ردپای «نیت ها» در کاهش نرخ رشد جمعیت مازندران|مساجد فرصت طلایی برای افزایش جمعیت هستند

خبرگزاری شبستان-مازندران؛ سودابه احمدپور ملکشاه

اکثر کارشناسان بر این باورند با توجه به پایین بودن نرخ باروری در مازندران، جمعیت کهنسال این خطه ازشمال کشور روزبه‌روز در حال افزایش است و به اذعان دانشگاه علوم پزشکی مازندران در سه دهه آینده استان با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌شود. آمارهای ثبت احوال در ارتباط با جمعیت سه‌میلیون و ۲۸۳ هزار و ۵۸۲  نفری مازندران براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۰ تعداد موالید در این استان با ۳۵ درصد کاهش از ۴۶ هزار و ۴۶۶ نفر به ۳۰ هزار و ۲۰۳ نفر رسید و میزان باروری کلی هم در استان در این دوره زمانی از ۱.۵ به ۱.۲ کاهش یافت.همچنین نرخ فرزندآوری در سال ۹۵ در استان ۱.۵ درصد بود که اکنون به ۱.۱ درصد کاهش یافته است. از طرف دیگر میزان باروری عمومی هم در استان در سال  ۱۴۰۰ به کمتر از ۳۰ در یک‌هزار تولد برای خانم‌هایی که در سن باروری هستند، رسید در حالی که این رقم در سال ۱۳۹۰ طبق آمار ثبت احوال ۵۰ در یک‌هزار تولد بود.

کاهش زادوولد و حرکت استان مازندران همانند دیگر استان های کشور به سمت کهنسالی موجب شده تا سیاست‌گذاران و تصمیم سازان کشور به فکر مشوق‌هایی برای علاج این مشکل بی افتند. تا جایی که مقام معظم رهبری در سال 1393 «سیاست‌های کلی جمعیت» را بر اساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی و پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین و به رؤسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ نمودند. لازم به ذکر است مقام معظم رهبری در «سیاست‌های کلی جمعیت» از رؤسای قوای سه‌گانه خواسته است تا با هماهنگي و تقسیم‌کار بين اركان نظام و دستگاه‌هاي ذی‌ربط در اين زمينه، اقدامات لازم با دقت، سرعت و قوت صورت گيرد و نتايج رصد مستمر اجراي سياست‌ها گزارش شود. اما امروز باگذشت حدود 9 سال از ابلاغ این سیاست همچنان پیری جمعیت کشور را تهدید می‌کند و آمار امیدوارکننده‌ای در خصوص افزایش زادوولد در کشور به گوش نمی‌رسد. متأسفانه سیاست‌های نمایشی و مشوق‌های ناکارآمد همچون وام‌های فرزند آوری، خرید خودرو بدون قرعه‌کشی، اهدا زمین و ... نتوانسته جامعه را به فرزند آوری ترغیب نماید. و اکنون مازندران در جایگاه سی ام بین استان های کشور قرار دارد و به گفته سید محمود حسینی پور استاندار مازندران 10سال است که جمعیت استان رشد نداشته است.

دولت و دستگاه‌های متولی این بخش باید اقدامات حمایتی را جایگزین اقدامات نمایشی نمایند که یقیناً تداوم اقدامات کنونی دستیابی به «سیاست‌های کلی جمعیت» را غیرممکن می‌سازد. تورم افسارگسیخته‌ی کشور خود به‌تنهایی متهم ردیف اول عدم ازدواج جوانان و فرزند آوری آنان است، عدم پوشش خدمات بیمه‌ای و بیکاری، متهمان دیگر این پرونده هستند که مرتفع نمودن مشکلات هر یک از این بخش‌ها می‌تواند موجبات افزایش جمعیت را فراهم آورد. یقیناً نقش دانشگاه‌های علوم پزشکی در سراسر کشور در راستای ارتقا آگاهی مردم نسبت به مخاطرات عدم فرزند آوری و تشویق مردم به سمت این سنت حسنه نقشی بی‌بدیل و انکارناپذیر است اما باید به این نکته توجه داشت که تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور در قبال «سیاست‌های کلی جمعیت» وظایفی دارند که تاکنون به آن عمل‌نکرده‌اند.

برای مثال صداوسیما به‌عنوان تریبون اصلی نظام نتوانسته آن‌چنان‌که بایدوشاید به این حوزه ورود پیدا کند و به‌مانند سالیان گذشته از کنار این مسئله‌ی مهم و استراتژیک با نگاهی سطحی عبور می‌کند و کسب درآمد از محل آگهی‌ها و تبلیغات سخیف تلویزیونی را در اولویت سیاست‌های خود قرار داده است. صداوسیمایی که به‌راحتی می‌تواند با استفاده از پتانسیل موجود در کشور با برنامه‌سازی، فرهنگ فرزند آوری و مخاطرات پیری جمعیت را به جامعه منتقل کند از این مسئولیت خطیر سرباز زده و با ارائه‌ی برنامه‌های بی‌کیفیت و بی‌محتوا که هیچ تأثیری بر مخاطب ندارد، تنها باعث اتلاف بودجه بیت‌المال شده و تاکنون هیچ نقشی در اجرایی شدن «سیاست‌های کلی جمعیت» نداشته است.

در این میان نباید از تأثیر مدارس و دانشگاه‌ها در اجرای «سیاست‌های کلی جمعیت» به‌راحتی گذشت که متأسفانه در سال‌های اخیر اولویت‌های تعریف‌شده برای دو وزارتخانه‌ی آموزش‌وپرورش و وزارت علوم هیچ همخوانی با اجرایی شدن «سیاست‌های کلی جمعیت» نداشته و شاید گاها در مقابله با این سیاست نیز اقداماتی صورت گرفته باشد. همچنین نباید از تاثیر مساجد در بحث افزایش جمعیت غافل شد بلکه باید  ائمه جماعات پیشگام شوند و احادیث و روایات را با استفاده از ظرفیت حضور مردم در مساجد تبیین و ترویج کنند به عبارتی همه فعالیت مساجد به ویژه آنهایی که تریبون دارند باید برای افزایش جمعیت بسیج شوند.

به‌جز دستگاه‌هایی که در این مجال به آن اشاره شد، بسیاری از سازمان‌های دیگر نیز در اجرایی شدن «سیاست‌های کلی جمعیت» باید نقش‌آفرینی نمایند که این سیاست به ثمر بنشیند اما متأسفانه تاکنون از این کار سر باز زده‌اند و پاسخگوی عدم مشارکت خود در این خصوص نیستند. دستگاه‌های نظارت بر اجرای صحیح «سیاست‌های کلی جمعیت» باید با ورود به این پروند با دستگاه‌های خاطی برخورد قانونی انجام داده و آنان را مکلف به اجرای وظایف قانونی خودنمایند که عدم برخورد با دستگاه‌های خاطی و اجرایی نشدن این سیاست‌ها عواقب جبران‌ناپذیری برای کشور به همراه خواهد داشت.

به‌هرحال ترغیب جامعه به فرزند آوری با مشوق‌هایی که امروز مسئولین متولی آن را عرضه نموده‌اند امکان‌پذیر نخواهد بود. مسئولین باید با قبول واقعیت‌های موجود به‌دور از شعارزدگی و وعده‌ و وعیدهای پوشالی در راستای اجرای «سیاست‌های کلی جمعیت» مشوق و نسخه‌های دیگری را برای جامعه در نظر بگیرند تا شاهد به ثمر نشستن اهداف این ابلاغیه باشیم.

*اشتغال و تحصیل زنان نقش انکارناپذیر در کاهش فرزندآوری دارد

محمود شارع پور،‌ عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به کاهش رشد جمعیت در مازندران و اینکه وضعیت نرخ رشد جمعیت در استان فرابحرانی است،‌ اظهار کرد: ما جامعه‌شناسان معتقدیم که موضوع جمعیت هم میتواند یک فرصت و هم تهدید باشد، اگر روند رشد جمعیت به‌درستی و با برنامه پیش برود قطعا میتواند فرصت باشد اما برعکس اگر مورد بی‌توجهی قرار بگیرد آن‌وقت میتواند برای کشور مشکلات جدی ایجاد کند.

وی با تاکید براینکه علل و عوامل کاهش جمعیت باید دیده، تبیین و مرتفع شود تا شاهد افزایش جمعیت در استان باشیم، افزود: چگونگی روند مختصات کاهش باروری ایران، عوامل تاثیرگذار روی کاهش باروری، پیامدهای کاهش باروری، جزییات تجربه دنیا روی کاهش باروری از عوامل مهم در رشد جمعیت هستند.

این جامعه شناس، کاهش سریع باروری در ایران را علت اصلی کاهش رشد جمعیت دانست و گفت: در دهه ۴۰ میزان باروری مادران ما ۷درصد بود اما در سه دهه اخیر این روند به‌طور عجیبی کاهش پیدا کرد، اولین نشانه‌های آن در سال ۱۳۶۴ خودش را نشان داد ولی در سال ۱۳۷۹ به یک عدد مهم یا سطح جایگزینی یا جانشینی یا ۲.۱درصد رسید که اگر نرخ باروری از این عدد پایین‌تر باشد در درازمدت مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.

وی اضافه کرد: نرخ باروری در کشور ما در سال ۱۳۸۵ به زیر ۲.۱ درصد رسید الان بیش از ۱۵ سال است که باروری ایران کمتر از سطح جایگزینی است، البته در اوایل دهه ۹۰ باروری در ایران مقداری افزایش پیدا کرد و در سال ۱۳۹۵ از ۱.۸ به ۲درصد رسید که دلیلش این بود که نسل دهه شصتی‌ها به سن فرزندآوری رسیدند اما به دلیل عدم اجرای سیاست‌های حمایت از خانواده این رشد ادامه پیدا نکرد و دوباره شروع به کاهش کرد تا جایی که الان چیزی نزدیک به ۱.۶ درصد است.

شارع پور با بیان اینکه کاهش باروری در تمام مناطق جغرافیایی ایران اتفاق افتاده، گفت: هیچ استانی استثنا نبود و شامل همه گروه‌های اجتماعی بود اما سرعتش در استان‌های مختلف باهم یکسان نبود، استان‌های ایران را میتوان به چهار دسته تقسیم بندی کرد.

وی تصریح کرد: سیستان و بلوچستان با ۲.۷ درصد بالاترین نرخ باروری در ایران را دارد، خوزستان، خراسان جنوبی و یزد نیز بالاتر از سطح جانشینی قرار دارند، دسته دوم استان‌هایی هستند که میزان باروری آن‌ها از سطح جانشینی کمتر است اما از ۱.۵ پایین‌تر نیست که خوشبختانه حدود ۶۰درصد از استان‌های ما در این گروه قرار دارند، دسته سوم استانهایی هستند که نتوانستند نرخ باروری ۱.۵ را حفظ کنند ولی از ۱.۳ کمتر نشده همچون استان ایلام و سه استان دیگر، ما ۶ استان داریم که جزو دسته چهارم و در محدوده باروری بسیار پایین قرار دارند که میزان باروری آن‌ها زیر ۱.۳ هست، این استان‌ها البرز، گیلان، مازندران، سمنان، تهران و مرکزی هستند.

شارع پور خاطرنشان کرد: در حال حاضر کشورهای جنوب شرقی آسیا، کره جنوبی، سنگاپور، هنگ هنگ نرخ باروری زیر ۱.۱ دارند و یا نزدیک به یک هستند که پایین‌ترین سطح در دنیا است، پایین بودن نرخ باروری زیر سطح جایگزینی در همه جای دنیا نگران کننده است و الان بیش از ۸۰ درصد از کشورهای دنیا که نرخ باروری کمتر از نرخ جایگزینی است نرخ باروری یکی از موضوعات مهم روز آنهاست.

وی ادامه داد: از چهل سال پیش تاکنون پدیده نرخ باروری در کشورهای غیرتوسعه یافته اصلا وجود نداشت اما اتفاقاتی افتاد که الان باروری پایین مشکل همه کشورهاست، نکته دوم اینکه تحقیقات دانشگاهی عوامل موثر روی باروری پایین را نشان میدهد که چندین عامل به شکل پیچیده‌ای این شرایط را ایجاد کرده‌اند.

*لزوم چاره اندیشی برای ازدواج و اشتغال جمعیت ۳۲درصدی «نیت ها» در مازندران 

شارع پور با بیان اینکه طبقات فرودست جامعه تحت تاثیر عوامل اقتصادی باروری را کاهش میدهند، گفت: برای سطوح بالای جامعه عواملی همچون تغییر سبک زندگی سطح باروری را کاهش می‌دهند، نکته سوم اینکه رابطه این متغیرها با باروری رابطه ای خطی نیست و رابطه ای سینوسی دارند‌.

وی به ردپای جمعیت NEET(نه کار می‌کند نه درس می‌خواند و نه حرفه می‌آموزد) در کاهش رشد جمعیت استان اشاره و اعلام کرد: طی تحقیقات عواملی همچون؛ عدم کمیت اقتصادی بین جوانان به‌خصوص جوانانی که نه درس می‌خوانند نه کار می‌کنند و نه کاری یاد می‌گیرند که حدود ۲۲ درصد جوانان در کل دنیا را در بر میگیرند و بلاتکلیف هستند اما در ایران ۳۴ درصد جوانان ما این وضعیت را دارند یعنی حدود ۳میلیون نفر مسلم است که ازدواج نمیکنند چه برسد به فرزندآوری! در مازندران میزان این جوانان بیش از ۳۲ درصد است یعنی یک سوم جمعیت استان هستند پس باید برای فراهم شدن زمینه ازدواج و اشتغال این جمعیت برنامه‌ریزی کرد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: مشکلات بازارکار، هزینه‌های سرسام آور مسکن، تغییرات در روابط زوجین و فرزندان، افزایش سن ازدواج و به تاخیر افتادن ازدواج، افزایش استقلال زنان، ورود زنان به بازار کار و افزایش مشارکت زنان در بازار کار، افزایش سطح تحصیلات زنان و غیره از جمله عوامل موثر در کاهش باروری است.

وی تصریح کرد: سال ۱۳۵۸ قبل از انقلاب، ۱۶ میلیون از جمعیت کشور را زنان تشکیل می‌دادند، ۱۱ میلیون زنان سواد خواندن و نوشتن نداشتند، اما در ۴۰ سال گذشته به میمنت سیاست‌هایی که در راستای گسترش عدالت آموزشی رقم خورد درصد قابل توجهی از زنان و دختران وارد مراکز آموزشی شدند و الان ما تعداد قابل توجهی زن دارای تحصیلات پایه در کشور داریم اما تحقیقات نشان میدهد که هر چه تحصیلات بالاتر باشد نرخ باروری کاهش می یابد، در مازندران بالاترین میزان سطح سواد در بین زنان را شاهدیم همین امر موجب کاهش باروری شده است.

شارع پور گفت: عوامل فرهنگی و اتفاقاتی افتاده که چه بخواهیم چه نخواهیم فرد مهم شده برای نسل کنونی رضایت فردی مهم شده اما نسل گذشته در تصمیم گیری‌ها به فکر جامعه و خانواده بود، همچنین افزایش اهمیت بدن برای زنان باروری را کاهش داده، بخشی از جامعه به این نتیجه رسیدند که ارزش فرزند در جامعه کم شده است.

وی سه عامل؛ افزایش تحصیلات زنان، بالا رفتن سن ازدواج و موضوع مسکن را سه متغیر اصلی و اثرگذار در ایران دانست و افزود: مسکن بعد از غذا دومین نیاز پایه انسان است، برآورد فعلی نشان داد که اگر فردی در ایران یک سوم حقوق ماهیانه خود را پس انداز کند برای اینکه صاحب مسکن شود باید ۳۰ سال منتظر بماند، استاندارد جهانی آن زیر ۱۰ سال است، اینها موانعی است که برای فرزندآوری وجود دارد.

شارع پور ضمن ارائه پیشنهاداتی از منظر مطالعاتی گفت: آگاه‌سازی جوانان، (قانون حمایت از خانواده که یک سال از ابلاغ آن گذشته برای بسیاری از جوانان ناآشنا است)، نباید تمام اقدامات را فقط به بخش اقتصادی و مشوق‌های مالی ارتباط بدهیم، ایجاد سیاست‌های امیدآفرین، موفقیت در برنامه‌های باروری منوط به همکاری سه ضلع بخش دولتی؛ خصوصی و سرمایه است.

*کاهش جمعیت تهدید جدی برای هویت مازندران

سید محمود حسینی پور، استاندار مازندران نیز در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه در حوزه جمعیت همگان باید به نقطه ای برسیم که احساس خطر کنیم، اظهار کرد: اگر این خطر جدی گرفته نشود بحران در انتطار است. همه ی دستگاه ها باید براساس وظایف محوله در میدان عمل باشند. 

وی با تاکید براینکه هویت مازندران با کاهش شدید جمعیت مورد تهدید جدی است، تصریح کرد: مازندران اکنون تنها با چالش کاهش نرخ رشد جمعیت دست و پنجه نرم نمی کند و به دلیل مهاجر پذیر بودن استان، بحران تهدید هویت نسلی به عنوان یک دغدغه جدی در استان مطرح است که در صورتی که جلوی این معضل گرفته نشود، در آینده ای نزدیک مازندران از حضور مازندرانی های اصیل خالی خواهد شد.

حسینی پور با بیان اینکه مهاجرت وسیع اقشار مختلف به مازندران تغییر وضعیت جمعیت مازندران را تهدید می کند، ادامه داد: هر کسی که تاریخ و هویت مازندران برایش مهم است باید در حوزه جوانی جمعیت کمک کار مسئولین شود.

وی با بیان اینکه حتما باید از امکانات ملی برای رهایی از بحران جمعیت در استان بهره گرفته شود، افزود: مسکن نیز مشکل پیش روی زوجین برای فرزندآوری است که مولفه ذهنی مردم شده و باید این معضل مرتفع شود. 

*مساجد در اندیشه فرهنگسازی برای تشویق زوجین به فرزندآوری باشند

رجب نعمتی، سرپرست ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد استان مازندران نیز با برشمردن فعالیت های این کانون های  در حوزه تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری و ضمن گرامیداشت شهادت حضرت زهرا(س) و شهادت سردار دل ها حاج قاسم سلیمانی اظهار کرد: متاسفانه در جامعه امروزی یکی از مهم ترین موضوعات مربوط به رفتارشناسی خانواده ها، پایین آمدن نرخ «فرزندآوری» است و پایین آمدن نرخ جمعیت در جوامع دینی مذموم شمرده می شود.

وی با تاکید بر اینکه دشمن بر روی موضوع جمعیت تمرکز کرده، یادآور شد: آنها به کاهش جمعیت ما فکر می‌کنند. می طلبد در بحث کمک به افزایش جمعیت، علاوه بر تشویق محفلی و لسانی، حمایت و مشوق‌های مادی نیز مورد توجه باشد، چراکه نرخ جمعیت ایران اسلامی در سراشیبی قرار دارد و خدای ناکرده با افزایش نرخ پیری جمعیت، با مشکلات جدی روبرو می‌شویم .
 

نعمتی با بیان اینکه ترویج ازدواج آسان و تمرکز روی فرزندآوری از جمله کارکردهای مسجد است،‌گفت: بچه مسجدی ها باید برای فرزندآوری و تربیت نسل دینی و انقلابی نسبت به سایرین پیشتاز باشند.