«امام رضا(ع)» بزرگ فریادگر امامت و ولایت

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی: به آخر ماه صفر که نزدیک می شویم عطر غریبی می پیچد، عطری که از بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع) نشات می گیرد، آخر ماه صفر یادآور شهادت غریبانه ضامن آهو است.

 

امام رضا(ع) هشتمین پیشوای شیعیان بزرگ مردی است که هیچ کس را از حریم امن رضوی دست خالی رد نکرده است، کسی که حتی جواب مسیحیان و سایر پیروان ادیان دینی را هم با کرمی که دارد می دهد؛ نمی گذارد دل های شکسته بدون جلا از بارگاهش بیرون روند.

 

چه بسیار انسان هایی هستند که با تشرّف به بارگاه ملکوتی آن امام همام (ع) از دریای بی کران کرامتش بهره و نصیبی برده اند و به قول شیخ حر عاملی که می گوید: «معجزات امام رضا (ع) از حدّ تواتر تجاوز کرده است.»

 

*مروری بر زندگی غریب طوس

هشتمین پیشوای شیعیان علی بن موسی الرضا(ع) سال 148 هجری در مدینه چشم به جهان گشود و پس از شهادت امام کاظم(ع) پدر بزرگوار خود در زمان خفقان آور هارون، امامت و دعوت خود را آشکار ساخت و بی پروا به رهبری امت پرداخت.

 

دوران امامت پیشوای هشتم از نظر سیاسی و فرهنگی از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار بود؛ روند تحولات سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی به گونه ای بود که افکار عمومی را بیش از پیش متوجه مکتب اهل بیت(ع) می کرد.

 

امام رضا (ع) با سه تن از حاکمان عباسی روبرو و معاصر بود؛ هارون الرشید، امین و مأمون و وقتی در تاریخ زندگی امام (ع) در طول 15 سال مطالعه می کنیم متوجه می شویم که امام (ع) در این مدت در ظاهر هیچ گونه موضع گیری در مقابل حکومت نداشت و حکومت نیز با آن حضرت برخورد فیزیکی نکرد.

 

هشتمین پیشوای شیعیان چنان در قلّه شکوهمند کمال و فضیلت قرار داشت که نه تنها دوستان و پیروانش او را ستوده اند، بلکه دشمنان کینه توز و سرسخت به مدح و ستایش او پرداخته اند.

 

در سیره هشتمین ستاره فروزان آسمان امامت و ولایت انس با قرآن به وضوح دیده می شود؛ آن بزرگوار هر سه روز یک بار تمام قرآن را تلاوت می کرد و در آیات آن تدبّر می نمود و امام رضا(ع) شب ها هنگام خوابیدن، در بستر خویش زیاد قرآن می خواند و چون به آیه ای می رسید که در آن یادی از بهشت یا جهنم شده است، می گریست و از خداوند بهشت می طلبید و از دوزخ به خداوند پناه می برد: «... فاذا مرّ بآیةٍ فیها ذکر جنّةٍ او نارٍ بکی و سأل اللّه الجنّة و تعوّذ به من النّار.»

 

تقوای امام رضا (ع) طوری بود که نه تنها مردم، بلکه دشمنان نیز به آن اعتراف می کردند؛ چراکه تمام فکر و اندیشه حضرت، حفظ دین خدا و اجرای وظائف الهی بود و نجات خود و مردم را در تقوا، پرهیزکاری و عبادت می دانستند.

 

امام هشتم به هیچ قیمتی فضیلت نماز اول وقت را از دست نمی داد و حتی در مهم ترین جلسات سیاسی و علمی امام به نماز اول وقت اهمیّت می داد.

 

هشتمین پیشوای شیعیان دارای عالی ترین و نیکوترین رفتارهای اخلاقی بوده و ویژگی های اخلاقی آن حضرت، بهترین الگوی رفتاری برای مؤمنان و دنبال کنندگان مکتب رضوی(ع) است.

 

امام رضا(ع) در آخر ماه صفر سال 203 هـ. ق در سن 55 سالگی توسط مأمون مسموم شد و در سناباد نوقان که امروزه یکی از محلات مشهد مقدس محسوب می شود به شهادت رسید و در محل مرقد فعلی به خاک سپرده شد.

 

*فضیلت زیارت ضامن آهو

هر سال هر چه به آخر صفر نزدیک تر می شویم شاهد حضور خیل عظیمی از دلدادگان و عاشقان رضوی در حریم امن ملکوتی امام هشتم(ع) هستیم که به این بارگاه می آیند تا برای امام غریبشان عزاداری و سوگواری کنند.

 

زیارت امام رضا (ع) تنها به آخر ماه صفر ختم نمی شود و در تمامی روزهای سال مردم ایرن و حتی مردم جهان به دنبال فرصتی هستند تا به مشهد مقدس بیایند و در کنار ضریح باصفای هشتمین امام خود به درد و دل بپردازند و از ایشان مدد بخواهند.

 

حضرت رضا (علیه السلام) از کامل ترین مومنان، صدیقان، مجاهدان، صالحان، شهیدان، هادیان امت وهشتمین معصوم و فرزند رسول خدا و امیرمومنان (علیهماالسلام) است و زیارت ایشان از پاداش و آثار خاصی برخوردار است.

 

جناب شیخ طوسی از حضرت رضا (علیه السلام) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «در خراسان بقعه ای است و زمانی خواهد آمد که آن بقعه همواره محل رفت و آمد و مطاف فرشتگان می شود تا روز قیامت که در صور دمیده می شود و قیامت فرا می رسد.»

 

پرسیدند: ای پسر رسول خدا! این بقعه کدام بقعه است؟ فرمود:«این بقعه در سرزمین طوس است، به خدا سوگند! آن زمین باغی از باغ های بهشت است. هر که مرا دراین بقعه زیارت کند مانند کسی است که رسول خدا را زیارت کرده است و برای او پاداش هزار حج مقبول و هزار عمره مقبول نوشته خواهد شد و من و پدرانم روز قیامت شفاعت کننده او خواهیم بود.»

 

هفتمین پیشوای شیعیان امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در این خصوص فرمودند:«کسی که قبر فرزندم علی ـ علیه السلام ـ را زیارت کند، پاداش او هفتاد حج نیکو و مقبول خواهد بود.»

 

پیامبر اعظم (صلی اللّه وعلیه وآله) فرمود:«پاره تن من در خراسان دفن خواهد شد. هر انسان اندوهناکی او را زیارت کند، خدای عزوجل اندوه او را از بین خواهد برد و هر گناهکاری که به زیارت او بشتابد، خدا گناهانش را می آمرزد.»

 

به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت هشتمین پیشوای شیعیان حضرت رضا(ع) به گفتگو با یکی از کارشناسان مذهبی؛ حجت الاسلام حسن صباغیان امام جمعه زیرکوه نشستیم.

 

۱- مهمترین ویژگی اخلاقی امام رضا (ع) چه بود؟ مهمترین ویژگی اخلاقی امام رضا (علیه السلام) حُسن معاشرت و مهرورزی با عوام و خواص بود و کسی را با عمل و سخن خود نمی‌آزرد، تا حرف مخاطب تمام نمی‌شد، سخنش را قطع نمی‌کرد و هیچ حاجتمندی را مأیوس باز نمی‌گرداند. 

 

امام رضا (علیه السلام) به اخلاق عالی و ممتاز آراسته  و بدین‌سبب همه ایشان را دوست داشتند عام و خاص را به خود جلب کرده بودند و رفتاری پیامبرگونه داشت و حلم و رأفت و احسانش شامل خاص و عام می‌شد.

 

از امام جواد(ع) سوال شد چرا پدر بزرگوارتان به رضا شهرت دارند فرمودند: چون دوست و دشمن از ایشان راضی بودند خواص و عوام را با اخلاق حسنه مورد لطف قرار می دادند. 

 

۲- چرا امام رضا (ع) از مدینه به خراسان سفر کردند و مهم ترین اهداف ایشان چه بود؟ سفر امام(ع) به مرو گرچه تحمیلی و اجباری از طرف مأمون عباسی صورت گرفت ولی در عمل دارای آثار و پیامدهای درخشانی است. 

 

پُر واضح است که سیاست امام(ع) در این سفر تنها به افشای سیاست های خائنانه مأمون محدود نمی شد، بلکه در این هجرت اهداف عالی دیگری نیز مورد توجه امام رضا(ع) قرار گرفت که از جمله آن ها تلاش برای برقراری پیوند با ایرانیان متمایل به تشیع و تبدیل خراسان بزرگ به کانون تشیع و تلاش برای تحکیم مبانی عقیدتی و کلامی شیعه با استفاده از فرصت ولیعهدی بوده است. 

 

رشد حوزه های علمی و گسترش تشیع، از همه مهم تر تبیین جایگاه امامت و ولایت که با صراحت و شجاعت در دوران خلافت مأمون عباسی که خلیفه مقتدری هم بود صورت گرفت، حضرت بدون واهمه جایگاه ولایت و امامت را بیان نموده و مردم را متوجه حقیقت نجات بخش امامت نمودند. 

 

۳- امام رضا(ع) با سفر به خراسان چه اثری بر اسلام و گسترش آن گذاشت؟ امام رضا(ع) به صورت خاص در جریان سفر به مرو بزرگترین و ریشه ای ترین کار یعنی تثبیت امامت و ولایت را انجام داد. 

 

امام رضا(ع) وقتی کمترین فرصت و امکان و کمترین ظرفیت برای آشنایی با مفهوم امامت و ولایت را در میان مردم دیدند، بر روی مفاهیمی مثل نماز و روزه و عبادات و اخلاقیات فقط کار نکردند، بلکه به سراغ اصل ماجرا رفتند و به اصلی‌ترین مفهوم دینی یعنی ولایت و امامت پرداختند. 

 

نمونۀ برجستۀ آن حدیث «سلسلة الذهب» است البته دلیل این ترجیح هم در کلامی از حضرت کاملا معلوم است آنجا که می‌فرمایند: نماز بدون امامت تمام نیست، زکات و روزه و حج و جهاد بدون امامت تمام نیست. و اساسا تمام احکام با امامت تمام می‌شود و بدون امامت همۀ اینها ناقص است؛ «بِالإمام تمام الصَّلاةِ وَالزَّکاتِ وَالصّیامِ وَالحَجِّ وَ الجِهاد وَ توفِیرُ الفَیءِ وَالصَّدقات وَ إمضاءُ الحُدودِ وَالأحکام»(کافی/1/197) 

 

یعنی مهمترین موضوعی که امام رضا(ع) روی آن کار کردند، مسأله امامت است و مأمون هم این را می‌دید ولی نمی‌توانست کاری بکند بنابراین بزرگ فریادگر امامت و ولایت امام رضا (ع) است. 

 

چون ایشان به هر دلیل، صریح‌ترین امام در بیان امر امامت و ولایت و معارف پیرامونیِ آن هستند، این مهمترین اثر حضور امام در دارالخلافه و در سفر به خراسان است. 

 

۴- انگیزه مامون از رویارویی با امام رضا چه بود؟ و چه اهدافی را تبیین و دنبال می کرد؟ مأمون به خیال خودش فکر می‌کرد اگر امام را کنار خودش داشته باشد و نزدیک به امام باشد می‌تواند از تاثیرات امام در بین مردم جلوگیری کند. 

 

اما غافل از اینکه امام(ع) با زیرکی از این تهدید و سفر تحمیلی، فرصت و ظرفیتی را ساختند و چنان بر دل‌ها حاکم شدند که اگر در آن زمان به حضرت بعضی ها سلطان سریر ارتضا می‌گفتند به دلیل حکومت حضرت بر دل‌ها بود. 

 

یک مصداق آن روز عید فطری بود که حضرت خواستند نماز عید را اقامه کنند چنان جمعیتی سرازیر شد که مأمون از ترس از اقامه نماز توسط امام رضا علیه السلام ممانعت کرد، در هر صورت مأمون چون در آوردن امام به مرکز خلافت به اهداف خود نرسید ناچار شد حضرت را به شهادت برساند. 

 

۵- امام رضا (ع) با نقشه های شوم مأمون چگونه برخورد کردند و چه سبک سیاسی را پیشه گرفته بودند؟ امام رضا علیه السلام در مواجهه با مأمون و نقشه های شوم او بدون دخالت در عزل و نصب‌ها و حکومت جور مأمون روش جهاد تبیین را انتخاب کردند. 

 

در زیارت امین الله می‌خوانیم «اشهد انک جاهدت فی الله حق جهاده...»خوب امام رضا(ع) که جهاد بالصیف نداشتند پس منظور جهاد بالبیان و بالتبیین است،

 

امام رضا(ع) در عین حالی که تبیین فرمودند جایگاه امامت و ولایت را، غصب بودن خلافت توسط خلفای جور را برای مردم تشریح کردند. 

 

سبک و سیره سیاسی حضرت برگرفته از حاکمیت الهی و نبوی و علوی بود، مردم را به این نکته مهم که همه دین زمانی ارزش دارد که در تبعیت محض از ولایت باشد لذا عینیت دین و سیاست را امام در عمل با اخلاق پیامبر گونه به مردم منتقل کردند. 

 

۶- آیا دین در اندیشه سیاسی امام رضا(ع) جایگاهی برخوردار بود؟ دیانت و سیاست از همدیگر جدا نیست، حاکمیت الهی که متولیان آن بعد از پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) هدات مهدیین هستند مجموعه یک بسته کامل دین را ارائه می‌دهند. 

 

حقیقت دین یعنی اسلام سیاسی و امام رضا علیه السلام اسلام سیاسی را در مقابل اسلام انحرافی خلفای عباسی ترویج می کردند، اسلام سیاسی یعنی «وان اعبدوالله والجتنبو الطاغوت»؛ سیره عملی حضرت رضا علیه السلام  تبیین اسلام سیاسی بود. 

 

۷- امام رضا چه نقشی را در وحدت ملی و انسجام اسلامی ایفا کردند؟همه ائمه اطهار علیهم السلام محور وحدت و انسجام و همگرایی در جهان اسلام بودند. 

 

امام رضا علیه السلام هم در زمان خودشان عامل وحدت و گسترش تشیع بودند هم بین محبان اهل بیت در مدینه و عراق و ایران ارتباط برقرار کردند و هم با حضور علویان و فرزندان موسی بن جعفر علیه السلام به واسطه امام رضا(ع) وحدت ایجاد شد و هم تشیع گسترش پیدا کرد.