حیات طیبه متصل به مسجد است/ تعصبات و مداخله‌گری مانع بازگشت به مسجد می‌شود

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، دکتر «سیداحمد زرهانی»، قائم مقام ستاد اقامه نماز و مدیر عامل مجمع خیرین مسجدساز با حضور در خبرگزاری شبستان درباره الزامات و راهکارهای تحقق نهضت بازگشت به مسجد (نهضت مورد تاکید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم) با ما سخن گفته است؛ گفتگویی که مشروح آن در ادامه می آید:

گزارش تصویری این مصاحبه حضوری را اینجا ببینید.

زرهانی با بیان اینکه مسجد خانه دوم و بلکه از حیث معنوی خانه اول هر مسلمان و مومنی است، اظهار کرد: حیات طیبه‌ی جامعه اسلامی متصل به مسجد است، چنان که خاستگاه تمدن اسلامی که در قرون چهار تا هفتم (تا زمان حمله مغول) دنیا را تسخیر و هزاران دانشمند و مخترع، فقیه و مفسر و مجتهد و اسلام‌شناس به عالم تقدیم کرد، مسجد بود.

قائم مقام ستاد اقامه نماز ادامه داد: امروز هم که مقام معظم رهبری بر حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی تاکید دارند، مبداً و نقطه عزیمت، مسجد است؛ یعنی از رهگذر مسجد و اقامه نماز و تقرب به درگاه الهی می توانیم تمدن‌ساز باشیم. اگر همه سخت افزارها و فناوری ها را تولید کنیم و در اوج قدرت مادی باشیم اما قدرت معنوی ما دچار لنگش باشد به تمدن نوین اسلامی نمی رسیم.

وی تصریح کرد: حکیم ابوعلی‌سینا که از چهره های ممتاز تمدن اسلامی در قرون چهار و پنج هجری است هر گاه بامشکلات لاینحل علمی مواجه می شد به نماز پناه می برد «اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» یعنی با کمک نماز به مقابله با مشکلات علمی می رفت؛ بر این اساس همانطور که تمدن نخستین اسلامی ما متکی به مسجد و اقامه نماز بود و با معنویت تکون یافت تمدن نوین اسلامی ما هم بر مدار نماز و تعبد شکل می گیرد.

مساجد دو در دارند ...

زرهانی با بیان اینکه مسجد در صدر اسلام کارکردهای متعددی داشته و فقط محل عبادت و اقامه نماز نبوده است، گفت: مسجد مرکز علم آموزی، رتق و فتق مشکلات مردم، تجمع مجاهدین برای شرکت در غزوات و جنگ ها و پناه مردم بوده است. به عبارت بهتر، مسجد یک در به سمت معاش دارد و یک در به سمت معاد، یعنی حلال مشکلات دنیوی و هم تسهیل‌گر مشکلات اخروی مردم است.

مسجد سلول اصلی پیکره جهان اسلام

مدیر عامل مجمع خیرین مسجدساز در ادامه بیان کرد: ابن‌بطوطه، اندیشمند معاصر حافظ از اندلس (غرب جهان اسلام) به سمت شرق دنیای اسلام حتی تا سین‌کیانگ می رود و در جای جای جهان اسلام در مساجد توقف کرده و در مساجد کرسی درس برپا می کند این خاطرات در سفرنامه او به نام «رحله» آمده است؛ لذا مسجد، مدرسه و دانشگاه هم بوده و همه مساجد موقوفاتی داشته اند برای علما و طلاب مهاجر که از آنها پذیرایی کنند نه فقط پذیرایی بلکه تا مقصد و مسجد بعدی، توشه راه و اسب و دیگر ملزومات را مسجد در اختیار آن علما و طلاب قرار می داد!

وی اضافه کرد: حدود 350 سال قبل‌تر از آن ناصرخسرو قبادیانی از بلخ (شرق جهان اسلام) به نقاط مختلف می رود و حج بجا می آورد، از عظمت مساجد سخن گفته است این نشان می دهد مسجد سلول اصلی پیکره امت اسلام بوده است.

دو خیزش مسجدی در عصر جدید

زرهانی با بیان اینکه ما در عصر جدید در دو مرحله شاهد خیزش مساجد بودیم، ابراز کرد: نخست عصر مشروطه که علما در نماز جمعه در مساجد روشنگری و مردم را بیدار می کردند یعنی نقش اجتماعی مسجد در کنار نقش عبادی آن احیاء شد و بسیار هم باشکوه و موثر بود هر چند منورالفکرها مشروطه را به استبداد رضاخانی منتهی کردند اما بسیاری از کارکردهای آن باقی ماند و به انقلاب اسلامی منتهی شد.

وی افزود: به عبارت دیگر، بخش عمده‌ی تزلزلی که مشروطه در پیکره استبداد انداخت، مرهون روشنگری علما در مساجد بود؛ خیزش دوم مربوط به دوران نهضت امام خمینی(ره) بود که مساجد رویکردشان دگرگون شد و تبدیل به پایگاه فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی و کانون تحرک و پرورش نسل نو شدند؛ «يَدخُلونَ في دينِ اللَّهِ أَفواجًا» هزاران هزاران نوجوان دانشجو و دانش آموز، بازاری و ارتشی و ... وارد مساجد شدند و تحت آموزش علما قرار گرفتند و خیلی از آنها سردار، مدیر و وزیر در همان سنین جوانی شدند.

مساجد؛ پشتوانه قوی و محکم جبهه ها

مدیر عامل مجمع خیرین مسجدساز تاکید کرد: مرحله بعدی که ما شاهد حرکت عمیق مساجد بودیم دوره دفاع مقدس بود، چنان که هر جبهه و خاکریزی متصل به یک یا چند مسجد بود و این را به عینه دیدم، و شما هم شنیده اید؛ مساجد پشتوانه قوی و محکم جبهه ها بودند هر جا نیرو کم می آمد دو قشر مادران و معلمان و روحانیون جبهه ها را پر از نیرو می کردند و مسجد مرکز ثقل اینها بود چراکه مادران و معلمان نیز از رهگذر حضور در مسجد تحت تربیت علما قرار می گرفتند و نیروها را به جبهه ها روانه می کردند؛ امروز هم حرکت های جهادی و دفاعی همچون دفاع از حرم مرهون مساجد است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا همه مساجد در تراز انقلاب و استاندارد مدنظر مقام معظم رهبری هستند یا خیر؟ برای حل این مشکل چه باید کرد؟، گفت: متاسفانه چنین نیست، باید برای ساماندهی مساجد راهبرد طراحی کرد، امام خمینی(ره) اول انقلاب فرمودند: عقلای دنیا امروز سنگی را می گذارند و 100 سال بعد سنگ دیگر را روی آن می گذارند؛ این یعنی کار فرهنگی نیازمند نگاه بلندمدت و تدوین راهبرد و بررسی نقاط قوت و ضعف است و باید برای آن برنامه های بلندمدت و میان‌مدت تنظیم شود.

زرهانی با بیان اینکه امروز ما در حوزه مساجد دچار تشتت هستیم، افزود: البته حضور دستگاه های مختلف برکاتی هم دارند، برای مثال بسیج در دوره کرونا کمک موثری به وزارت بهداشت کرد مثل دوران دفاع مقدس، نمی شود گفت تنوع و تشتت همیشه آسیب رسان است اما باید اینها ذیل یک اندیشه تعامل و هم افزایی داشته باشند باید منشوری را در این باره تدوین کرد، ما در تئوری از عمل جلوتر هستیم.

قائم مقام ستاد اقامه نماز بیان کرد: ترکیه با اینکه هنوز هم حکومتی لائیک دارد، اما سازمان مساجد آن دارای انسجام است، اما در ایران مسجد هم از نظر کمی میانگین پایین دارد و هم از نظر کیفی تراز برخی مساجد بسیار پایین است هر چند برخی مساجد در حوزه های علمی، تربیتی و .. به دانشگاه ها طعنه می زنند.

مسجد تحول‌پذیر است

وی تاکید کرد: باید راهبرد تعریف کرد و هسته مرکزی جامع الشرایط و مشرف و موردوثوق مساجد را تشکیل داد، دو نهاد همیشه مردمی بوده اند یکی روحانیت و دیگری مساجد، اما هر دوی اینها تحول‌پذیر هستند و اکنون حوزه علمیه تحولاتی شگرف را رقم زده و رنسانسی در آن در حال وقوع است و هم در مساجد می توان با تاسیس نهاد هدایتگر نه مداخله‌گر و با راهبرد و برنامه تحولاتی ژرف رقم زد و آن مسجد الگو را که تئوری آن تدوین شده محقق کرد.

زرهانی اضافه کرد: باید نهادی فراتر از رقابت ها و معطوف به نیازها با جنبه هدایتگری و روشنگری و خیرخواهی زمینه تحول فراهم می شود؛ تحول هم در مسیر مثبت برای نیازمندان به آن تدریجی است و هم در بخش منفی آن و در قالب سنت استدراج رخ می دهد یعنی اندک اندک به سمت قهقهرا رفتن.

وی با بیان اینکه باید تدریجی و گام به گام تحول در حوزه مساجد را رقم زد، تصریح کرد: اگر طرح و برنامه مدون و موردتایید و تنفیذ مقام معظم رهبری تدوین شود و کارگروهی بدون مداخله‌گری و با حضور افراد غیرمتعصب به دستگاه و نهادی خاص، در پی ارائه طریق و تحقق راهبرد برآید می توان به وضعیت مساجد سامان داد این کار نیازمند کار طولانی‌مدت همراه با استقامت و استمرار است.

وی اضافه کرد: علاوه بر این، آموزش متولیان مساجد در طولانی مدت به تغییر در بینش آنها کمک می کند و به مرور زمان به تغییر منش و رفتارشان نیز می انجامد؛ استمرار در آموزش کار را درست می کند. دلیل توفیق مقام معظم رهبری تداوم راه امام است که با بیش از 30 سال رهبری، کشتی انقلاب را با موفقیت پیش می برند چنان که آمریکا در مقابل ایران خوار شده است. عزت رهبری به دلیل اطاعت محض از مولی و پرهیز از هوای نفس و ادامه دادن راه امام همراه با ابتکار و خلاقیت است.

وی ابراز کرد: در مدیریت مشکل ما بعضاً این است که گاهی راهی را آغاز می کنیم و به دیگری می سپاریم و تجربه می سوزد در حالی که عقلای دنیا کارِ دارای وجاهتِ کارشناسی را در لوحی محفوظ نگاه می دارند و راه را ادامه می دهند. حیات مکتب اهل بیت(ع) از شیخ مفید تا امام و رهبری برای آن است که ما راه را ادامه داده ایم.

لذا باید راهبرد تعیین و کارگروهی با هدایت مقام معظم رهبری تعیین شود که دخالت نکرده و تحت تاثیر نباشند اینچنین مساجد ارتقا می یابند، تغییر و تحول ممکن است اما با طرح و برنامه و اندیشه.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی به این موضوعات بپردازد کسانی هستند که کمک و راهکار ارائه کنند؛ چطور موشک به فضا پرتاب می کنیم؟ در حالی که قبل از انقلاب حتی سوزن را از ژاپن وارد می کردیم و سد دز را اروپایی ها برای ساختند اما امروز ما حرف اول را در حوزه سدسازی منطقه می زنیم، تغییر ممکن است اما در جایی که برنامه و نظریه نداشتیم درجا زدیم مثل صنعت خودرو در حالی که در موشک رشدی کم‌نظیر داشته ایم.