لیلا ضامنی
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، هنر کاشیکاری و عناصر بکار رفته در تزیینات مساجد از عوامل موثر در شکوه و زیبایی معماری مساجد ایران در دوران اسلامی است که پرداختن و بررسی آن می تواند منجر به بازشناسی هویت فرهنگی این هنر شود؛ پس از ورود دین اسلام به ایران سبک جدیدی از معماری تحت عنوان معماری اسلامی در ایران شکل می گیرد و معماران مسلمان سعی کردند از اصول و اعتقادات اسلامی در آثار خود بهره بگیرند و هنری را ارائه دهند که برخاسته از اصول اعتقادی آنهاست؛ باید به این نکته توجه داشت که معماری اسلامی برگرفته از زبان قرآن است و یکی از عناصر اصلی نشان دهنده عمق غنای فرهنگ اسلامی است و نمودهای آن را می توان در مساجد مشاهده کرد. پرداختن به معماری اسلامی بدون توجه به تزئینات آن امری ناقص است .کاشیکاری یکی از تاثیرگذارترین هنرها در معماری اسلامی به شمار می رود که در هویت بخشی به عناصر و تزئینات مساجد نقش ویژه ای داشته است و با طرح ها و رنگهای ترکیبی مختلف اهداف هنر اسلامی را محقق کرده است. درباره کاشیکاری مساجد و تزئینات معماری اسلامی با مهندس «عبدالحمید نقره کار» معمار برجسته چند مسجد و استاد دانشگاه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
تزیینات مساجد صرفا بیانگر زیبایی ظاهری مساجد نیست، بیان کننده فضای قدسی مساجد است؛عنصر کاشی کاری چقدر در معماری اسلامی و به ویژه مساجد تاثیرگذار است؟
یک فرق عمده بین فرهنگ های شرقی و غربی با فرهنگ اسلامی در فلسفه هنر وجود دارد. در فرهنگ شرقی و غربی وقتی می گوییم زیبایی را تعریف کنید مدل معرفی می کنند ولی در فرهنگ اسلامی بدین گونه نیست، در فرهنگ اسلامی زیبایی مطلق را در قرآن با با یکصد صفت خداوند معرفی می کند که در هیچ مکتب زیبایی شناسی اینگونه نمی بیند در اسلام جامع و مانع زیبایی با یکصد صفت بیان شده است. من در نشست معماری شورای انقلاب فرهنگی درباره فرهنگ اسلامی در معماری و شهرسازی و بحث زیباشناسی، فلسفه هنر مطالب مفصلی را ارایه کردم .
وقتی می گوییم اصول یعنی عالی بودن و قوی بودن، مفاهیمی که بر اساس شرایط زمانی و مکانی مصداق پیدا می کند. اصول فرا زمانی و مکانی و انسانی و جهانی است و به فطرت روحی انسان بر می گردد، و مصداق بشری دارد که نمود آن معماری ، سینما، نقاشی است. مصادیق معماری علوم بشری و البته به شرایط زمانی و مکانی است و بر اساس اقتضائات معمار و هنرمند آن طراحی و اجرا می کند. مقام معظم رهبری می فرمایند« تمدن نوین اسلامی با هویت اسلامی –ایرانی شکل گرفته است» بر اساس این گفته ایشان تمدن و معماری ما باید فلسفه و هویت آن برخواسته از هویت ایرانی_ اسلامی باشد ولی کالبد شهرسازی مثل شکل و صورت آن باید تابع شرایط محیطی ایران باشد و بر اساس آن طراحی شود. ایران 4 جغرافیای متعدد دارد و نمی توان یک کالبد واحد را برای آن معرفی کرد باید برای برای چهار اقلیم و متناسب با هر اقلیم طراحی شود.
برخی بر این باورند که معماری اسلامی و به ویژه معماری مساجد بدون تزیینات آن ناقص است؟
این سخن درستی نیست؛ کاشی کاری یک وقت درباره مواد صحبت می کنیم که تابع زمان و مکان است و در هر زمان مواد بهتری تولید می شود که می شود از آن مواد استفاده کرد اما اینکه از نقوش هندسی، بافت، رنگ و نور در مراکز مذهبی استفاده شده است این فلسفه و حکمت هنری دارد. سفت کاری ساختمان مقیاسی بزرگ پیدا می کند و معمولان معماران با ایجاد نقش بافت، رنگ، احادیث، شعر، از کثرت به وحدت و از صورت به معنا می رسند در واقع حرکت از کثرت به وحدت در بدنه اول بافت ایجاد می کند، رنگ ایجاد می کند از زیبایی صورت به معنا می رسند (صورت به معنا) مهمترین شگرد هنر دوران اسلامی این است که انسان را ظاهرپرست نمی کند، مولانا می گوید« بت پرستی چون بمانی در صور /صورتش بگذار و در معنی نگر» یعنی وابسته به صورت ظاهر نباشید.
آیا در ساخت مساجد روزگار ما باید به سلیقه مخاطبان توجه کرد و بر اساس همه سلایق مساجد را طراحی و ساخت؟
در طراحی و ساخت مساجد نباید سلیقه اکثریت و عوام معیار ما باشد، ببینید در گذشته به دلیل اینکه مواد و مصالح خشک و بی روح بود، سعی می کردند نقش به مصالح بدهند؛ ولی روحیه امروز سادگی را بیشتر می پسندد. مخاطب امروز بدلیل اینکه تصاویر متنوع از رسانه دیده است دوست دارد که فضای معنوی آرامش بخش باشد و دنبال کثرت در مساجد و مراکز معنوی نیست، نقوش و تزئینات بکار رفته باید وحدت و هماهنگی داشته باشند و معنا را برجسته کند در واقع نقوش باید هماهنگی و هارمونی داشته باشد که صورت گرا نباشد .
به معماران جوان برای طراحی و ساخت مسجد چه پیشنهادی دارید؟
مخاطبان مساجد از یک قشر نیستند از نوجوان تا بزرگسالان دانشگاهی و بازاری و... را شامل می شود نمی شود صرفا یک معناگرایی که زیبایی ظاهری نداشته باشد را برای همه پیشنهاد کرد. توصیه ام به معماران جوان این است که زیبایی ظاهری در کار ایجاد کنند که به سمت معنا و در عین وحدت به هماهنگی بیشتر می رود؛ زیبایی ظاهری مقداری لازم است چون مخاطبان مسجد اقشار مختلفی هستند .
نظر شما