گونه منحصربه فرد هیرکانی در جنگل های شفت/ سرخدار ویسرود ثبت ملی شد

 خبرگزاری شبستان از گیلان_ مهری شیرمحمدی:

اسفندماه سال گذشته، شورای ثبت کشور با ثبت ملی درخت سرخدار روستای ویسرود موافقت کرد. بتازگی شماره ثبت این درخت کهنسال به استانداری گیلان اعلام شده است. ویسرود، یکی از روستاهای ییلاقی در شهرستان شفت است که در مسیر جاده گردشگری چوبر به سمت امامزاده ابراهیم قرار دارد. بجز محدوده ای که چهار دهه قبل در طرح جنگل کاری، درختان کاج و سرو کاشته اند، عمده پوشش گیاهی جنگل‌های این منطقه، درختانی از نوع راش، ممرز، توسکا و خرمالوی وحشی ( اربا )، ازگیل، آلوچه وحشی، شمشاد و گونه‌های نادری چون افرا، ون و سرخدار است.

درختان مذکور از مرغوب‌ترین چوب‌های جنگلی است که در صنعت ساختمان و دیگر صنایع کاربرد دارد. متاسفانه بهره برداری بی‌رویه از این جنگل‌ها موجب نابودی برخی از گونه‌ها از جمله درخت شمشاد شده است. البته نباید فراموش کرد که در دوره قاجار، حق بهره برداری از جنگل‌های شمال کشور به روسیه واگذار شد و پروسه نابودی جنگل‌های گیلان از همان زمان کلید خورد.

درختان محدوده مسیر امامزاده اسحاق و امامزاده ابراهیم عمدتا از نوع افرا، ون و آزاد هستند. چندین نمونه افرای کهنسال در مسیر امامزاده اسحاق قرار دارد که تاخیر در ثبت ملی آنها موجب شد از بین برود. نمونه بارز آن درخت «کنگول باسکم» است که طوفان چندسال پیش نیمی از آن را شکست. کنگول باسکم به زبان تالشی به معنی افرای توخالی است. تنه این درخت کهنسال دچار خوردگی شده و به اندازه گنجایش ۱۲نفر توخالی شده است.

فراوانی این نوع درختان، مصالح خانه های روستایی منطقه بود و نوعی از معماری خاص را در امامزاده ابراهیم و اسحاق ایجاد کرده است. به نوعی که معماری خانه های امامزاده ابراهیم، سازه های چوبی چند طبقه است. به گفته یکی از اهالی منطقه، درخت سرخدار ویسرود در منطقه جنگلی روستای ویسرود قرار گرفته است و خیلی از محلی ها هم آن را ندیده اند. زیرا در محدوده ای قرار گرفته که حتما باید با راهنمای محلی رفت وگرنه امکان گم شدن در جنگل وجود دارد.

به گفته وی، «سرخدار» نام یک گونه درختی بومی منطقه است و رنگ آن سرخ نیست. گونه‌ای شبیه کاج است و چون پوشش گیاهی محدوده عمدتا ون و افرا است وجود سرخدار کمی غیرعادی است. گمان می‌رود، سرخداری که اخیرا ثبت ملی شده، از جای دیگر به این مکان آورده و کاشته شده است زیرا این گونه درختی خیلی سخت تکثیر می‌شود و بنظر نمی‌رسد دانه آن اتفاقی افتاده و رشد کرده است.

علی رجبی افزود: خانه‌های قدیم امامزاده ابراهیم و این محدوده همه چوبی بود. پدربزرگ من خودش استادکار ماهری بود. پنج طبقه خانه چوبی می‌ساخت و چوبها به گونه‌ای ریلی روی هم سوار می‌شد که زلزله هم آن را خراب نمی‌کرد بدون اینکه از میلگرد و آهن استفاده کنند. متاسفانه در سال‌های اخیر بافت منطقه را خراب کرده‌اند و خانه‌های بتنی می‌سازند و دیگر نمی‌توان گفت امامزاده ابراهیم سازه‌های چندطبقه چوبی دارد.

رجبی اضافه کرد: در گذشته از همین درختان کاج و سرو که چوب محکمی دارند، برای ساخت و ساز استفاده می‌کردند. این درختان گران و نایاب است. درختان آزاد و زبان گنجشک، در اصطلاح محلی درخت شیرینی است یعنی باوجود آنکه چوب محکم و صافی دارد، بعد از مدتی دچار آفت می‌شود ولی درخت کاج را کرم نمی‌زند.

وی، در پاسخ به این سئوال که با این وجود چرا سرخدار معروف قطع نشده است، پاسخ داد: برای آنکه این درخت صاف رشد نکرده و تنه آن همچون سرو تنومند روستای هرزویل، پیچ در پیچ است. بخاطر همین برای مصارف صنعتی ارزش بریدن نداشته و همین باعث شده سال‌های زیادی زنده بماند و تنه‌اش قطورتر شود.

اما داستان سرخدار ویسرود، فراتر از یک درخت تنومند منفرد است. مطالعات فسیل‌شناسی نشان می‌دهد که گونه سرخدار ۱۹۰ میلیون سال قدمت دارد و از نظر بوم شناسی، گونه‌ای منحصر بفرد از جنگل‌های هیرکانی است و زیستگاه کمی در جهان دارد. سرخدار در جنگل‌های شمال ایران در ارتفاعات نسبتا بالا دیده می‌شود و غالبا به صورت پراکنده است. ولی در بعضی نقاط از جمله جنگل‌های قسمت ییلاقی ناهارخوران، استان گلستان و افراتخته و سیاه رودبار دره زرین‌گل علی‌آبادکتول به صورت انبوه و تقریبا خالص دیده می‌شود.

در حال حاضر، استان گلستان از معدود ذخیره‌گاه‌های ارزشمند سرخدار در جهان است. در دوران چهارم زمین شناسی، آخرین یخبندان کره زمین، گونه‌های سرخدار نیکمره شمالی نابود می‌شود، ولی رطوبت دریای خزر مانع از سرایت یخبندان به جنگل‌های هیرکانی می‌شود. وجود گونه منحصربفرد سرخدار در جنگل‌های هیرکانی موجب گردید این جنگل‌ها در میراث جهانی ثبت شود. پیش از سرخدار روستای ویسرود، درخت سرخدار بابل در استان مازنداران، ثبت ملی شده بود. سرخدار بابل، ۳۰ متر ارتفاع دارد و عمر آن را هزار و ۲۰۰ سال تخمین زده اند.

ولی جهانی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، گفت: مراتب ثبت ملی درخت سرخدار روستای ییلاقی ویسرود به شماره ۱۰۴۶ ، مورخ ۲۵ اسفندماه ۱۴۰۰ به استانداری گیلان ابلاغ شده است و از این پس این درخت کهنسال مشمول قوانین حفاظتی بوده و هرگونه دخل و تصرف یا اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر اصالت اثر شود، ممنوع است.