به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان؛ یکی از مهمترين ویژگی های انبيای الهی این است که آنان بر منطق و استدلال و عقل تكيه مى کنند. چرا که خداوند عقلانیت و خردورزی را در انبيا و اوصياى معصوم آنها قرار داده است، به نحوی که عقول انبيا و اوليا، شعاع بسيار گسترده اى را در بر می گیرد و حقايقى برای آنان حاصل می شود كه برای ديگران پوشيده و پنهان مانده است.در این میان بانوى قهرمان كربلا، حضرت زينب كبرى (س)، که در دامن ولایت و در بیت امامت رشد کرد، بالاترین ابعاد خردورزی و عقلانیت را در تاریخ اسلام به منصۀ ظهور رساند؛ گويى تمام آن از روح بلند على بن ابى طالب (ع) و حکمت و عقلانیت بى نظيرش تراوش كرده و بر گفتار و رفتار دخترش زينب كبرى(ع )جارى شده است. در این خصوص با حجت الاسلام محی الدین احمد میر مرشدی، استاد حوزه و دانشگاه گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
حضرت زینب (س) در چه تاریخی به دنیا آمدند؟ ماجرای نامگذاری آسمانی حضرت زینب (س) چیست؟
حضرت زینب کبری(س )سومین فرزند حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) است که دو سال بعد از ولادت امام حسین (ع)، در روز ۵ جمادی‌الاول سال ششم هجری قمری در محلّه بنی‌هاشم شهر مدینه به دنیا آمد. در برخی منابع سال تولد ایشان پنجم هجری قمری ذکر شده است. بر اساس روایات متعدد، نام حضرت زینب (س) توسط پیامبر اسلام (ص) انتخاب شده است. البته گفته شده است که جبرئیل از سوی خداوند متعال این نام را به پیامبر (ص) رسانده است. زینب به معنای «درخت نیکو منظر و خوشبو» یا «افتخار و زینت پدر» است.
حضرت زینب کبری (س) از چه ویژگی های شخصیتی و اخلاقی برخوردار بودند؟
پیامبر(ص) روایتی دارند که در زندگی حضرت زینب(س) خیلی بروز و ظهور دارد، ایشان سه ویژگی فرمودند، نخست اینکه «پروردگارش را به درستی بشناسد و از او اطاعت و پیروی نماید»؛ برخی خدا را می‌شناسند ولی عمل ندارند؛ اطاعت در آنان نیست؛ این در حالی است که ایمان، اثر معرفت است؛ امام علی(ع) فرمودند: «من عرف الله توحَّد»؛ یعنی کسی که خداشناس شد انسان موحد و یگانه پرست واقعی خواهد شد؛ در روایات داریم که «ایمان اقرار بلسان و عمل بالارکان»؛ یعنی در رفتار هم باید ایمان را ببینیم.ایشان با پسر عموی خود، عبداللَّه بن جعفر ازدواج کرد که بنا بر روایات تاریخ ایشان در سال هفدهم هجری قمری ازدواج کردند.
وی به هنگام حضور امیرالمؤمنین(ع) در کوفه به زنان تفسیر قرآن آموزش می‌داد. او را به سبب مصیبت‌های فراوانی که دیده، «اُمّ المَصائب» لقب داده‌اند؛اما وقتی حضرت زینب(س) همه زحمات را در کربلا کشیدند آن ملعون (یزید) تلاش کرد که ایشان و اهل بیت(ع) را شکست خورده جلوه دهد، ولی معروف است که حضرت در پاسخ به این پرسش که «صنع‌الله» را چگونه دیدی؟ فرمودند: «ما رایتُ الا جمیلاً»؛ جز زیبایی ندیدم؛ یعنی چیزی که در مسیر آخرت و خداست همه زیباست؛ بیماری، سلامتی، رنج و خوشی و مصیبت و ...؛ بنابراین از مهمترین نشانه‌های انسان عاقل آن است که برای آخرتش کار کند که اوج این مسئله در وجود نورانی حضرت زینب متجلی است.
با توجه به اینکه در خصوص محل دفن حضرت زینب (س) اختلاف وجود دارد از نظر شما مرقد مطهر این بانوی بزرگوار کجا قرار دارد؟
درباره محل دفن زینب(س) اختلاف است و حرم حضرت زینب در شام و مقام السیدة زینب در مصر منسوب به اوست. در کتاب «الخصائص الزینبیة» آمده است پیامبر(ص) او را بوسید و فرمود: «حاضران امّتم، غایبان را از کرامت این دخترم زینب آگاه کنند؛ همانا او مانند جده‌اش خدیجه است. در برخی منابع از چهار پسر به نام‌های: علی، عون، عباس، محمد و یک دختر به نام ام کلثوم به عنوان فرزندان زینب و عبدالله نام برده شده است. متأسفانه در موردحضرت زینب(س)تا قبل از ماجرای کربلا اخبار چندانی نداریم و فقط این قدر می‌دانیم که ایشان در کنار ۵ تن آل عبا زندگی کرد. شأن و منزلت این بانو آن قدر زیاد است که نه تنها شیعیان، بلکه اهل سنت هم به آن حضرت ارادت دارند.مشهور است که دو تن از شهدای کربلا عون و محمد، فرزندان حضرت زینب بوده‌اند. اما برخی از منابع تاریخی محمد را فرزند خوصاء بنت حفصه بن ثقیف از عبدالله بن جعفر دانسته‌اند. شاخه‌ای از فرزندان علی «زینبیون» خوانده شده‌اند. حضرت زینب(س) شب‌ها به عبادت می‌پرداخت و در دوران زندگی، هیچ‌گاه تهجّد را ترک نکرد. آنچنان به عبادت اشتغال ورزید که ملقّب به «عابده آل علی» شد. شب زنده‌داری وی حتی در شب دهم و یازدهم محرم ترک نشد. فاطمه دختر امام حسین (ع) می‌گوید: «عمه‌ام زینب در تمام شب عاشورا در محل عبادتش ایستاده بود و به پروردگار خویش استغاثه می کرد.ارتباط حضرت زینب (س) با خدا آن‌گونه بود که امام حسین(ع) در روز عاشورا هنگام وداع، به خواهرش فرمود: «خواهرم! مرا در نماز شب فراموش نکن.
حضرت چگونه عقلانيت را در خطبه های عاشورا به ثمر رساندند و در نهضت عاشورا بکار بستند؟
یکی از مهمترين ویژگی های انبيای الهی این است که آنان بر منطق و استدلال و عقل تكيه مى کنند. چرا که خداوند عقلانیت و خردورزی را در انبيا و اوصياى معصوم آنها قرار داده است، به نحوی که عقول انبيا و اوليا، شعاع بسيار گسترده اى را در بر می گیرد و حقايقى برای آنان حاصل می شود كه برای ديگران پوشيده و پنهان مانده است.در این میان بانوى قهرمان كربلا، حضرت زينب كبرى (س)، که در دامن ولایت و در بیت امامت رشد کرد، بالاترین ابعاد خردورزی و عقلانیت را در تاریخ اسلام به منصۀ ظهور رساند؛ گويى تمام آن از روح بلند على بن ابى طالب (ع) و حکمت و عقلانیت بى نظيرش تراوش كرده و بر گفتار و رفتار دخترش زينب كبرى(ع )جارى شده است.
امام سجاد(ع) خطاب به حضرت زینب و بعد از ایراد خطبه در کاخ یزید در شام، فرمودند: «بحمدلله عالمة غیر معلمه ...»؛ شما عامله غیرمعلمه و فهیمه غیرمفهمه هستید؛ یعنی حضرت علمی داشتند که از بشر معمولی نیاموخته بودند چرا که ائمه معصومین نیز طبعاً علم خود را آموخته اند اما این علم از بشر عادی و معلم و استاد بشری آموخته نشده است. بلکه علمی الهی و وحیانی بوده و از سنخ وحی است. ویژگی دیگر این بانوی بزرگوار نیز که با ویژگی قبلی در ارتباط است موضوع حضور سیاسی و اجتماعی این بانو در جامعه اسلامی می باشد و ما معتقدیم که این حضور، خود معلول عقلانیت و علم است.
در خصوص حضور سیاسی و اجتماعی حضرت زینب (س) توضیح دهید؟
از دیگر القاب مشهور ایشان هم عقیله هست؛ عقیله به عنوان مهمترین ویژگی شخصیتی آن بانو، به‌کارگیری عقل و تدبیر در کنشگری اجتماعی، سیاسی و خانوادگی و فردی است. انسان به میزان عقل و علمی که دارد می تواند حضور سیاسی صحیحی داشته باشد چرا که حضور سیاسی یا از طریق عقلانیت است و یا از طریق نفسانیت. به عنوان مثال یکی از زنان پیامبر که حضوری فراوان در مسائل سیاسی داشته است از مجرای نفسانیت در این مسیر قرار گرفت، لیکن حضور حضرت زهرا و حضرت زینب (س) حضوری است به دنبال عقلانیت، علم، فهم و معرفت ایشان و این حضور در عین اینکه با حضور انسان معصوم متحد و از یک جنس است اما در دو شکل متفاوت ظهور و بروز پیدا می کند، مانند حضور امیرالمومنین (ع) و حضور حضرت زهرا (س).
ابن عباس صحابی رسول خدا (ص)، از وی با عبارت « حدثتني عقيلتنا زينب؛ بانوی خردمند ما زینب سلام الله علیها برای ما روایت کرد» یاد می کند. علاوه بر دو ویژگی علم و عقل خصایصی از قبیل صبر، شکر، رضایت حضرت زینب (س) نیز قابل تامل است در زیارت نامه این بانوی گرامی می خوانیم که : شما کسی هستید که ملائکه آسمان از صبرت به تعجب آمده بودند!! یعنی فرشتگان از صبر حضرت زینب (س) متعجب شدند به عبارت دیگر ویژگی این بانو در این رابطه آن ست که فاجعه و حادثه تلخی را دیده است که هیچ کس جز امام سجاد (ع) شاهد چنین فاجعه ای نبوده و حال سخن در رابطه با نحوه رویارویی و مواجهه با این فاجعه است.
مهمترین درسی که جامعه ما به ویژه دختران و زنان ما می توانند از حضرت زینب (س) بگیرند چیست؟
یکی از نقاطی که تحلیل نادرست و نامناسبی از گفتمان اسلامی ارائه شده این است که اسلام زنی را می‌خواهد که در منزل بنشیند و کارهای خانه را بکند و اگر آگاهی و عاملیت و سوژگی هم نداشته باشد مهم نیست، در صورتی که ما زنانی مانند حضرت فاطمه (س)، حضرت زینب (س) و حضرت معصومه (س) را داریم که ضمن تعهد به نقش‌های جنسیتی و ساخت تکوینی و فطری جنس زن یعنی مادری و همسری، به هیچ عنوان این نقش‌ها با کم‌آگاهی، انفعال در برابر وقایع اجتماعی، سیاسی، کم سوادی و ... موازی نیست.
همه تلاش جریان فمنیستی در دو قرن ۱۹ و ۲۰ این بوده زنان را از حاشیه به متن و از انفعال خصوصی به کنشگری در عرصه اجتماع برسانند که البته مسیر را اشتباه طی کردند؛ این جریان تصور کرد، رسیدن به کنشگری و عاملیت و جریان‌سازی و فعالیت اجتماعی لزوما در گرو به فراموشی سپردن نقش‌های جنسیتی و اقتضائات زنانه است؛ حال آنکه در گفتمان اسلامی با الگوهایی مواجهیم که متعهد به ساخت تکوینی خود هستند و در حیات سیاسی و اجتماعی هم مؤثر بوده‌اند. برخی زنان و دختران ما تصور می‌کنند که نمی‌شود میان حیا و عفت و کنشگری اجتماعی تلفیق ایجاد شود در حالی که در زنان بزرگی مانند حضرات زینب(س) و معصومه(س) هر دو مورد وجود دارد؛ راویان نقل کرده‌اند که وقتی حضرت زینب(س) آنچنان در کاخ یزید خطبه خواند که من زنی این‌قدر ناطق و عالم و با حیا ندیدم؛ عرب به زنان بسیار عفیف و با حیا «خفره» می‌گوید و این روایت چنین تعبیری را برای حضرت زینب به کار برده است. آن حضرت(س) در همین خطبه ورق را به نفع اهل‌بیت(ع) در ماجرای کربلا بازگرداندند.
یکی از مواردی که امروزه میان دختران و پسران جوان رواج دارد، رجوع به آثار گران قیمت برای کسب دانش در خودیاری در موقعیت‌های شکست است؛ در کربلا با وجود مصیبت‌های سنگین عاشورا، حضرت زینب با قوت قلب و روح بلند و سعه صدر و مقاوم ماجرا را مدیریت کرده و از موقعیت به ظاهر شکست به پیروزی قطعی رسیدند، «ابن‌حجر عسقلانی» شرح حال ماجرای گستاخی مرد شامی به سکینه را در قصر یزید مطرح و در آن از واکنش حضرت زینب به یزید یاد کرده است؛ ابن‌حجر سنی مذهب اعتراف کرده که من بانویی با این بلندای روحی ندیده‌ام. آری زینب (س) تربیت شده پدری است که در اوج شجاعت و قهرمانی، از بالاترین حد حیا برخوردار است. و اوج حیای آن مادر پاکدامن و این پدر دلاور را هنگام خواستگاری علی علیه السلام از زهرا سلام الله علیها می توان مشاهده کرد که فاطمه عليها السلام جز سكوت محض هیچ نگفت و صورت برنگرداند.
لذا در واقعۀ کربلا هنگامى كه سپاه ابن سعد به خيمه ها يورش بردند، زينب عليها السلام فرياد زد: عمر سعد! اگر مقصودتان اسباب و زيورآلات است، خودمان مى دهيم، به سپاهت بگو شتاب نكنند. مگذار دست نامحرمان به سوى خانواده پيامبر صلى الله عليه و آله دراز شود. زينب خود لباس مندرس پوشيده بود به زنان فرمان داد هر چه وسايل و زيورآلات داشتند در گوشه اى جمع كنند، گوشواره ها را از گوش هايشان درآورند، حتى فاطمه دختر امام حسين عليه السلام كه نوعروس بود و دوست داشت گوشواره هايش را كه يادگار پدر مظلومش بود نگه دارد، عمه اش زينب از ترس آنكه مبادا دست نامحرمى به سويش دراز شود، اجازه نداد. زنان و كودكان در گوشه اى جمع شدند، آنگاه زينب فرياد زد: هر كس مى خواهد اسباب و وسايل دختران على(ع) و فاطمه(س) را به يغما ببرد بيايد. عده اى از سپاه آمدند و هر چه بود را به غارت بردند.
نظر شما