مرمت مسجد تاریخی روستای استاد، حکایتی دردآور

خبرگزاری شبستان_خراسان شمالی_فاروج؛ مسجد جامع روستای استاد از توابع شهرستان فاروج، که مربوط به دوران تیموری بوده و به روایتی همزمان با مسجد گوهرشاد مشهد ساخته شده از دیر زمان محل اجتماع اهالی روستای استاد بوده و مردم از سال‌های دور پیگیر مرمت و حفظ این بنا بودند. مرمت این مسجد یک بار در سال 86 انجام شد اما این روند ضرب المثل «خواستن ابروشو درست کنن زدن چشمشو کور کردن» شد، چرا که مرمت این بنای تاریخی نه تنها رطوبت بنا را کاهش نداد که تشدید هم کرد و تخریب بنا روند صعودی تری پیدا کرد و از سویی مردم همان حداقل استفاده را هم نمی توانستند داشته باشند و این شرایط در این بنا همچنان استمرار دارد.

یکی از اهالی روستای استاد گفت: اگر مردم خودشان بنا را مرمت می کردند این فضا سالم تر می ماند.

علی شریفی افزود: تا پیش از مرمت این بنا، مردم از آن استفاده می کردند اما با شروع مرمت علاوه بر تغییرات اساسی در فضای این بنای تاریخی به جای بهبود شرایط، سال به سال این بنای تاریخی تخریبی تر شد.

وی با اشاره به اینکه مرمت این بنا با توجه به نتیجه آن، کارشناسی شده نبوده است، بیان کرد: خسارت ناشی از کار غیر اصولی بیشتر از بلایای طبیعی و آفتاب و باد و باران بوده است.

میراث فرهنگی پاسخگوی مردم روستای استاد باشد

رئیس شورای اسلامی روستای استاد گفت: یکی از مطالبات مردم از اعضای شورا رسیدگی و سامان بخشی به فضای مسجد قدیمی روستا است.

«مصطفی ایزدپناه» به خبرنگار خبرگزاری شبستان در فاروج اظهارکرد: مرمت دهه های گذشته این بنا به دور از شایعه نبوده است.

وی با اشاره به اینکه در زمان مرمت هیچ یک از کارگران بومی نبوده اند، بیان کرد: قدیمی های روستا مطرح کرده اند که وجود خاکستر در ستون ها و درزها، مانع از نفوذ نم و رطوبت می شده است که ظاهرا در مرمت، این ظرفیت حذف شده است.

رئیس شورای اسلامی روستای استاد با اشاره به اینکه رطوبت، به این بنا آسیب زیادی زده است، افزود: مسئولان گاهی سرویس بهداشتی، شیب نامناسب و یا... در پشت این مسجد را عامل رطوبت ایجاد شده عنوان می کنند اما تاکنون این مشکل به رقم انجام مرمت در سال های گذشته برطرف نشده است.

ایزدپناه افزود: مرمت انجام شده در سال‌های گذشته شکل این فضا را نابسامان کرده است و به تازگی هم با گچ کردن فقط 68 متر از این بنای 250 متر مربع  زیربنایی، کار رها شده است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر فقط سنگ فرش پشت مسجد در دست انجام است، گفت: اعتبار 600 یا 700 میلیون ریالی مرهم زخم این بنا نمی شود و فقط زخم آن را عمیق تر می کند.

یک کارشناس باستان شناسی هم گفت: مسجد و حمام روستای استاد در سال 85 به ثبت ملی رسید و پس از آن زمزمه‌های مرمت و بازسازی آن‌ها از زبان مسئولان وقت میراث فرهنگی خراسان شمالی به گوش رسید.

وی که خواست نامش عنوان نشود، افزود: مسئول وقت از مرمت و استحکام‌بخشی بنای تاریخی مسجد جامع روستای استاد، به منظور رفع‌خطر و نجات‌بخشی اثر، در همان زمان خبرداد.

وی با اشاره به  اینکه، جمع‌آوری اندودهای فرسوده از فضای داخلی، برداشت آوار و خاکبرداری از ضلع‌غربی، حذف فضاهای الحاقی در ضلع‌غربی، خاکبرداری فضای داخلی برای اجرای بلوکاژ، ایجاد تهویه طبیعی در اثر خروج و دفع رطوبت حبس شده در فضای داخلی و... از فعالیت‌های انجام شده در آن زمان بوده است، بیان کرد: شیب‌بندی محوطه و اصلاح مسیر آب رودها، ایجاد کانال دفع رطوبت در صورت نیاز، اصلاح بازشوها، ساخت درب و پنجره‌های چوبی با الگوی سنتی، اندود مجدد فضای داخلی، بدنه‌سازی و تثبیت جداره بیرونی اثر، محوطه‌سازی، اصلاح سیستم روشنایی، نصب تابلوی راهنما برای بازدیدکنندگان و گردشگران و ساخت سرویس‌های بهداشتی، از جمله فعالیت‌های مرمتی در برنامه مورد نظر عنوان شده بود.

وی گفت: با وجود آمال و اندیشه‌های زیبای مسئولان وقت میراث فرهنگی برای مرمت و بازسازی این بنا، در عمل اتفاق چندانی نیفتاد.

وی با اشاره به اینکه، رهاسازی نیمه تمام مرمت این اثر تاریخی همان بلایی را سر آن‌ آورد که چندین قرن باد و آفتاب و رطوبت بر سر آن‌ آورده بود، بیان کرد: یعنی مرمت‌های داخلی و گچ بری‌هایی که بر اساس بافت سنتی در مسجد جامع روستا انجام شده بود، به علت عدم بازسازی و ترمیم سقف، دوباره تخریب شدند و حال و روزی بدتر از زمان قبل پیدا کردند.

وی با بیان اینکه قرار بود این بنا با اعتبار 250 میلیون تومان عملیات بازسازی و ترمیم مسجد به اتمام برسد، یادآورشد: عملیات بازسازی و ترمیم بنای مسجد تاریخی روستای استاد پس از چند سال وقفه بار دیگر در سال 91 آغاز شد اما آنهم به فرجام نرسید.

وی افزود: قرار بود با این بودجه اقدامات بام سازی، اجرای کانال برای گردش هوا و کاهش اثر رطوبت، انجام گچ کاری و گچ بری‌های داخلی (دوباره کاری فعالیت انجام شده در سال‌های گذشته)، نصب سیستم الکتریکال شامل برق کشی، سیستم صوت، نورپردازی و ... و همچنین بندکشی کامل بنا صورت گیرد.

وی گفت: تحقق نیافتن این اهداف در حالی رخ داد که مسئولان وقت از کافی بودن بودجه اختصاص یافته برای اجرای کامل طرح مرمت مسجد خبر داده بودند.

مرمت مسجد استاد آغاز شده است

این شرایط در حالی است که تیرماه امسال رسانه ها به نقل از روابط‌عمومی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌دستی خراسان‌شمالی، مطرح کردند که مرمت مسجد جامع روستای استاد آغاز شده است.
 

علی مستوفیان گفت: این بنای تاریخی با اعتباری بالغ بر ۷۰۰ میلیون ریال از اعتبارات تملک دارایی‌های استان مرمت می‌شود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌شمالی افزود: در این فاز از عملیات، نم زدگی‌های بنا و محوطه اثر اصلاح خواهد شد.

مستوفیان افزود: مسجد جامع استاد از آثار مذهبی-تاریخی شهرستان فاروج است که به دلیل انجام تعمیرات فراوان تاریخ دقیق ساخت آن معلوم نیست.

وی خاطرنشان کرد: این مسجد از نوع مساجد شبستانی ساده است و پلان آن متشکل از یک مستطیل است که در وسط آن ستون‌های چهارگوش بزرگی به قطر دومتر وجود دارد که این ستون‌ها در قسمت بالا به‌وسیلۀ قوس‌های جناقی کند که فشار حاصل از سقف را به پایه‌ها منتقل می‌کنند، به هم ارتباط یافته است.

در مورد قدمت روستای استاد همین بس که برخی از مورخین معتقدند که آساک که یکی از پایتخت‌های دوره اشکانیان بود همین استاد کنونی است. نام‌های قبلی این روستا آساک و استو بوده است و بر اساس نسخ تاریخی در زمان خسرو پرویز به دلیل اینکه ساکنین این منطقه در تولید صنایع دستی خبره (استاد) بوده‌اند، نام این منطقه از استو که یک لغت عربی است به استاد تغییر کرد.

روستای استاد، روستای نمونه گردشگری شهرستان فاروج در خراسان شمالی است، این روستای سرسبز در جنوب شهرستان و در 27 کیلومتری شهر فاروج واقع شده است. استاد از جاذبه های فاروج، یکی از جمله روستاهای باستانی خراسان شمالی و ایران محسوب می‌شود و آثار تاریخی متعددی نیز از دوره‌های پیشین در این منطقه باقی مانده است، اما در کنار این زیبایی تاریخی، روستای استاد طبیعتی غنی و آب و هوایی به غایت مطبوع و مطلوب دارد.

مسجد جامع روستای استاد

یک بنای تاریخی قبل از آنکه معرف مسائل فنی و ساختمانی باشد دربرگیرنده یک سلسله مراتب فکری و فلسفی است که نحوه زندگی مردمان خطه خویش را بیان می کند. نوع معماری و مصالح مورد استفاده در بنای تاریخی مسجد جامع استاد هر کدام به نوبه خود بیانگر نگرش و شیوه زندگی ساکنین این منطقه است.

مسجد جامع روستای استاد از آثار مذهبی، تاریخی شهرستان فاروج است که به دلیل انجام تعمیرات فراوان، تاریخ دقیق ساخت آن معلوم نیست ولی با توجه به فرم قوس ها و نقشه کف، احتمالا در دوره تیموری_ صفوی ساخته شده است. این مسجد از نوع مساجد شبستانی با پلان ساده مستطیل شکل است که در وسط آن ستون های چهارگوش به صورت منظم قرار دارند. این ستون ها در قسمت بالا به وسیله قوس های جناقی کند که فشار حاصل از سقف را به پایه ها منتقل می کنند به هم ارتباط یافته اند.

مصالح مورد استفاده در این بنا همانند سایر آثار تاریخی استان، بوم آورد است. در جداره خارجی بنا از سنگ و ملات ساروج استفاده شده و جداره داخلی آن با ملات گچ اندود شده است. بازشوهای تعبیه شده در این مسجد با توجه به الگوی معماری سنتی و از جنس چوب است. صحن این مسجد به جهت هوای سرد و کوهستانی منطقه فاقد هرگونه حوض آب و آب نما است.

مسجد جامع استاد شهرستان فاروج در سال ۱۳۸۵ به شماره ۱۸۷۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.