خواهد کرد».

 

امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی در خصوص اهمیت و برکات نماز جمعه فرمودند: «این نماز جمعه ای که در همه جا هست، شما ببینید چه برکتی است این نماز جمعه! واقعاً انسان اگر بگوید که اگر نبود الّا این نماز جمعه - تقریباً مردم را مهیا می کند، مردم را بیدار می کند این نماز جمعه - و اگر نبود این، برای ما خیلی کار شده بود و بحمدالله، همه چیز الآن هست و همه چیز در راه [درست] شدن است.»

 

رهبر معظم انقلاب در مورد نقش مهم نماز جمعه چنین می فرمایند: «نماز جمعه، همان طور که نامش هم نشان می دهد، نمازی است که ذکر خدا را با اجتماع مسلمانان توأم تأمین می کند. این نماز تفاوت می کند با آن ذکر و یادی که تنها و در خلوت انجام بگیرد.»

 

بر آن شدیم تا به مناسبت فراررسیدن پنجم مردادماه سالروز اقامه اولین نماز جمعه در کشور در گفتگو با حجت‌الاسلام «حامد شاهبیکی»، کارشناس مذهبی و رئیس شورای سیاست گذاری ائمه جمعه خراسان جنوبی به شناخت بیشتری نسبت به جایگاه و اهمیت این روز پرفضیلت دست پیدا کنیم. حاصل این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:

 

1-چرا در اسلام به شرکت در نماز جمعه تاکید شده است؟ پنجم مردادماه سالروز اولین اقامه نماز جمعه در کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است و نماز جمعه حرکت موثری برای انقلاب اسلامی و حفظ آن شد.

 

تاکید اسلام بر شرکت در نماز جمعه قابل توجه است و یک سوره برای آن نازل شده است و یک آیه مردم را به این اجتماع مومنانه دعوت می کند و مصداق ذکر می داند و به منافع مادی و معنوی آن می پردازد و از انسان ها درخواست می شود تا در این روز هر دل مشغولی را کنار بگذارند.

 

2- نماز جمعه چه برکاتی و فضیلت هایی دارد؟ در خصوص فضیلت های نماز جمعه روایات عجیبی وجود دارد از جمله نماز جمله را معادل حج نیازمندان شمرده اند.

 

در یکی از روایات آمده است که اهل بهشت کسانی هستند که گرما و سرمای شدید مانع شرکتش در نماز جمعه نشده است و روایات مختلفی در خصوص نهی از شرکت نکردن در نماز جمعه بدون دلیل وجود دارد.

 

3- نماز جمعه پس از انقلاب اسلامی چه جایگاهی پیدا کرد؟ پس از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاقات مهمی برای جایگاه نماز جمعه در جامعه رخ داد و این قدرت به وجود آمد تا نماز جمعه با شرایط اقامه شود.

 

نماز جمعه نماد وحدت، پیوند امت با امام، قدرت نمایی و شکوه اسلام و اقتدار است و یک مانور سیاسی با محوریت ذکر نماز محسوب می شود و برکات بسیاری برای انقلاب اسلامی دارد.

 

وقتی که مردم پشت سر امام جمعه باشند و در صحنه حضور یابند هیچ کس نمی تواند آنان را شکست دهد و در فتنه های سال های ابتدای انقلاب اسلامی این اتحاد و حضور و نشاط مومنانه و استحکام مردم باعث محکم شدن دل ها شد و فتنه ها و توطئه ها با شکست مواجه می شد.

 

در دوران دفاع مقدس هم نماز جمعه محل قرار و اجتماع حزب اللهی ها بود و هر هفته توطئه ها خنثی می شد و مردم به جهاد دعوت می شدند و اجتماعات شکل می گرفت و پشتیبانی جانانه ای از رزمندگان انجام می شد.

 

در فتنه 88 مشاهده کردید که رهبر معظم انقلاب اسلامی مهم ترین سخنان را در نماز جمعه با مردم زدند و دل ها را مستحکم کردند و اکنون در عرصه جنگ و تهاجم فرهنگی قرار داریم و نماز جمعه به گفته مقام معظم رهبری از آن پایگاه های مهم برای مقابله با این جنگ است.

 

وقتی عرصه، عرصه جهاد تبیین است نماز جمعه تنها رسانه ای است که می تواند در این عرصه نقش آفرین باشد و ائمه جمعه به این رسالت عمل می کنند و مردم مومنانه پیام های نماز جمعه را دریافت می کنند و این موضوع در رفع توطئه ها نقش موثری دارد.

 

4-نماز جمعه چه تاثیری می تواند بر روی جوانان و نوجوانان بگذارد؟ جوانان و نوجوانان اهل نشاط مومنانه هستند و حضور آنان در نماز جمعه می تواند نقش موثری را برای مقابله با فتنه ها و توطئه ها و حل مشکلات را ایفا کنند.

 

اگر خطبه نماز جمعه باکیفیت باشد و برنامه های کیفی داشته باشیم جوانان و نوجوانان در نماز جمعه حضور می یابند و یک هویتی پیدا می کنند و محل های مومنانه خود را نماز جمعه می توانند قرار دهند.

 

«نماز جمعه» مکان مبارزه با فساد و طاغوت و بیعت با امام مسلمین است و می تواند یک محل پرهیجان و پرشور برای جوانان و نوجوانان محسوب شد.

 

5-برای جذب مردم به خصوص جوانان و نوجوانان به سمت نماز جمعه چه پیشنهاداتی دارید؟ پیشنهاد می کنیم که ابتدا بُعد فضیلتی نماز جمعه را هنرمندانه تبیین کنیم که در نماز جمعه با خدا داد و ستد می کنیم و یک هندسه وحیانی است.

 

ارتباط امام جمعه و دست اندرکاران ستاد نماز جمعه و ائمه جماعات با جوانان و نوجوانان و گروه ها و مراکز فرهنگی را می توانیم در صف نماز جمعه مشاهده کنیم و سبب حضور آنان در نماز جمعه می شود.

 

یکی از راه های جذب به سمت نماز جمعه، جذاب سازی خطبه های نماز جمعه است چرا که جوانان و نوجوانان کانون انرژی هستند و نماز جمعه باید کانون انرژی برای مبارزه با فسادها و کجی ها باشد و بعد معنوی و بعد سیاسی نماز جمعه باید جذاب شود.

 

به کارگیری جوانان و نوجوانان در اجرای نماز جمعه یکی دیگر از مسائل است که می تواند جاذبه داشته باشد و باید کاری کنیم که جوانان و نوجوانان احساس هویت کنند و در این زمینه نیازمند هم فکری هستیم.