کخبرگزاری شبستان؛ گروه قرآن و معارف: اربعین به معنای چهلم است و ۲۰ صفر را که چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا است، اربعین حسینی یا روز اربعین می‌نامند.طبق نقل‌های تاریخی، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر اسلام(ص)، به همراه عطیه عوفی در اولین چهلم شهادت امام حسین(ع) به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده و قبر امام حسین را زیارت کرده است. بنابه نقل کتاب «لهوف»، بازماندگان حادثه کربلا نیز در این روز به کربلا بازگشته و قبر امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا را زیارت کرده‌اند. به مناسبت اربعین حسینی با حجت الاسلام و المسلمین امیر علی حسنلو؛ استاد سطوح عالی حوزه ومدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
لطفا در خصوص نقش اربعین حسینی در تداوم حماسه پرشور عاشورا توضیح دهید؟
بی گمان حیات دین از عاشوراست و همه توحید وآثار آن در سایه قیام حسینی به حیات خود ادامه داده است نه دین محمد بلکه همه ادیان حیات خود را مدیون عاشورا هستند واین وقعیتی تامل بر انگیز است ومبالغه نیست؛ پس صرفا نمی توان گفت اربعین یک حرکت مقطعی وآیین کوتاه اثر یا کم عمق است ، بلکه در اربعین همه آنچه در عاشورا مد نظر است در خود دارد بلکه بیشتر از آن چراکه عزاداری در عاشورا و دهه محرم محدود تر است؛ اما در اربعین همه اهل اسلام وهمه ادیان بلکه همه ملل جهان به آتوجه دارند چراکه که در نگاه قرآن همه ادیان اسلام وبرگی از اسلام در هر زمان بوده اند حیات خود را مرهون خون امام حسین (ع) اند ؛ براین اساس اربعین حیات همه مولفه های توحید است چون حرکتی است بر خواسته از روح عرفانی حضرت سید الشهدا؛ لذا هر چه نگاه مان نسبت به اربعین وسیع تر باشد اثر گذاری آن در اصلاح جوامع بشری فراتر خواهد بود. اربعین مبدل به آیین همه انسانیت شده است؛ لذا اربعین بزرگترین و باشکوه ترین اجتماع بشری است که پیام عاشورا را به جهانیان می رساند؛
امام حسين (ع) آموزگار حماسه و شرف و سرورى و اسوه خداجويى و شهادت طلبى وظلم ستیزی است. كربلاى او جلوهگاه حقيقت است و اربعين او، بازگشايى برگی از همان كتاب جاويد، كه سطر سطرش بيدارگر و الهامبخش برای همه انسانها است.
امام حسین در کلاس درس اربعین چه مواردی را به بشریت ابلاغ می کنند؟
آنچه امام حسين(ع) در كلاس عاشورا درس داده برای بشریت در اربعین این درس به همه جهانیان ابلاغ شده ومی شود، اهل بیت حسین (ع) پس از گذراندن دوره اسارت که در واقع دوره سرکوب امویان وخاندان ظلمت سفیانی بود به اربعین رسیدند به مزار حسینی که این سیر چهل روزه بلوغ جهاد جسیم برای رهایی بشریت بود و تمامى درسهاى الهى و انسانى را براى آينده تاريخ بيان كرده است و نسل هاى بشرى را در همه ادوار، به آموختن آن درسها فرا خوانده است و این در اربعین ابلاغ می شود .
اربعین بازتاب وقایع عاشوراست و باز درسى از آن «عاشورا» بود كه در پى شهادت حسين بنعلى(ع) راهى پيش پاى انسانهاى آزاده گشود. تاريخ پر از خون و شهادت عاشورا ابلاغ وپیام هایی دارد که در اربعين محقق است. آرى، «اربعين حسينى»، آينه تمام نماى رشادت ها و فداكارىهايى است كه در «عاشوراى حسينى» رخ داد.
اگر عاشورا، معمار اشك را به آينه كارى رواق چشم ها فرستاد، اگر كربلا، معبرى از خون و حماسه سر راه بيداران و بيدارگران بشر است؛ امروز هم آموزش هاى عاشورا و اربعين در گوش دل و ژرفاى جانمان جارى است. ميثاقمان با اربعين ناگسستنى است. باشد كه «اربعين»ها را تداوم «حركت عاشورا» بشناسيم واینگونه از آن تفسیر کنیم و اینگونه معرفی نماییم و..
اگر شيعه وامت اسلام و هر وجدان بیداری را به گراميداشت چهلمين روز درگذشت آن روز بىنظير فرموده اند و به «زيارت اربعين» سفارش وآن را نماد ایمان نامیده اند ، براى آن است كه عزت و آزادگى وشرف انسان و انسانیت فراموش نشود و آن «صبح روشن» در غربت و نسيان فراز وفرود تاریخ قرار نگيرد. پس اربعین نقش تعیین کننده در زنده داشت مولفه ها وآرمان های حسینی دارد؛ اربعین یعنی وفاداری به پیمان با حسین در عاشورا و و لبیک به ندای هل من ناصر ینصرنی حسین که نوای آن گوش تاریخ را پر کرده است .اگر کشیش تاجیکستانی پیام عاشورا را درک می کند واز انجیل سو گنامه حسینی استخراج می کند به برکت اربعین است. لذا اربعین را باید زنده داشت و حفظ نمود و به آن بها داد. دریک کلمه اربعین بلوغ عاشورا وپیام های بزرگ آن است.
پیاده روی اربعین حسینی چه نقشی در توسعه ارزش ها و آموزه های دینی دارد؟
بهتر است بگوییم در حفظ و انتقال ارزش های دین به نسل های آتی وآینده؛ پس صرفا توسعه فرهنگی نیست بلکه تضمین گر حیات فرهنگ و انتقال آن و ابلاغ آن به دیگر ملل است ؛ چنانکه اشاره شد پیاده روی اربعین به نیت زیارت حسین (ع) وبرگرفته از دستور رسول الله (ص) و مصداق تعظیم شعائر الهی است که قرآن به آن دستور داده است؛ یکی از برادران اهل سنت در مصاحبه ای گفته است رسول الله با این جمله که فرمود: «حسین منی و انا من حسین » تکلیف همه را روشن وخط و نشانه داده است ؛ لذا ما مطیع رسول الله هستیم تا با پیروی از حسین وتعظیم او در اربعین با رسول الله همراهی نماییم ؛ این گفتمان و نگاه نمونه ای از نقش اربعین در حفظ ارزشهاست.
ایثار و فدارکاری که نمودی از جهاد فی سبیل الله است و قرآن به آن دستور داده است ؛ دراربعین این ارزش الهی در اوج نمایان می شود؛ این هم نمونه ی دیگر از نقش اربعین است؛ یکی دیگر از ارزشهای قرآن اعتصمام به حبل الله است که همه مسلمانان به آن دعوت شده اند واین در اربعین نمود پیدا می کند ؛ بنابراین، همه آنچه از فرامین قرآن را اگر پی جویی نماییم در جلوه و شکوه اجتماع اربعین خواهیم یافت؛ احسان وانفاق وبرادری بین ملل اسلام حتی پیروان ادیان دیگر در این اجتماع بزرگ محقق می شود ونمود می یابد؛ مردم عراق اعم از سنی و شیعه و مسیحی و صابئی به انفاق اموال خود برای اطعام زائران با گشاده رویی به ضیافت اقدام می نمایند
همه اینها که ارزش وآداب اسلامی اند در اربعین تجلی یافته وتجدید حیات می شود و همین رفتارها به آیندگان منتقل و در تربیت دینی آنان موثر است.
وجه تمدن ساز اربعین را تشریح بفرمایید.
برای یک تمدن حداقل دو بعد و چندین عنصر تعریف کرده اند ؛1- بعد نرم افزاری 2- بعد سخت افزاری. بعد نرم افزاری که در شکوه آیین اربعین می توان یافت همان امور فرهنگی است که شرح داده شد؛ بعد سخت افزاری آن هم تمام امکاناتی وابزارهایی است که دراین مسیر تولید وبکار گرفته می شود و نمادهایی است که آیین اربعین آنهارا پدید می آورد که شمار آنها بی پایان است. عناصر مهمی که در یک تمدن و محتوای تمدن وجود دارد در ماهیت و و جود این آیین نهفته هست که به شماری از آنها اشاره می گردد.
ايجاد روح وحدت و همبستگي
قيام عاشورا در حقيقت مشعل فروزاني براي حیات اسلام ومکتب اهل بیت است ، علامه مقرّم مي‌گويد: يكي از نتايج قيام سيدالشهداء ـ عليه السّلام ـ اين بود كه بر علويان تأثير بزرگي گذاشت. پس از حادثه ي كربلا، هر يك از فرزندان علي ـ عليه السّلام ـ كه مي‌خواستند قيام كنند، از جهاد امام حسين ـ عليه السّلام ـ سرمشق مي‌‌گرفتند. اين قيام توانست نيروهاي پراكنده شيعه را متّحد سازد و زمينه ي همبستگي سياسي و تشكّل و سازمان دهي آنان را فراهم نمايد. خربوطي دانشمند بزرگ اسلام معتقد است: شهادت امام حسين ـ عليه السّلام ـ بزرگترين حادثه ي تاريخي بود، كه منجر به تشكّل و تبلور شيعيان گرديد، و سبب شد كه شيعه به عنوان يك سازمان قوي با مبادي و مكتبي سياسي و ديني مستقل، در صحنه اجتماع اسلام آن روز جلوه گر شود. این همبستگی تاریخ که حرکت به سوی تمدن اصیل اسلامی بود حاصل نمی شد اگر قیام حسین بن علی محقق نمی شد .واین انسجام و شکوهی که در اربعین خلق می شود ولازمه یک تمدن بزرگ ومقدمه تمدن نوین اسلامی است در سایه اجتماع اربعین امکان پذیر و محقق می شود .
تجلی ذات اسلام واقعی
تمدنی را می توان اسلامی نامید که برآمده از ذات اسلام واقعی باشد نه اسلام اموی ؛مهم‌ترين اثر قيام عاشورا تفكيك اسلام راستين از اسلام دروغين بود ؛ چنانکه بزرگان نوشته اند، امام حسين ـ عليه السّلام ـ با شهادت خود توانست، حساب اين خلافت انحرافي اموی را از اسلام جدا كند و پرده از روي واقعيت عنصر اموي بردارد كه مردم متوجّه شوند خلافت بني‌اميه يك حكومت جاهلي است كه لباس اسلام بر تن پوشيده است. بدين ترتيب مردم دريافتند كه حكومت اموي، يك سلطنت ظالمانه است كه هيچ ربطي به اسلام ندارد ... بر اثر قيام امام حسين ـ عليه السّلام ـ ماهيت حقيقي تمام خلفاي پس از حضرت، بلكه پيش از حضرت هم كشف شد و لذا خلفاي ديگر از امويان و عباسيان و عثمانيان نتوانستند كارهاي نامشروع خود را به نام اسلام انجام دهند. این تمایز را قیام امام حسین(ع) بوجود آورد که یک دست آورد تمدنی بزرگ برای اسلام اصیل بود ؛ آموزه های تمدن اسلامی اصیل را با آموزه های اموی تفکیک وجدا نمود؛ قرائتی که امویان از اسلام معرفی می کردند با آموزه های قرآن و پیامبر(ص) مغایر وبلکه در تضاد وتناقض بود ؛ تفسیری که معاویه از دین و حکومت نمود و جانشینان اموی او برآن پای فشردند با ذات اسلام مغایرت کامل داشت ؛ اگر نبود قیام سید الشهدا (ع)فرهنگ جاهلیت اموی پایه ریز تمدن اسلام می شد ، قیام سید الشهدا وخون رنگین یاران امام بود که اسلام واقعی وآموزه های آنرا با اسلام اموی متمایز نمود واین یک دست آورد فرهنگی وتمدنی بزرگ بود. امروز همین دست آورد تمدنی مقدمه تمدن نوین اسلامی در عصر اوج گسترش رسانه ها و فرهنگهاست که فرهنگ اربعین یک سرو گردن از همه آنها بلند تر دارد ؛
شکل گیری ووحدت پیروان اهل بیت(ع)
یکی از مهمترین دست آوردهای تمدنی نهضت امام حسین (ع) سازمان دهی پیروان مکتب اهل بیت(ع) بود ؛پیروان مکتب با شرایط اختناق دوره حاکمیت معاویه در شرایط یاس و ناامیدی قرار داشتند که با قیام امام حسین این حالت انفعال وفعلیت مبدل به امید و تکاپو وتشکل های شیعی گردید ؛ از طرفی این گروه را در مقابل مدعیان خویشاوندی پیامبر(ص) به دنیا شناساند ورسمیت داد به نحوی که شعاع این قیام از مرزهای اندیشه اسلام فراتر رفت و اين قيام خونين نه تنها مورد اعجاب و تحسين آزاد اندیشان از مورّخان اسلام واقع گرديد، بلكه مستشرقان نیز این قیام را تحسین والهام بخش معرفی کردند ؛ چنانکه گفته اند: ... گروه شيعه به قدر كافي هيجان و از خودگذشتگي نداشتند. امّا پس از رخداد عاشورا وضع دگرگون شد، عواطف این مردم که پراکنده بودند به هيجان درآمد، چنانكه نسبت به رنج و خطر و حتّي ایثار و شهادت و مرگدرراه هدف ، بي‌اعتنا شوند.
نيكلسن: حادثه ي كربلا مايه ي پشيماني و تأسف امويان شد، زيرا اين واقعه شيعيان را متّحد كرد و براي انتقام حسين ـ عليه السّلام ـ هم صدا شدند و صداي آنان در همه جا و مخصوصاً عراق و بين ايرانياني كه مي‌خواستند از نفوذ عرب آزاد شوند، انعكاس يافت. فيليپ مي‌نويسد: فاجعه ي كربلا سبب جان گرفتن و بالندگي شيعه و افزايش هواداران آن مكتب گرديد به طوري كه مي‌توان ادّعا كرد كه آغاز حركت شيعه و ابتداي ظهور آن، روز دهم محرّم بود.
اربعین واجتماع با شکوه آن و پیاده روی این سلوک الهی که پیروان همه ملل و نحل بویژه پیروان مکتب گرد محبت حسین وشمع وجودیش پروانه وار فراهم می آیند دست آورد بزرگ تمدنی و جلوه اعلای تمدن اسلامی است.
ایجاد روح استعمار ستیزی در امت اسلام وامتهای دیگر
یک تمدن در طول تاریخ همواره دشمنانی داشته که برای نابودی آن با آن ستیز کرده ومقابله نموده اند ؛ تمدن اسلامی بزرگ ترین دشمن خود را استعمار شناخته که تا به امروز برای محو آن کوشیده است ؛ دولت‌هاي استعماري براي مقابله با نفوذ و گسترش اسلام و جلوگيري از توسعه ي قلمرو حکومتهاي مسلمين و اجراي طرح‌هاي استعماري خود در خاورميانه و آسيا، به طرفند هاي گونا گون روي آوردند: از جمله کارهای مبنایی وتهاجمی آن ها ایجاد موج وسیع فرهنگی وتبلیغی اسلام هراسی است ؛ ازروشهای خزنده وموثری که با توجه به گسلهای موجود درمیان فرهنگها به کار بسته اند فرقه سازی است ؛ یکی از نماینده های بین المللی در کشورهای اسلامی درباره نقشه های استعمارگران در کشورهای اسلامی درحال پیشرفت می نویسد «... حضور استعمار در اين کشورها (جهان سوم) روز به روز پيچيده‌تر مي‌شود. امروز برخي از نخبگان سياسي در کشورهاي اسلامي و...، با طرح توسعه و پيشرفت به تقليد از غرب و جهان سرمايه‌داري توجيه‌پذير شده و تاکنون هيچ گونه نتيجه‌اي از اين شعارها براي جهان اسلام و کشورهاي عقب‌مانده به دست نيامده است و اين کشورها به کشورهاي جهان سومي و توسعه نيافته موسوم شده‌اند و بحران‌هاي جديدتري در انتظار آنهاست. »
از دست آوردهای مهم قیام امام حسین (ع) که در تمدن اسلامی وسرنوشت تاریخ وامت اسلامی بسیار کار ساز بود ،زنده شدن روح مبارزه با بیگانگان وپویایی شعار شهادت طلبی که درطول قرون مختلف بویژه قرون وسده های اخیر جلوه گر شد وهرنهضت ضد استعماری دراسلام ملهم از مکتب سید الشهدا ست ؛ قیامهای شبه قاره وقیامهای دیگر مسلمانان در مقابل استعمار همه برآمده از ذات وآموزه های اسلامی است که امام حسین از آنها پاسداری نمود وآنرا عملی کرد؛ قیامهای کشورهای اسلامی در آفریقا از مصر تا لیبی والجزایر تحت تاثیر قیام ونهضت امام حسین (ع) شکل گرفتند وسالها با استعمار ستیز نمودند ؛ در عراق و شامات علمای شیعه با الهام از نهضت حسینی با استعمار انگلیس مبارزه نموده وبه این استعمارگران را از ممالک اسلامی بیرون راندند.
امروز ودر عصر حاضر اجتماع با شکوه اربعین ظرفیتی است که در استعمار ستیزی و آگاهی بخشی و بیدارگری امتها در برابر ظلم استعمارگران نقش اساسی داشته وارتشی جهانی علیه استعمار مهیا می نماید ؛ ظهور داعش و القاعده و ... که از میان گسلها با نفوذ و دخالت استعمار نو تولید شده است برای بد نام نمودن تمدن اسلامی بوده است که در اجتماع با شکوه اربعین این ظرفیت و مقاومت در مقابل استعمار سلاحی برنده است؛
بنابراین دست آوردهای تمدنی اربعین فراوان و قابل تامل است که به گوشه ای از آن اشاره گردید؛ به مشیت الهی در کتابی با همین عنوان دردست تالیف و تحقیق است ومنتشر خواهد گردید.
نظر شما