گسترش زودباوری در نسل جوان مهمترین آسیب فضای مجازی است

خبرگزاری شبستان – اردبیل:

فضای مجازی و گروه های اجتماعی از تکنولوژی های نوین قرن اخیر است که همه زندگی و فکر و اندیشه و رفتار آحاد جامعه خصوصاً نوجوانان و جوانان را در برگرفته است.

این تحول شگفت انگیز اجتماعی می تواند بر تمام ارزش ها و هنجارها و رفتار نسل جوان تاثیر گذار باشد و مانند یک شمشیر دو لبه باعث رشد و تعالی افراد شود و هم باعث انحطاط و آسیب های جدی کاربران باشد.

همگان خصوصاً خانواده ها و نسل جوان باید توجه داشته باشند که فضایی که به آن مجازی اطلاق می شود در واقع فضای حقیقی است و کاملاً می تواند بر همه تحولات فردی و اجتماعی جوامع تاثیر گذار باشد.

در این خصوص مصاحبه ای اختصاصی با «حسن مهدوی» کارشناس فرهنگی و اجتماعی خواهیم داشت، که در ذیل می خوانید:

- لطفا به عنوان اولین سئوال در خصوص تاریخچه تکنولوژی های نوین رسانه ای به صورت کوتاه توضیحاتی بیان بفرمائید؟

مهدوی: با سلام و عرض ادب؛ باید اذعان داشت با اختراع تلگراف و تلفن و سپس رادیو و تلویزیون و ماهواره های مخابراتی و تلویزیونی و از سال 1990 با ظهور اینترنت و جهانی شدن ارتباطات تقریبا تمام عرصه های زندگی فردی و اجتماعی انسان تحت تاثیر آن قرار گرفت و در واقع قرن اخیر را می توان قرن تحولات شگفت انگیز اجتماعی دانست که مهمترین آن انقلاب در عرصه ارتباطات است. به عبارت دیگر قرن اخیر، قرن انفجار ارتباطات هم می توان نام برد و انسان در احاطه پیام و ارتباطات و اطلاعات قرار گرفته است.

اینترنت، اینترانت، فضای مجازی و گروه های اجتماعی همه و همه زندگی انسان ها را در بر گرفته است و در حال حاضر کمتر کسی را می توان یافت که از این تکنولوژی بهره مند نشود و باید این نکته را هم عرض کنم که این شرایط هم باعث رشد و بالندگی و پویایی علمی، اجتماعی و... و هم دارای آسیب ها، خطرات و تهدیدات گوناگون برای انسان است. در واقع یک شمشیر دو لبه است و به نوع استفاده کاربر بستگی دارد.

- با توجه به نکاتی که فرمودید نوع مواجهه ما با این پدیده خصوصا خانواده ها چگونه باید باشد و آیا این تکنولوژی به سود نوجوانان و جوانان ما است یا به ضررایشان؟

مهدوی: امیر المومنین علی (ع) در روایتی بیان می دارند، «لا تَقْسِروا اَوْلادَكُمْ عَلى آدابِكُم، فَاِنَّهُمْ مَخْلوقونَ لِزَمانٍ غَيْرِ زَمانِكُم» یعنی فرزندان خود را با آداب خودتان تربیت نکنید زیرا که آنها مخلوقاتی برای غیر زمان شما هستند و در واقع انسان های زمان آینده هستند. ( شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید ج 2، ص267)

ایشان به درستی سبک و اسلوب تربیت کودکان و نوجوانان را خاطر نشان کرده اند. اولین نهاد تربیتی و رشد فرد خانواده است در دوران کودکی فرد بدون درک بسیاری از خوبی ها، بدی ها و هنجارها و ناهنجاری ها و کج روی ها بیشتر از والدین خود تقلید و تبعیت می کنند پس پدر و مادری موفق است که رسالت تاریخی و مهم خود را بدرستی انجام نماید و دارای نظام تربیتی و قاعده و قانون باشد و آمادگی لازم حضور فرزندان خود در این فضا و شرایط اجتماعی و تحولات آینده و پیشرفت های نوین رسانه ای را در فرزندان خود ایجاد نماید. اینترنت و فضای مجازی یک پدیده جهان مشمول است فرد می تواند هر زمان، هر جا و به هر میزان تمام اطلاعات و خدمات مورد نیاز خود را به ساده ترین روش دریافت نماید. در گذشته 2 اشکال گرانی و نبود تولید محتوا توسط افراد مانع حضور نوجوانان و آحاد جامعه در این فضا بود ولی در حال حاضر فراگیرترین و مسلط ترین فرهنگ تاثیرگذار در جامعه خصوصا برای نوجوانان و جوانان اینترنت و فضای مجازی است.

این ارتباط هم می تواند زمینه رشد مهارت ها و آگاهی های مختلف را برای نوجوانان و جوانان به بار بیاورد و هم می تواند آنها را در مسموم ترین و آسیب زا ترین فضا قرار دهد پس استفاده از آن نیاز مبرم به ظرفیت فکری و قابلیت های روحی و مهارتی دارد تا اسیر جلوه های زیبا اما فریبنده آن نشوند.

- چه توصیه های برای خانواده ها برای استفاده فرزندان خود از این تکنولوژی دارید؟

مهدوی: سئوال خوبی است خانواده ها و حتی معلمان و مربیان، 2 نوع برخورد را می توانند با نوجوانان و جوانان داشته باشند اول محدودسازی، به معنای در اختیار نگذاشتن این فضا برای فرزندان خود که باید اذعان کرد دیگر این روش ها کارکرد خود را از دست داده اند و روش های منع و سرکوب نه تنها ثمری ندارد بلکه به حریص تر شدن نوجوانان منجر می شود، خصوصا شیوع بیماری کرونا و استفاده اجباری نوجوانان و جوانان و قرار گرفتن آنها در این فضا و عدم آشنایی و تسلط خانواده ها بستر را بیشتر فراهم کرد در یک پژوهشی تا قبل از شیوع این بیماری متوسط حضور کودکان در این فضا 44 دقیقه بود ولی متاسفانه در حال حاضر تا میزان بیش از 7 ساعت هم افزایش یافته است دوم مصونیت بخشی، با هدایت و نظارت و مدیریت و برخورد واقع بینانه با موضوع و ایجاد آمادگی و ارتقا ظرفیت درک و فهم و آموزش مهارت های لازم استفاده از آن تکنولوژی با ارتقای سطح سواد رسانه ای و ایجاد یک کنترل درونی در کودکان و جوانان باشد.

- در خصوص اهداف و آثار رسانه ها و فضای مجازی چه نکاتی می توانید بفرمائید؟

مهدوی: ببینید نظام سلطه و سردمداران اینترنت و مقوله گردش آزاد اطلاعات در جهان و پشتیبانان فضای مجازی در تلاش گسترده هستند برای یکسان سازی سلایق و ذائقه ها در جهان و این مهم تحقق پیدا نمی کند مگر با کاهش قدرت تفکر و اندیشه و مخدوش کردن نظام عقاید و بینش اقشار مختلف مردم خصوصاً نوجوانان و جوانان همچنین با ایجاد نشاط و تفریح کاذب و غیر مفید و به حداقل رساندن گفتمان در بین مردم خصوصاً اعضای خانواده ها و گریزان کردن آحاد جامعه از جمع گرایی و ایجاد شکاف های جدید طبقاتی و گسست بین نسلی، زمینه را برای حکمرانی بر ذهن ها و اندیشه ها و دل ها و تسلط بر سرنوشت ملت ها را فراهم نمایند.

- از آسیب های اینترنت و فضای مجازی خصوصاً بر کودکان و نوجوانان توضیحاتی بفرمائید؟

مهدوی: از خود بیگانه شدن و اعتیاد نسبت به اینترنت و فضای مجازی خصوصاً در بین جوانان از مهمترین آسیب های این فضا است از دست دادن شخصیت مستقل، اصیل و واقعی و عدم ارتباط با دیگران خصوصاً خانواده ها که منجر به مشکلات ارتباطی، اجتماعی حتی تحصیلی برای نسل جوان می شود این آسیب ها را در 3 سطح کودکان، نوجوانان و جواانان می توان تفکیک کرد.

طغیان های خلقی و رفتارهای پرخاشگرانه و فعالیت های غیر عادی، بی ترسی، سنگدلی و عدم توجه و تمرکز، بی نظمی و گوش ندادن به حرف بزرگتر ها و والدین و در نهایت مشکلات درسی و تحصیلی و ارتباطی و تعاملی از خطرات این فضا برای کودکانی است که بطور مستمر از بازی های رایانه ای و فضای مجازی استفاده می کنند.

علایم عدم توجه به احساسات و حقوق دیگران، زودباوری، خشونت فیزیکی، تمایل به دزدی، دعوا و خرابکاری، ضعیف شدن در تحصیل، خشونت با مردم، عجله و هیجان بیش از حد و آمادگی برای مصرف الکل و دخانیات برای دوران نوجوانی می توان بر شمرد

نشانه هایی همچون فقدان انگیزه برای درس و تحصیل، مشکلات ارتباطی و تفریحی، نزدیکتر شدن به دوستان اینترنتی بجای دوستان واقعی، دوری از ارزش های اخلاقی و دینی، کم حوصلگی و عدم تعهد و حس مسئولیت پذیری و پایبندی به زیست مجازی بجای زیست واقعی و حقیقی از آثار مخرب حضور مستمر جوانان در فضای مجازی است.

- به نظر شما ریشه فریبندگی و اعتیاد آوری فضای مجازی و اینترنت در میان نسل جوان چیست؟

مهدوی: در خصوص این سئوال می توان به 3 دلیل اشاره کرد اول گمنامی در این فضای است. عدم شناخته شدن شخص در این فضا زمینه را برای انتشار هر حرف، پیام، فیلم و عکس را فراهم می کند. دوم راحتی استفاده و عدم وجود شرایط پیچیده حضور در این فضا است و سومین دلیل گریزگاه بودن و در واقع مُسکّن بودن برای  آزاد شدن از مسائل و مشکلات زندگی راه را برای استفاده معتادگونه از این فضا را فراهم می کند.

یک نکته دیگر هم باید عرض کنم در غرب برای نسل های مختلف هر 10 سال یک نام گذاشته می شود مثلا نسل X که زیست مجازی ایشان 25 درصد بوده و زیست حقیقی آنان 75 درصد، نسل Z که زیست مجازی ایشان 50 درصد بوده و زیست حقیقی آنان 50 درصد، و متاسفانه نسل حاضر که به نسل آلفا تعبیر می شود زیست مجازی ایشان 75 درصد بوده و زیست حقیقی آنها 25 درصد هست که متاسفانه اقشار مختلف مردم در ایران خصوصاً جوانان هم در این راستا حرکت می کنند و در حال حاضر 80 درصد مقطع سنی 15 تا 24 سال از اینترنت و فضای مجازی استفاده می کنند و خواسته و ناخواسته امواج این پدیده در زندگی افراد احاطه پیدا کرده است و کار را برای والدین و دستگاه های فرهنگی سخت و پیچیده کرده است.

- به عنوان سئوال پایانی، آسیب های اجتماعی اینترنت و فضای مجازی را بیان بفرمائید؟

مهدوی: واقعیت این است که این پدیده که روز به روز در حال گسترش و تسلط بر ذهن ها و اندیشه های افراد است آسیب های مختلف را بر جامعه تحمیل می کند. مهمترین آن تغییرات در نظام ارزش و هنجارهای اجتماعی است. تقابل ارزش های غربی با فرهنگ ناب و اصیل ایرانی و اسلامی خصوصاً در حوزه تهدید بنیان های خانواده و گسست میان نسلی و عدم فهم زبان همدیگر با مواجه شدن با سبک های زندگی مختلف شرایط را برای بی هویت شدن نسل جوان فراهم می کند. فردگرایی در تقابل جمع گرایی، تغییر ارزش های دوست یابی و همسر گزینی و ایجاد ارتباط های نامتعارف و غیر اخلاقی حتی سهولت در خیانت و زمینه سازی برای روابط نامشروع و عمومی شدن حریم خصوصی افراد و سوءاستفاده های جنسی از دیگر آسیب های مهم این فضا است. حتی تحریک پذیری قومیت ها و ایجاد اختلاف و شکاف در جامعه که منجر به ضعیف شدن بنیان های اجتماعی و قدرت فرهنگی و اجتماعی جامعه در برابر شایعات، اخبار کذب و دروغ و جریان سازی های رسانه ای علیه هویت، مکتب، عزت، دین و آئین مردم می شود.

مهمترین آسیب و خطر فضای مجازی زدودن فکر و اندیشه در افراد و گسترش زودباوری و از خود بیگانه شدن و بی هویتی نسل جوان است.

- در پایان اگر نکته ای خاص دارید بفرمائید؟

مهدوی: بنده از حضرتعالی و خبرگزاری موثر شبستان در آگاه سازی و تنویر افکار و روشنگری آحاد مردم خصوصاً جوانان تلاش می کنید، تشکر می کنم و خاطر نشان می کنم که نقش خانواده ها در ایجاد ظرفیت روحی و مهارت های استفاده از این فضا و نیز نقش دولت به عنوان پشتیبان دستگاه های فرهنگی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است. باید زبان نسل جوان و نوجوان که نسل دیجیتال و نسل فضای مجازی است را به درستی فهمید و برای آن برنامه ریزی کلان و متناسب را در هر رده سنی انجام داد.