مهارت های زندگی در سیره نبوی/ عدالت و بخشش از ویژگی های ارزشمند پیامبر اکرم(ص) است

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛  به يکی از راهکارهای در امان ماندن جوامع انسانی و اسلامی از آسيب های اخلاقی، پيروی نمودن از الگوهای است که خداوند برای هدايت و اصلاح بشر آنان را معرفی کرده است، يکی از پاک ترين وکامل ترين آنها، پيامبر اعظم (ص) اسلام حضرت محمد (ص) می باشد ، اقتدا به اين الگوی الهی نيازمند به آگاهی از ويژگی ها و فضايل ايشان است، يکی از بهترين راههای  دستيابی به آن ويژگی ها بعد از کلام الهی، مراجعه به سخنان شخصيتی است که نزديک ترين فرد به رسول خدا (ص)، امين و جانشين برحق آن حضرت ،يعنی امير مومنان علی (ع) است .لذا در این خصوص با حجت الاسلام والمسلمین «عیسی عیسی زاده» رئیس میز توسعه و تعمیق فرهنگ قرآن دفتر تبلیغات اسلامی گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

ضرورت معرفی و شناساندن ویژگی های اخلاقی و سبک زندگی پیامبر اسلام به مسلمانان در دنیای امروز چیست؟

جوامع اسلامی  عصر ما به سبب فاصله گرفتن از ارزشهای اخلاقی، دچار مشکلات فراوانی درزندگی شدند، با نگاهی به وضعيت مسلمانان در کشورهای اسلامی به ويژه منطقه خاور ميانه، فضای ضد اخلاقی، آنچنان گريبان آنان را گرفته است که همانند گرگ های درّنده به جان هم افتادند و روزی نيست مگر آنکه افراد زيادی از انسان های بی گناه در اثر اين بی اخلاقی ها به کام مرگ کشيده می شوند، اين مصيبت  تا زمانی که همه مسلمانان به دامن قرآن بر نگردند و سيره اخلاقی پيامبر اعظم اسلام حضرت محمد (ص) را الگوی زندگی خود قرار ندهند، آنان را رها نخواهد کرد، بر همين اساس ضرورت دارد تا فضايل اخلاقی آن پيامبر مهربانی ها به همگان معرفی گردد.

امير مومنان علی(ع) درباره لزوم پيروی مسلمانان از سيره عملی نبی گرامی اسلام (ص) فرمودند: «و لقد کان فی رسولِ الله(ص) کافٍ لک فی الاسوه... فتأسِّ بنبيِّکَ الاطيَبِ الاَطهَر فاِنَّ فيه اُسوةٌ لِمَن تأسّی و عزّاة لمن تَعزّی واَحَبُّ العبادِ الی الله المُتأسّی بنبيّه والمقتصُّ لأثرِه» ( از پيامبری که پاکيزه ترين و پاک ترين مردم است پيروی کن ؛ ، زيرا راه و رسمش سرمشق و الگويی است برای هر کس که تأسی جويد و انتسابی است عالی برای هر کس که بخواهد منتسب گردد، و محبوب ترين بندگان خداوند کسی است که از پيامبرش سرمشق گيرد و قدم جای قدم او گذارد.)

بهترین راه شناخت پيامبر اکرم(ص) چیست؟

بهره جستن از سيره عملی رسول خدا(ص) مشروط به شناخت دقيق و همه جانبه زوايای گوناگون زندگی سرشار از هدايت گری آن حضرت می باشد ، يکی از بهترين و دقيق ترين راههای معرفت به ويژگی های زندگانی آن رسول اکرم(ص) بهره گيری از سخنان گهربار نزديکترين شخص به آن حضرت و آگاه ترين فرد به شخصيت آن حضرت، يعنی امير مومنان علی (ع) است، همانگونه که خود حضرت در اين باره فرمودند:«  شما به خوبی موقعيت مرا از نظر خويشاوندی و قرابت و منزلت و مقام ويژه، نسبت به رسول خدا (ص) می دانيد.

«ابن ابی الحديد» در اين باره گفته است :« وقتی از استادم ابوجعفر درباره ذيل خطبه 105 نهج البلاغه پرسيدم که من کلمات و خطبه های اصحاب را ديده ام، ولی هيچ کدام پيامبر (ص) را اين گونه که علی(ع) با عظمت ياد کرده مطرح نکرده اند و مانند او به پيامبر دعا نکرده اند، او در پاسخ گفت: صحابه در کجا کلام مدوّنی دارند تا از آن فهميده شود که چگونه از پيامبر (ص) ياد کرده اند؟ سپس گفت: علی به پيامبر (ص) ايمان قوی داشت و قوياً او را تصديق می نمود و به او يقين راسخ داشت و در راه او هيچ ترديدی نداشت و در راه اجرای خواسته های او بود. با تمام اين اوصاف، او رسول خدا (ص) را بسيار دوست می داشت؛ زيرا با او نسبت نزديک داشت و زير نظر او تربيت يافته بود و موقعيت ويژه ای نزد او داشت که ديگر اصحاب نداشتند. به اين ترتيب شرافت پيامبر (ص) برای علی(ع) هم هست، زيرا آن دو يک روح در دو بدن بودند. پدر آنها يکی بود و از نظر اخلاقی با هم تناسب داشتند. علی آرزو داشت دعوت اسلام فراگير شود، پس چگونه پيامبر را تعظيم و احترام نکند و در اعتلای کلمه او تلاش ننمايد.

شناخت و آگاهی نسبت به شخصیت پيامبر اکرم(ص) چه ارزش و جایگاهی برای مسلمانان دارد ؟

شناخت و آگاهی نسبت به شخصيت رسول خدا(ص)علاوه بر آثار و برکات دنيوی ، پاداش بى‏كران الهى را نيز در پى دارد، چنانكه امير مومنان علی (ع) در اين باره فرمودند: «فَاِنَّه مَن ماتَ مِنكُم عَلى فِراشِهِ وَ هُو عَلى مَعرِفةِ حَقّ رَبِّهِ و حَقِ رَسولِهِ وَ اَهلِ بَيته ماتَ شَهيداً وَ وَقَعَ اَجرُهُ عَلَى اللّه وَ استَوجَبَ ثَوابَ مانَوى مِن صالِح عَمَلِهِ...؛ پس براستى كسى كه در بستر خويش با شناخت خدا و پيامبر(ص) و اهل بيت آن حضرت بميرد، شهيد از دنيا رفته و پاداش او بر خداست و ثواب اعمال نيكويى را كه قصد انجامش را داشته خواهد برد.

الگوی معرفی شده از سوی خداوند چه زمانی می تواند راهنمای کامل و جامعی برای  سعادت انسان ها باشد؟

الگوی معرفی شده از سوی خداوند برای هدايت بشر ،زمانی می تواند راهنمای کامل و جامعی باشد و انسانها را به سر منزلگاه سعادت و خوشبختی برساند که شخصيت وجوديش و راه و روشش در تمام عرصه های زندگی از هر گونه عيب و نقصی پاک و طاهر باشد ، بر همين اساس امير مومنان علی (ع)در باره طهارت وجودی رسول اکرم(ص) فرموده است: «خداوند نطفه پاک پيامبران را در بهترين جايگاه به وديعت نهاد و در بهترين مکانها آنها را مستقر ساخت، صلب کريم پدران آنان را به رَحِم پاک مادران منتقل نمود. هرگاه يکی از آنان بدرود حيات می گفت، ديگری بعد از او برای پيشبرد دين خدا به پای خاست تا اينکه اين منصب بزرگ نبوت از جانب خداوند سبحانه و تعالی به محمد(ص) رسيد. او را از بهترين اصلها و مکانها که با ارزش ترين روييدنيها از آن به دست می آيد استخراج کرد و نهال وجود او را در اصيل ترين و عزيزترين سرزمين ها غرس کرد و شاخه های هستی او را از همان درختی که پيامبران را از آن آفريد به وجود آورد. از همان شجره ای که امينان درگاه خود را از آن برگزيد. فرزندانش بهترين فرزندانند و خاندانش بهترين خاندان و دودمانش بهترين دودمانند.

چرا پيامبر اکرم(ص) مورد توجه اقشار گوناگون بودند؟

پيامبر اعظم (ص) به سبب ويژگی های منحصر به فردش مورد توجه اقشار گوناگون جامعه عصر بعثت قرار گرفت و منشا آثارو برکات فراوانی شد، امير مومنان علی(ع)در اين باره فرمودند:« دلهای نيکوکاران، شيفته پيامبر اکرم (ص) گشت و چشمهای حق جويان به سوی او متوجه شد و به برکت وجودش کينه ها را مدفون ساخت و آتش دشمنی ها را فرو نشاند. افراد دور افتاده را به واسطه او به هم نزديک ساخت و نزديکانی که در ايمان و هدف هم آهنگ نبودند از هم دور نمود. ذليلان محروم در پرتو وجود او عزت يافتند و عزيزان خودخواه ذليل شدند.

رفتار پیامبر اسلام با کودکان چگونه بود؟

يکی ازسيره های اخلاقی رسول اکرم (ص) ابراز محبت به کودکان و خردسالان بود ،امير مومنان علی (ع) در باره اين خصوصيت اخلاقی پيامبر (ص) و شيوه رفتاری ايشان با خودش در دوران کودکی فرموده است: «پيامبر مرا در اتاق خويش مى‏نشاند، در حالى كه كودك بودم مرا در آغوش خود مى‏گرفت، و در بستر مخصوص خود مى‏خوابانيد... و بوى پاكيزه خود را به من مى‏بوياند و گاه غذا را لقمه لقمه در دهانم مى‏گذاشت... و من همواره با پيامبر بودم چونان فرزند كه همواره با مادر است ،پيامبر(ص) هر روز نشانه تازه‏اى از اخلاق نيكو را برايم آشكار مى‏فرمود، و به من فرمان مى‏داد كه به او اقتدا نمايم.

الگوگیری از سبک زندگی پیامبر اسلام با توجه به شرایط امروز جامعه  چه نقشی می تواند در حل مشکلات خانواده ها داشته باشد؟

يکی از ويژگي های پيامبر اعظم(ص) که می تواند راهگشای بسياری از مشکلات خانوادگی باشد ، رعات حقوق خانواده می باشد، امير مومنان علی (ع) در باره اين خصوصيت رسول خدا(ص) فرمودند: : «وَ کَانَ اِذَا اُوِیَ اِلی مَنِزِلِه جَزَءَ دُخُولَهُ ثَلاثَهَ اَجزاء: جزءً لِلّه عَزَّوَجَلَ وَ جُزءً لاِهلِهِ وَ جُزءً لِنَفسِهِ. ثُمَ جَزَءَ جُزئَهُ بَينَهُ وَ بينَ النَاسِ، فَيرُدُ ذلِکَ عَلَی العامَةِ وَ الخاصَةِ وَ لا يَدَخِرُ عَنهُم شيئاً»; هرگاه پيامبر(ص) وارد خانه می شد، وقت خود را سه قسمت می کرد; يک بخش آن را برای عبادت خداوند، بخشی ديگر را برای خانواده، و بخش سوم را برای خود اختصاص می داد، سپس وقت مختص خود را، بين خويش و مردم تقسيم می کرد، کوچک و بزرگ را در اين قسمت پاسخ می داد، و چيزی را از آنان دريغ نمي ورزيد.

مهمترین رمز  موفقیت پیامبر اکرم (ص) در جذب مردم به دین اسلام چیست؟

يکی از ويژگی هاي اخلاقی رسول اکرم(ص) که رموز موفقيت آن حضرت و سبب جذب مردم به سوی ايشان و دين اسلام می شد ،تواضع و فروتنی ايشان بود، امير مومنان علی (ع) در بيان اين ويژگی رسول اکرم(ص) می فرمايد: پيامبر (ص)روی زمين می خورد و چون بندگان می نشست و به دست خود، پای افزار خويش را پينه می زد و جامه خود را وصله می نمود و بر مرکب بی پالان سوار می شد و ديگری را همراه خود سوار می کرد.  رفتارهای متواضعانه پيامبر اکرم (ص)در حدی بود که آن حضرت با همگان غذا می خورد، دعوت هر کس، حتی فقيرترين مردم را می پذيرفت. دوست نداشت افراد پشت سر ايشان حرکت کنند و می فرمود: چنين کاری زمينه ساز کبر است. فروتنی پيامبر به حدی بود که همنشينی با فقرا و اهتمام نسبت به ايشان عادتش بود، به حدّی که اين مسئله اشراف را ناراحت کرده و بر آنان دشوار گرديده بود، به گونه ای که ثروتمندان قريش از ايشان خواستند: اين جماعت را از خود براند تا آنها به او بپيوندند.

چرا پیامبر اکرم (ص) رحمه للعالمین  است؟

يکی از اوصاف ارزشمند  پيامبر اعظم(ص) رحمت بودن  آن حضرت  است. قرآن کريم در اين باره  می فرمايد: «و ما اَرسَلناکَ الارحمةً لِلعالمين»  رحمت برای جهانیان. وجود پیغمبر خاتم سبب سعادت دو جهان مردمان است. چرا که عمل به آئین و برنامه‌ای که او با خود آورده است ناکامیها و بدبختیها و بیدادگریها و تباهکاریها را پایان می‌دهد، و سرانجام منتهی به حکومت صالحان با ایمان بر معموره جهان خواهد شد، و در پایان آنان را به نعمت جاوید و سرمدی آخرت نائل خواهد کرد. مرحوم طبرسي در باره  دليل رحمت العالمين بودن رسول اکرم(ص) فرموده است :«جهتش آن است که پيامبر اکرم(ص)آنچه را موجب سعادت ابدی مردم است برای آنها آورده و اين حتی برای کفار و مشرکان نيز رحمت محسوب می گردد، زيرا به مثابه سفره ای است از طعام گسترده ولی بعضی از مردم از غذاهای آن استفاده نمی کنند.

اميرمومنان علی (ع)در باره اين ويژگی پيامبر(ص) فرموده است: «كَانَ فِي الْأَرْضِ أَمَانَانِ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ وَ قَدْ رُفِعَ‏ أَحَدُهُمَا فَدُونَكُمُ الْآخَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِ أَمَّا الْأَمَانُ الَّذِي رُفِعَ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَمَّا الْأَمَانُ الْبَاقِي فَالاسْتِغْفَارُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى- وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُون؛ در زمين دو امان و وسيله نجات از عذاب الهی بود که يکی از آنها برداشته شد، دومی را دريابيد و به آن چنگ زنيد. اما امانی که برداشته شد ،رسول خدا (ص) بود و امانی که باقی مانده استغفار است. خداوند تعالی می فرمايد: خداوند آنها را عذاب نمی کند تا تو در ميان آنها هستی و خداوند آنها را عذاب نمی کند در حالی که استغفار می کنند.

 با توجه به شرایط خاصی که مردم عرب در عصر جاهلیت داشتند و به راحتی امکان هدایت و دعوت آنها به اسلام و یکتاپرستی وجود نداشت پیامبر اکرم(ص) چگونه توانستند مردم را به سوی خود هدایت کنند؟

 دلسوزی و خير خواهی رهبران دينی، يکی از ويژگی هايی است که می تواند نقش بسيار مهمی در هدايتگری امت داشته باشد و اگر پيامبر اکرم (ص) توانست مردم عصر جاهليت را از آن همه گمراهی ها نجات دهد، همين خير خواهی و دلسوزی ايشان بود، خداوند در  قرآن کريم دربيان اين ويژگی آن حضرت  مى‏فرمايد: «لَقَد جاءَكم رَسولٌ مِن اَنفسكم عَزيزٌ عَلَيه ما عَنتّم حَريصٌ عَليكُم بِالمُؤمِنين رَئُوفٌ رَحيمٌ(توبه 128)؛ همانا فرستاده‏اى از خود شما به سويتان آمد كه رنجهاى شما بر او سخت است و اصرار بر هدايت و راهنمايى شما دارد و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است .  به تعبير قرآن ،«فلَعلّك باخِغٌ نَفسَك عَلى آثارِهم اِن لَم يُؤمِنوا بهذا الحديث اَسَفاً» دلسوزى رسول خدا برای هدايت امت در حدّى بود كه گاهى از شدّت غصّه و ناراحتى در آستانه هلاكت قرار مى‏گرفت.

امير مومنان على (ع)  در بيان خير خواهی های حضرت مي فرمايد: «خدا پيامبر اسلام را به هنگامى مبعوث فرمود كه مردم در حيرت و سرگردانى بودند، در فتنه‏ها به سر مى‏بردند، هوى‏ و هوس بر آنها چيره شده، و خود بزرگ بينى و تكبّر به لغزش‏هاى فراوانشان كشانده بود، و نادانيهاى جاهليّت پست و خوارشان كرد و در امور زندگى حيران و سرگردان بودند، و بلاى جهل و نادانى دامنگيرشان بود. «فبالَغ (ص) فى النّصيِحة وَ مَضى عَلى الطَّريقَةِ وَ دَعا اِلَى الحِكمَةِ وَ المَوعِظَة الحَسَنَة»  پيامبر اكرم (ص) در نصيحت و خيرخواهى نهايت تلاش را كرد، و آنان را به راه راست راهنمايى، و از راه حكمت و موعظه نيكو، مردم را به خدا دعوت فرمود.

آن حضرت در سخني ديگر نيز در همين باره فرمود: «محمد(ص) بار سنگين رسالت را بر دوش كشيد، و به فرمانت قيام كرد، و به سرعت در راه خشنودى تو گام برداشت، حتى يك قدم بر عقب برنگشت و اراده او سست نشد، و در پذيرش و گرفتن وحى نيرومند بود، حافظ و نگهبان عهد و پيمان تو بود و در اجراى فرمانت تلاش كرد تا آنجا كه نور حق را آشكار و راه را براى جاهلان روشن ساخت، و دل‏هايى كه در فتنه و گناه فرو رفته بودند هدايت شدند پرچم‏هاى حق را بر افراشت و احكام نورانى را بر پا كرد.