نوشتن در دنیای مذهب نیازمند لحظه تجلی است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «نصرالله قادری» امروز سه شنبه 18 مرداد در نشست «عاشورا در ادبیات نمایشی» ششمین نشست از سلسله نشست های فرهنگی تکیه کتاب که در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، گفت: در ادبیات اکثر آنچه که گفته می شود در مورد صورت قضیه است که به آن روساخت می گوییم. وارد شدن به ژرف ساخت ورود به میدان مین است.

این مدرس سینما و تئاتر با بیان اینکه تعزیه تئاتر نیست، عنوان کرد: عاشورا در سیرت اش عاشورا است نه صورت اش. تعزیه نمایش هست اما تئاتر نیست. 90 درصد تعزیه خرافه است، به عنوان مثال در تعزیه با کاراکتری نالان و گریان مواجه هستیم که به عنوان حضرت زینب (س) معرفی شده است، در صورتی که حضرت زینب (س) در واقعیت کاخ یزید و یزیدیان را به لرزه انداخت.

وی خاطرنشان کرد: وقتی به کتاب شهید مطهری مراجعه می کنیم، متوجه می شویم که بخش اعظم خرافات را در ادبیات نمایشی شاهد هستیم. معضل دیگر در این زمینه این است که با کاراکتر معصومی مواجه هستیم که چهره اش را نمی توانیم نشان دهیم و نشان دادن چهره از نظر شرعی مشکل دارد. ما با کاراکتری روبرو هستیم که خطاناپذیر است و کاراکتر محوری ماست. از نظر فن و تکنیک کاراکتر محوری دران باید دچار خطا شود که درام پیش رود. از طرفی تصویر را نمی توان نشان داد، باید یک راه تکنیکی پیدا کرد که چطور می توان این مسایل را حل و فصل کرد.

این منتقد و نویسنده با اشاره به اینکه نوشتن از دنیای مذهب نیازمند لحظه تجلی است، بیان کرد: مسئله دیگری که با آن مواجه هستیم، مخاطب است که باورهایی در مورد امام حسین (ع) دارد. اگر چیزی بگوییم که به باورهای مخاطب خدشه وارد کند مخاطب در روبروی ما می ایستد. تمام این مسایل باعث می شود که هنرمند به سختی بتواند در مورد عاشورا کار کند.

قادری با بیان اینکه نوشتن نوعی الهام است، تصریح کرد: در ادبیات نظم و شعر داریم. نظم این  است که باید تکنیک بلد باشی. شعر نیاز  به حال، آن و مقامی دارد. در واقع شعر است که شما را می نویسد. رسیدن به الهام نیازمند باور قلبی است. در این حوزه سرور و سالار آزادگی اساس برانگیختگی تفکر در مخاطب است. اینجا ارتباط نزدیکی با تئاتر وجود دارد زیرا تئاتر هم می خواهد مخاطب کنش پذیر را به کنشگر تبدیل کند. می توانیم در مورد عاشورا معلوماتی داشته باشیم که تجلی آن در تئاتر نیازمند معرفت است؛ این معرفت دردسرساز است زیرا از واقعیت حسین (ع) به قدر و وسع انسان می گوید.

این کارگردان تئاتر ادامه داد: آنچه هنر از عاشورا می گوید، این است که امام حسین (ع) در برابر ظلم ایستادند، این صورت قضیه است، سیرت داستان چیز دیگری است. در درون هر یک از ما یزیدی است، بسته به این است که کی جا پیدا کنیم و بنشینیم جای یزید. مساله دیگر این است که هر بازیگر خوبی نمی تواند در مورد عاشورا خوب بازی کند؛ شاید بازیگری خوب باشد اما نتواند تجلی امام حسین (ع) را در عاشورا نشان دهد.

قادری با اشاره به فیلم محمد رسول الله (ص) یادآور شد: این فیلم را الازهر تایید کرده است. نویسندگان آن چند نفر هستند؛ به عنوان مثال آنتونی کویین نقش حمزه را بازی کرده است در حالی که مسیحی است اما به خوبی از پس این نقش برآمده است زیرا لحظه تجلی برایش اتفاق افتاده و توانسته این نقش را بازی کند . خودش در مورد این نقش و تحولات درونی اش سخن گفته است.

وی با بیان اینکه آثار عاشورایی از نظر کمی و کیفی کم نداریم، افزود: هنرمندی عمر خود را گذاشته و فیلم رستاخیز را ساخته اما هنوز موفق به اکران آن نشده است. هنر نمایشی جمعی است، فقط نوشتن آن در خلوت است اما بعد باید قابلیت اجرایی پیدا کند. موانعی که متولیان می گذارند باعث شده که ساخت آثار در مورد عاشورا کم شود. علت دیگر خود هنرمندان هستند.

این مدرس سینما و تئاتر خاطرنشان کرد: هنر از تقلید و محاکات به اضافه تخیل شکل می گیرد. تخیل چیزی است که من هنرمند از واقعه تصور می کنم. در مورد عاشورا مهمترین مانع این است که ما هنرمندان نمی توانیم چهره را نشان دهیم. در کل فیلم محمد رسول الله (ص) حضرت رسول (ص) نمایش داده نشده است اما یک لحظه نیست که ایشان در فیلم نباشند؛ پس می شود فیلمی ساخت که در کل فیلم امام حسین (ع) باشند اما ما چهره شان را نشان ندهیم، فقط باید فن و تکنیک را بدانیم. در واقع یک بخش به کم کاری هنرمندان بر می گردد.

قادری تصریح کرد: دراماتیک ترین لحظه عاشورا لحظه ای است که دشمن به خیمه ها حمله می کند و امام حسین (ع) می فرمایند« شما با من جنگ دارید با خانواده ام چه کار دارید؟ »وقتی شمر می خواهد سر امام حسین (ع) را ببرد، نمی تواند چرا که بوسه گاه رسول الله (ص) است. وقتی هنرمند می خواهد امام حسین (ع) را نشان دهد باید طوری نشان دهد که کشف تازه ای صورت گیرد.

قادری با اشاره به خطبه حضرت زینب (س) در کاخ یزید گفت: حضرت زینب (س) پاسخ هنرمندانه ای به دشمنان می دهند و می فرمایند «هرچه در عاشورا دیدم، زیبا بود». زیبا خداست، انواری از خدا ور شد حضرت که بر زمین تابش می کند، می شود زیبایی. حسین بن علی (ع) و گودال قتلگاه و شمر است و می بینیم دست شمر می لرزد. در این میان چیزی که نمی بینیم تلی است که به آن تل زینبیه می گویند.

وی اظهار داشت:حضرت زهرا (س) به حضرت زینب (س) فرمودند« مواظب پدر و برادرهایت باش». برای همین یکی از شروط عقد حضرت زینب (س) این بود که هر جا حسین (ع) باشد، من هستم. امام حسین (ع) نیز در واقعه عاشورا به حضرت زینب (س) فرمودند« مراقب زنان و بچه ها باش». شمر برای حضرت عباس (ع) امان نامه آورد، امام حسین (ع) فرمود« برادر جان برو» اما حضرت عباس (ع) فرمودند «اگر مرا به برادری قبول نداری به غلامی قبول کن». تمام اینها عظمت هایی است که در واقع عاشورا وجود دارد.

وی بیان کرد: امام حسین (ع) به شمر گفت که گلویش را از پشت ببرد که چشم اش به چشم او نیفتد که خجالت نکشد. کسی که نمی دانست حتی خجالت چیست اما امام باز هم اوج جوانمردی و انسانیت خود را به نمایش گذاشتند. در حقیقت امام حسین (ع) تا آخرین لحظه به شمر فرصت داد که برگردد و می خواستند آدم بسازند اما این اتفاق برای شمر نیفتاد. وقتی از قتلگاه بیرون آمد به او گفتند چرا می لرزیدی گفت دیدم خانمی آبی پوش آمد، جام آبی به دست داشت و فرزندش را سیراب کرد.

این نویسنده و کارگردان ادامه داد: اولین مانع تجلی واقعه عاشورا در ادبیات دراماتیک ممیزی است زیرا ممیزان صورت را نگه می کنند نه سیرت را. دوم اینکه ما با مخاطبی طرف هستیم که انتظار دارد چیزهایی برایش ارایه دهیم که او می داند. مرحله سوم مواجهه هنرمند با خودش است اینکه آیا خودم مجاز هستم اینها را بگویم، بنویسم و به تصویر بکشم؟ بخش دیگر کار این است که به پسند روز کار را ارایه دهیم.

قادری خاطرنشان کرد: هر روز، روز عاشوراست و هر روز، روز امام حسین (ع) است اما سیستم فقط محرم و صفر را روز عاشورا می داند. همین می شود که باید 40 بار سریال مختار پخش شود. بخشی از پیام امام حسین (ع) را یک نصرانی می شنود و می گوید «اتمام حجت ام بر مسلمانی ام حسین (ع) است.» ما سریال مختار، فیلم سفیر و روز واقعه را داریم و یک رستاخیز داریم که اجازه پخش ندارد. بنده یک کتاب در مورد حضرت زینب (س) نوشتم که 138 ممیزی بر آن خورد و دیگر نمی توانم آن را چاپ کنم. در بخشی از آن نوشته بودم حضرت زینب (س) عرق ریزان آمد زیر کلمه عرق ریزان خط کشیده بودند که آنرا تغییر دهم. خب با وجود این همه ممیزی آن هم از سوی کسانی که اشرافی ندارند، هنرمندان چگونه باید در مورد واقعه عاشورا کار کنند.