به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ مهمترین آثار تربیتی نماز ایجاد دانش و بینش و رفتارهای توحیدی است یعنی اقامه کننده نماز در پرتو توحید به معرفت می رسد و از جاذبه و دافعه خاصی برخوردار می گردد و بر اساس حق و عدل و با مدارا با مردم رفتار می کند. تربیت یافتگان مکتب نماز ظلم نمی کنند و از ریاکاری اجتناب می کنند اگر به قدرت برسند به رعایت حق الناس ملتزم هستند رضای خدا را بر هوای نفس و خواست این و آن ترجیح می دهند.. اقامه نماز انسان را متعدل، مقتصد، وقت شناس و خداترس پرورش می دهد. در دنیا دو اقلیم مشهود است یکی نور و دیگری ظلمات اقامه مسجد و اقامه نماز از رهپویان اقلیم روشنایی اند و تارک الصلات ها گرفتار اقلیم تاریکی ها هستند و دستخوش امواج ضنگ معیشت می شوندو تنها با ذکر خدا به سوی فلاح راه می یابند.انسان مسلمان و نماز گزار چون از اسرار نماز تا حدی آگاه می شود از تجاوز به حقوق دیگران و از نقض حدود الهی اجتناب می کند. نفس حضور در مساجد و مجالست با عالمان و مومنین برکات تربیتی و اخلاقی زیادی دارد. لذ دراین خصوص با دکتر «سید احمد زرهانی» قائم مقام ستاد اقامه نماز گفتگویی انجام دادیدم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود
بنابر آیات قرآن نماز انسان را از فحشا و منکرات باز می دارد، نماز به چه کیفیتی چنین اثری دارد؟
قرآن می فرماید: «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ...» اقامه نماز در انسان یک قدرت معنوی و هشدار دهنده ایجاد می کند که او را از گرایش به تباهکاری نهی می کند. انسان نمازگزار که طالب صراط مستقیم است در هنگام ارتکاب گناه خود را در محضر خدا می بیند و دچار عذاب وجدان می شود و اگر توفیق داشته باشد تن به معصیت نمی سپارد انسان ها فطرت بیدار و وجدان آگاه دارند و سره را از ناسره تشخیص می دهند، قرآن ناظر به آفرینش انسان می فرماید:«فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» (سپس پليدكارى و پرهيزگارى اش را به آن الهام كرد)
البته ممکن است در اثر دوری از خدا غبار غفلت بر روی وجدان و فطرت بنشیند و اسباب گرایش به سرکشی را فراهم آورد. لذا انسان نمازگزار تلاش می کند در کمند گناه نیفتد و اگر هم افتاد با توبه و انابه راه نجات را در می یابد. مشاهدات و تفکر در احوال اقامه کنندگان نماز هم مویّد این حقیقت است و نشان می دهد کسی که با معرفت روی به خدا می آورد دل به طغیان و عصیان نمی سپارد و اگر مرتکب خطایی هم گردید بر استمرار آن اصرار نمی ورزد .چون قدرت معنوی نماز زنگ خطر را در وجدان وی به صدا در می آورد و او را بیدار می کند. بنده به اندازه ای که به خدا تقرب می یابد از حیث باطنی مطهر می شود و انسان مقّرب و مطّهر گرد پلیدی ها نمی گردد و بر وفق «المؤمن ینظر بنور الله» ماهیت اعمال زشت را با چشم دل می بیند و همانطور که یک انسان عاقل آب آلوده نمی نوشد یک انسان عارف بالله هم مال حرام و شبهه ناک نمی خورد چون ماهیت پلید آن را درک می کند و به روزی حلال و طیب و لو کم بسنده می کند. اهل قبله چون مزیّن به معرفت الله هستند لذا از ناپاکی ها پرهیز می کنند.
قدرت بازدارندگی نماز ناشی از معرفتی که در نمازگزار ایجاد می کند و ارتباطی که بین فطرت و فاطر به وجود می آورد. نماز به مصداق «الصلوة معراج المومن» انسان را از کمند نفسانیات می رهاند و به بالا می برد و چشم دل او را به نور الهی روشن می کند. نمازگزار معراج دیده به سادگی سرمایه معنوی خود را به تاراج نمی دهد و در دام رذائل ساقط نمی شود.
صراط مستقیمی که از خدا درخواست می کنیم ما را به آن هدایت کند، چقدر در گروی نماز است؟
هر اندیشه توحیدی و حرکتی که صبغه الهی دارد و انسان را به خدا نزدیک می کند از سنخ صراط مستقیم است. قرآن و معارف اهل بیت و سنت رسول الله(ص) بهترین معرف راه راست به شمار می آیند. وجود امامان و اولیای خدا تبلور صراط مستقیم است، همه عبادات جلوه هایی از صراط مستقیم هستند. نماز راه پیوند عبد با معبود و تجسم بارز صراط مستقیم است و انسانی که با معرفت نماز را اقامه می کند، به اسرار آن آگاهی دارد و بر وفق آموزه های نماز عمل می کند اهل صراط مستقیم است. نقطه مقابل صراط مستقیم همان راه شیطان است که آلوده به شرک و طغیان و عصیان و تباهی است و اسباب شقاوت را فراهم می آورد و بنی آدم را از هستی ساقط می کند.
از این رو انسان نمازگزار خود را ملتزم به حرکت در صراط مستقیم می داند و از گرایش به شیطان و طاغوت و خواسته های نفس اماره بیزار است. خود نماز مکتب صراط مستقیم است و به منزله دانشگاهی است که نمازگزار در آن تزکیه می شود و تعلیم می بیند و رشد می کند و به معرفت الله دست می یابد و قدر نعمت های خدا را درک می کند و از آنها در جهت رضای منعم استفاده می کند. اگر برای سهولت در تفهیم صراط مستقیم بخواهیم از زبان تمثیل بهره بگیریم صراط مستقیم در مثل شبیه یک درخت است که ریشه آن در توحید و اعتقاد به مبداء و معاد استوار است وتنه آن احکام و عبادات الهی است و شاخ و برگ و میوه آن مکارم اخلاق است. همه پیامبران پرچمدار صراط مستقیم بوده اند و راه سعادت و فلاح را به مردم نشان داده اند و در یک کلام دین اسلام و حرکت در پرتو ولایت عظمای الهی همان صراط مستقیم است.
انس با نماز در تلطیف روحی و اخلاقی انسان چه تأثیری دارد این تأثیر چگونه حاصل می شود؟
اقامه نماز هم سخنی و انس با خداست کسی که با خدای مهربان و لطیف فرصت راز ونیاز و موانست پیدا می کند لاجرم در پرتو لطف و مهر الهی به نرمی و مهربانی و صفای باطن مجهز می شود. از ویژگی های نمازگزار خشوع در برابر خداست، انسان خاشع در برابر خدا در برابر بندگان خدا متواضع است و از تکبر و خود برتربینی دوری می گزیند. عبد در مسیر عبادت نایل به تخلق به اخلاق الله می شود وقتی انسان متعبد در سیر و سلوک از رذائل فاصله گرفت و در پرتو تفضلو رحمت الهی به فضائل آراسته شد از سختگیری و خشونت در برابر مردم منزه می شود و همچون ابوتراب که در اوج ولایت و مقام خلیفة اللهی است بر خاک می نشیند و با مردم مدارا می کند.
یکی از فرصت های بی نظیر در نماز امکان قنوت و دعا و نیایش است که از این رهگذر نمازگزار در مدار کسب کمالات نفسانی ودریافت فیض ربانی و بارقه هایی از علو درجات باطنی قرار می گیرد و وجاهت توحیدی می‌گیرد و با نفس مطهر و مزکی از معراج به خاکدان برمی گردد و با بندگان خدا با مهربانی و محبت و انصاف رفتار می کند. همان روش و منشی که در حکمت متعالیه ملاصدرا در سفر چهارم از اسفار اربعه از آن به سفر«فی الخلق بالحق» یاد می شود و انسان در این جایگاه با مردم براساس حق عمل می کند.البته اقامه چنین نمازی در شان اولیای خداست.
نماز چه آثار تربیتی در زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد؟
مهمترین آثار تربیتی نماز ایجاد دانش و بینش و رفتارهای توحیدی است یعنی اقامه کننده نماز در پرتو توحید به معرفت می رسد و از جاذبه و دافعه خاصی برخوردار می گردد و بر اساس حق و عدل و با مدارا با مردم رفتار می کند. تربیت یافتگان مکتب نماز ظلم نمی کنند و از ریاکاری اجتناب می کنند اگر به قدرت برسند به رعایت حق الناس ملتزم هستند رضای خدا را بر هوای نفس و خواست این و آن ترجیح می دهند.. اقامه نماز انسان را متعدل، مقتصد، وقت شناس و خداترس پرورش می دهد. در دنیا دو اقلیم مشهود است یکی نور و دیگری ظلمات اقامه مسجد و اقامه نماز از رهپویان اقلیم روشنایی اند و تارک الصلات ها گرفتار اقلیم تاریکی ها هستند و دستخوش امواج ضنگ معیشت می شوندو تنها با ذکر خدا به سوی فلاح راه می یابند.انسان مسلمان و نماز گزار چون از اسرار نماز تا حدی آگاه می شود از تجاوز به حقوق دیگران و از نقض حدود الهی اجتناب می کند. نفس حضور در مساجد و مجالست با عالمان و مومنین برکات تربیتی و اخلاقی زیادی دارد.
آثار تربیتی نماز در آیات و روایات کدامند؟
آیات قرآن مجید ، روایات و احادیث و روایات در باب نماز ابعاد سازندگی و تربیتی روشنی دارند. بخشی از فلسفه و اسرار نماز از آیات قرآن مجید به نیکی قابل دریافت است. نماز آن قدر مهم است که خداوند در آیه 123 سوره مبارک طه به پیامبر اکرم (ص) می فرماید «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْأَلُکَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَی» ( که طبعاً مسلمانان ماموریت دارند تا خانواده خود را به اقامه نماز ترغیب و موظف کنند. نماز آثار وضعی بر شخصیت انسان دارد خداوند می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ» ره آورد نماز برای انسان با ایمان رستگاری و سعادت دنیوی و اخروی است و نماز به انسان رفعت مقام می دهد خداوند به پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرماید: «وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا» (و پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو [به منزله] نافله اى باشد اميد كه پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند) اسرا۷۹
مقام محمود عالی ترین درجه ارتقا است که در پرتو نماز شب عاید می شود. یکی از بزرگترین ابعاد سازندگی نماز مطهر کردن نمازگزار از گناهان است. خداوند حکیم می فرماید: «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَی لِلذَّاکِرِینَ» 114 سوره هود که اغلب مفسران حسنات را معادل نمازهای پنجگانه می‌دانند و از این رو ارمغان نماز برای انسان طهارت باطن است.
نماز شخصیت انسان را معتدل و متوازن می کند. نمازگزار وقتی راهی مسجد می شود این آیه شریفه را به خاطر می‌آورد که خداوند در آیه 31 سوره اعراف فرموده است: «یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» لذا آراسته و متعادل و به دور از اسراف به عبادت روی می آورد. نماز انسان را وقت شناس و منظم می کند. خداوند می فرماید: «إِنَّ الصَّلَاةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا» ۱۰۳ نسا
نماز انسان را متعهد و مسئول پرورش می دهد. خداوند بزرگ می فرمایند: «حَافِظُوا عَلَی الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَی وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ» در محاظف از اوقات نماز درس مسئولیت شناسی قابل درک است. مترادف و همنشینی کلمه صلوة با واژه هایی مثل زکات و امر به معروف و نهی از منکر و انفاق و امثالهم در آیات قرآن نشان می دهد که نماز یک منظومه عبادی جامع است و اهل اقامه نماز در مسیر صراط مستقیم ملتزم به انجام کارهای نیک و اعمال صالح هستند.یکی از بیماری های روانی انسانها افتادان در دام خودخواهی و تکبر است. امام علی (ع) می فرماید : «فرض الله تعالی الصلاه تنزیها عن الکبر» مشابه این حکمت در سخنان حضرت فاطمه (س) نیز ذکر شده است. پس اهل نماز آلوده به کبر و خودپسندی نمی شوند.در سخن حکیمانه ای از رسول خدا (ص) نماز های پنجگانه به نهری تشبیه شده است که از جلو خانه ما می گذرد طبعا کسیی که پنج بار در آن آب زلال شنا می کند از دنس و آلودگی ها مطهر می شود. یعنی نماز گناهان را می زداید.
نظر شما