به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن ۱۳ آبان، روز ملی مبارزه با استکبار و روز دانش‌آموز و به منظور بررسی الزامات و برکات انس دانش‌آموزان با مسجد در مسیر استکبارستیزی با «سیداحمد زرهانی»، قائم مقام ستاد اقامه نماز و مدیرعامل مجمع خیرین مسجدساز گفتگویی ترتیب داده ایم که درا دامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
تعامل با دانش‌آموزان در میان طیف وسیع مخاطبانی که مسجد دارد، از چه ضرورت و الزاماتی برخوردار است؟
مسجد خانه دوم همه مسلمانان است و مثل مدرسه نقش بارز آموزشی و فرهنگی و تربیتی دارد. فضای مادی و معنوی مسجد باید به گونه ای آراسته شود که کودکان و نوجوانان را فرابخواند و رشد و تعالی بدهد. مسجد همان جایگاه ذکر الهی و آموزش معارف و مدرسه مکارم اخلاق و کانون عبادت و مرکز شناخت و پرورش استعدادها و محل تسهیل مراحل رشد آینده سازان است. در معماری شهرها و شهرک ها باید تناسب و توازن بین خانه های مردم و مساجد و مدارس مدنظر قرار گیرد و برای دسترسی شهروندان به مساجد چاره اندیشی شود. به نحوی که هر کودکی با سهولت به مدرسه و مسجد راه پیدا کند.
مسجدی که اختصاص به میانسالان و سالمندان داشته باشد و جاذبه ای برای کودکان و نوجوانان نشان ندهد، فاقد کارآمدی کامل است و نقش چندانی در ساختن آینده جامعه ایفا نمی کند. جامعه از رهگذر ایفای نقش های فرهنگی خانه و مدرسه و مسجد باید ساخته شود و گرنه کارگزاران فضای مجازی و شبکه های اجتماعیِ بیگانه کار خود را می کنند و به فرزندان ما هویت کاذب می دهند و آنان را از مدار فرهنگ مسلمانی قدری دور می کنند.
از این رو، در طرح آمایش سرزمین و جانمایی برای مساجد باید دقت کافی و بین تراکم جمعیت و احداث مساجد جدید تناسب لحاظ شود.
با فرض این تناسب و توازن مساجد باید چه کارکردها و ویژگی هایی داشته باشند؟
نخست آنکه مساجد باید از فضای مطلوب و مطبوع برای عبادت و اقامه نماز جماعت برخوردار باشند و از حیث بهداشت و تهویه و روشنایی و ظرفیت خوشایند طبع نمازگزاران طراحی و مدیریت شوند همچنین، مساجد باید از جاذبه ها و برنامه های علمی و فرهنگی و اجتماعی و امکانات هنری و فناوری های نو متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان برخوردار باشند.
ویژگی دیگر آنکه امام جماعت در مسجد افزون بر دانش های اسلامی باید با تعلیم و تربیت اسلامی، روانشناسی کودک و نوجوان و علوم ارتباطات آشنایی داشته باشد و با مهارت با نسل نو ارتباط برقرار کند.
علاوه بر این، تداخل وظایف و تعارض در برنامه های مساجد نباید علنی شود و در خانه خدا دسته بندی های کاذب راه پیدا نکند، خانه خدا باید رنگ خدا داشته باشد.
ویژگی دیگر آنکه در مساجد باید امکان حل و فصل مشکلات مردم و گره گشایی برای همه فراهم و نیز روی مشوق ها و روش های ایجاد انگیزه، مطالعه شود و با ابتکار راه های جذب کودکان و نوجوانان تدوین گردد.
باید توجه داشت امامان جماعت مثل همه مدیران و فعالان فرهنگی نیاز به آموزش مستمر و نوسازی برنامه ها و روش ها دارند. حداقل از طریق فضای مجازی و یا جلسات توجیهی این نیازها باید تامین شود.
مهم آنکه اسباب مشارکت کودکان و نوجوانان در امور مساجد باید فراهم شود به نحوی که هر کس بتواند نقشی را ایفا کند و خود را در تمشیت امور اثرگذار ارزیابی کند. اگر بزرگترها فرمانده و کوچکترها فرمان‌پذیر قلمداد شوند پس از مدتی ممکن است ارتباط قطع شود.
علاوه بر این، در فضای فرهنگی مسجد باید کودکان و نوجوانان با معارف دین و فلسفه نماز و آداب معاشرت آشنا شوند و فرصت های کافی برای رشد مذهبی، رشد اجتماعی، رشد عقلی و رشد اخلاقی پیدا کنند و مهارت های زندگی را یاد بگیرند و با اعتماد به نفس در جامعه فعال باشند. نهایتاً آنکه کودکان و نوجوانان در مسجد باید محبت و احترام ببینند و توسط امام جماعت و فعالان فرهنگی تکریم شوند.
از موارد ده گانه‌ای که بیان شد، استنباط می شود ما نیازمند بازخوانی نقش مساجد و نوسازی برنامه های فرهنگی آنها هستیم. برخی از مساجد ما همین الزامات و نقش آفرینی ها را رعایت می کنند و کارنامه دارند و برخی ها هم نیازمند تجدید حیات فرهنگی و اجتماعی هستند. عمران و آبادی مسجد فقط با کاشی کاری و ساختن گنبد و مناره های بزرگ محقق نمی شود بلکه به حضور آحاد مردم در خانه خدا و ذکر الهی و نشر معارف قرآن و تعظیم شعائر دین در مناسبت ها نیز نیاز دارد.
ایجاد روحیه مقاومت، ولایتمداری و استکبارستیزی در دانش‌آموزان به عنوان نسل آینده‌ساز کشور چقدر به انس آنها با مسجد به عنوان کانون تربیت نیاز دارد؟
مساجد نقش آموزشی و تربیتی بارز دارند. اگر در مسجد جلسات آموزش و تفسیر قرآن مجید برگزار شود و عالمان با زبان ساده آیات قرآن را برای کودکان و نوجوانان تفسیر کنند و به پایه های اعتقادی آن استحکام ببخشند و اصول عقاید و احکام و اخلاق اسلامی را تبیین کنند، به تدریج منتهی به ایجاد نوعی معرفت می شود. نوجوانی که مجهز به جهان بینی توحیدی می شود با خدا ارتباط برقرار می کند از سجایای زیادی بهره مند می گردد.
در روش آموزش دین باید نوآوری داشته باشیم و در مدرسه و خانه و مسجد تمرکز مربیان باید روی بیداری فطرت ها باشد و برای شکوفایی و باروری قدرت تعقل و پرورش قوه تفکر آینده سازان برنامه ریزی شود.
آموزش توحید و تعلیم معارف یکتاپرستی و تقویت اعتقاد به مبدا و معاد و فهم فلسفه ارسال رسل و بیان دلائل عقلی و نقلی عدل و امامت اهمیت دارد. کسی که در نوجوانی با استدلال، اصول دین را یاد می‌گیرد و با آیات و نعمت های الهی مانوس می شود، به سادگی دچار انحراف نمی شود. جوانی که موحد پرورش پیدا می کند و یکتاپرست است طبعاً ولایت عظمای الهی و ولایت و اولیای خدا را می پذیرد و زیر بار ولایت طاغوت نمی رود و شمّ استکبارستیزی دارد و تن به کارهای ناروا نمی سپارد.
اصول دین و احکام و مکارم اخلاق را با ضرب و زور نمره و با تحکم و تهدید نمی توان تعلیم داد. روش انبیا و اولیای خدا سرمایه گذاری برای بیدار کردن فطرت ها و احیای عقول بوده است بخش عظیمی از سرمایه های ملی برای آموزش دین در مدارس و دانشگاه های کشور به هدر می رود. آموزش دین با آموزش جبر و فیزیک فرق دارد و نباید از یک روش حافظه محور برای هر دو استفاده کرد. لذا در مسجد باید مربیان و عالمان روی بیداری فطرت ها و زنده کردن عقل ها و برانگیختگی تفکر ها متمرکز شوند و راز و رمز احیای دل ها راپیدا کنند. تحول در اندیشه ها از فهم درست و استدلالی معارف قرآن و اهل بیت(ع) آغاز می شود.به اعتباری، نماز مرکز ثقل همه فضائل اخلاق است و جوانی که با معرفت نماز را اقامه می کند دانش و بینش و جاذبه و دافعه دارد و با فرقان و تشخیص در میدان زندگی حرکت می کند.
چقدر آنچه این روزها در کف خیابان می‌بینیم ناشی از غفلت در پیوند مسجد و مدرسه و بالفعل کردن کارکردهای تربیتی مسجد است؟
حوادث اخیر نشان می دهد که کارآمدی نظام تعلیم و تربیت و سازوکارهای فرهنگی باید مورد بررسی قرار گیرد. انسان ها بر اساس شناخت خود دست به عمل می زنند و اقدام می کنند. از این رو کارکرد رسانه ملّی و برنامه های فرهنگی و تربیتی مدارس و دانشگاه ها و مساجد نیازمند ارزیابی مجدد هستند.
هر چند نقش استکبار جهانی و شیطان بزرگ در مخالفت با ایران اسلامی و ایجاد بحران روشن و مسلم است ولی برنامه های فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و آموزشی ما هم نیاز به اصلاح دارند. در این شرایط شناخت آفات و بررسی گره ها و پیدا کردن راه حل ها در اولویت قرار دارد و نهادهایی مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دانشکده های علوم اجتماعی و علوم تربیتی باید دست به تحقیقات علمی معتبری بزنند و ریشه یابی کنند و راه نشان دهند.
نوجوانان و جوانان ما در دوران پیروزی انقلاب اسلامی و عصر دفاع مقدس و دوره پیشرفت کشور کارنامه درخشانی را خلق کردند و امروز هم هزاران جوان مبتکر ایرانی در شرکت های دانش بنیان در خلق فناوری های نو فعالیت سازنده دارند.
نسل نو همانطور که نیاز به آموزش دارد نیاز به حضور در تشکل های فرهنگی و اجتماعی و مشارکت در سازندگی و پیشرفت کشور هم دارد و باید بسترهای این حضور را فراهم آورد. دو سال مدارس و دانشگاه ها را به خاطر کرونا تعطیل کرده و نسل نو را به آموزش از راه دور و فضای مجازی سپردیم و بیگانگان هم این فرصت را غنیمت شمردند و تخریب کرد. اکنون فصل چاره اندیشی و کار فرهنگی و تربیتی روزآمد است.
پیوند خانه، مسجد و مدرسه چه‌طور محقق می شود؟
در چارچوب تدابیر فرهنگی طبعا تقویت پیوند مسجد و مدرسه و خانه نقش برجسته ای در تکون و رشد شخصیت آینده سازان دارد به شرط آنکه این پیوند درست تعریف و مدیریت شود و رافع نیازهای روانی و اجتماعی نسل نو باشد. یک نوجوان باید در محیط خانه و مدرسه و مسجد در عصر کنونی با منافع ملی و ارزش های انقلاب اسلامی و نقش اجتماعی و سیاسی خود در حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آشنا شود و با رشد عقلی و اجتماعی سره را از ناسره تشخیص دهد و برای اصلاح امور و اعتلای میهن همت کند. در تدوین راهبرد مساجد کشور باید به این امور مهم توجه شود. امروزه رسانه های دیجیتال و شبکه های اجتماعی، دنیا را تکان داده و بسترهای دگراندیشی را هموار کرده اند در چنین شرایطی مسجد و مدرسه باید برنامه های خود را نوسازی کنند.
طرح پیوند مسجد و مدرسه را چطور ارزیابی می‌کنید، آیا پاسخگوی نیازها است چه ملحقاتی باید به آن اضافه شود؟
منصفانه باید گفت که پیوند مسجد و مدرسه در حد مطلوب نیست اگرچه در اثر بلندهمتی تعدادی از مدیران مدارس و امامان جماعت مساجد و تلاش مربیان امور تربیتی در برخی نقاط کشور، این پیوند مبارک ایجاد شده است ولی هنوز فراگیر و پرقدرت به نظر نمی‌آید و درهای مساجد و مدارس به روی همدیگر چندان باز نیست!، زمانی این پیوند برقرار می شود که در سال یک یا چند بار مدیران و مربیان مدارس و امامان جماعت با هم دیدار داشته باشند و اتاق فکر مشترک تشکیل دهند و از نیرو و نشاط دانش آموزان برای سازماندهی این تعامل استفاده کنند.
اگر آموزش و پرورش و حوزه های علمیه دست به دست هم بدهند و حداقل در نیمی از مدارس کشور نماز جماعت با امامت علما و فضلا برگزار شود امور تربیتی قدری متحول می شود. هم در مسجد و هم در مدرسه برای آموزش دین باید به روش های نو و کارآمدتری روی آورد و از توسل به حافظه محوری و تمرکز بر تراکم محفوظات اجتناب کرد و معارف دین را به عنوان گوهر زندگی تعلیم داد. مسجد و مدرسه باید در آموزش دین هم پوشانی و مراوده علمی داشته باشند. تعدادی از مساجد کشور نیمه فعال و کم بازده اند و طرح و برنامه ای برای نسل جوان ندارند که باید فعال شوند. برخی از مساجد هم کانون های فعال فرهنگی و هنری دارند و در پرورش استعدادهای دانش آموزان اثرگذارند. در نقشه راه مساجد باید تجدید نظر کرد و تحول آفرید.
برای مسجدمحور شدن جامعه دانش‌آموزی کشور چه باید کرد و این مهم چه رهاوردی در نهضت بازگشت به مسجد دارد؟
برای مسجد محور شدن جامعه باید به احیای نقش های فرهنگی و اجتماعی و تربیتی و دینی مساجد پرداخت. مساجد در صدر اسلام و در عصر تمدن اسلامی مراکز عبادی و علمی و اجتماعی بزرگی بوده اند. اگر مسجد متناسب با سلایق نیازهای نسل نو مربی و امکانات و برنامه های متنوع داشته باشد مورد استقبال قرار می گیرد. تمدن اسلامی از بطن مسجد متولد شده است و در آینده نیز تمدن نوین اسلامی پیوند وثیقی با مسجد خواهد داشت. قوانین و مقررات عرفی حاکم بر فضای مساجد احتیاج به اصلاح و بهبود دارد. تعدد مراکز تصمیم گیری در مساجد مفید نیست.
ضمن صیانت از وجاهت مردمی مساجد باید در پرتو یک راهبرد روشن یک نهاد سیاست‌گذار و هدایتگر بسترهای تحول در مساجد کشور را هموار کند. کمتر از ۸۰ هزار مسجد برای بیش از ۸۰ میلیون جمعیت وجود دارد که کفایت نمی کنند و پراکندگی آنها هم با تراکم جمعیت در نقاط مختلف تناسب ندارد. همه باید با سهولت به مسجد دسترسی داشته باشند. مرکز تخصصی نماز به کمک حوزه های علمیه می توانند دوره های آموزشی ویژه ای برای امامان جماعت تدوین و اجرا کنند. نوسازی دانش و بینش طلاب و فضلای جوان برای تصدی مقام امامت جماعت در مدارس و مساجد مستلزم آموزش های غنی و مستمر و تسلط بر فضای مجازی و آگاهی از دانش های روز در کنار علوم حوزوی است.
در نیم قرن اخیر اکثر روستاها خالی از سکنه شده اند و مردم به حاشیه شهرها روی آورده اند. این مهاجرت بزرگ و ناخواستهف تبعاتی دارد که نباید دست کم گرفته شود. احداث مساجد و مراکز فرهنگی و آموزشی و بهداشتی برای مهاجران حاشیه نشین باید در اولویت قرار گیرد و وزارت راه و شهرسازی باید با شم آینده پژوهی برنامه ریزی کند و با اعمال معماری اسلامی محله مسجد محور ایجاد کند.
راهبرد و برنامه و مدیریت کلان مساجد نیاز به اصلاح و ارتقاء دارد؛ هم سخت افزار و هم نرم افزار و هم نیروی انسانی عالم و ماهر در احیای مسجدمحوری نقش اساسی دارند. اگر هر مسجدی یک امام جماعت فاضل و جوانگرا و یک هیات امناء مدبر و کاردان داشته باشد و با تدوین برنامه های پرجاذبه از کودکان و نو جوانان استقبال کند در عمل محور محله می شود. نهادهایی مثل بسیج و کانون فرهنگی هنری مساجد و امور تربیتی و حوزه علمیه اگر دست به دست هم بدهند و هم افزایی داشته باشند در پرتو یک راهبرد منطقی می توانند مسجد را تبدیل به نگین فرهنگی محله کنند.
نظر شما